Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions सङ्ख्या

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Grammar Book सङ्ख्या Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 9 Solutions सङ्ख्या

अभ्यासः

प्रश्न 1.
अधोलिखित-वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्तिः करणीया
(i) एकस्मिन् तडागे (4) ………… मत्स्याः आसन्।
(ii) (1) ………. व्याधः तत्र आगतवान्।
(iii) अवदत् च श्वः अस्माकं (3) ………. भगिन्यः आगमिष्यन्ति सर्वान् मत्स्यान् गृहीत्वा नेष्यन्ति।
(iv) एकः वृद्धः मत्स्यः सर्वान् (4) ………. मत्स्यान् अकथयत् “नास्ति चिन्ता। श्वः कदापि न आगमिष्यति।
उत्तर:
(i) चत्वारः
(ii) एकः
(iii) तिस्रः
(iv) चतुरः।

प्रश्न 2.
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
एकदा
(i) ……… वृक्षे
(ii) ……… शुकाः निवसन्ति स्म।
(iii) ……….. कोकिले अपि समागते।
(iv) …………….खगेषु परस्परं घनिष्ठा मैत्री आसीत।
उत्तर:
(i) एकस्मिन्
(ii) त्रयः
(iii) द्वे
(iv) पञ्चसु।

प्रश्न 3.
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
एकेन छात्रेण वार्षिकपरीक्षायाम् संस्कृते (80)
(i) ………. अङ्का, गणिते (75)
(ii) ………. अङ्का विज्ञाने (60)
(iii) ……….. अङ्का योगे च (50)
(iv) …………. अङ्का लब्धाः । तेन संस्कृते सर्वाधिकाः अङ्का प्राप्ताः।
उत्तर:
(i) अशीतिः
(ii) पञ्चसप्ततिः
(iii) षष्टिः
(iv) पञ्चाशत्।

प्रश्न 4.
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
वयम् (28)
(i) ………….. छात्राः रेलयानेन पुरीनगरस्य यात्रायै गतवन्तः। अस्माभिः सह (3)
(ii) ……… अध्यापकाः (4)
(iii) …………. अध्यापिका च आसन्। पुरीनगरे मम (5)
(iv) ………. मित्रम् अपि वसति।
उत्तर:
(i) अष्टाविंशतिः
(ii) त्रयः
(iii) चतस्रः
(iv) एकम्।

प्रश्न 5.
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
सूर्यः
(1) ……….. अस्ति। सूर्यस्य
(2) …………. गती। जगतः
(3) ………… स्थितयः सृष्टि: विकास: प्रलयः च। कालस्य च
(4) …………….. युगानि।
उत्तर:
(1) एकः
(2) द्वे
(3) तिस्त्रः
(4) चत्वारि।

प्रश्न 6.
अङ्कानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकविशेषणैः पूरयित्वा अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लिखत
(i) वेदाः ……… (4) मूषकाः अवसन्।
(ii) पुराणानि …………. (18) सन्ति।
(iii) रामायणे ……… (7) काण्डाः वर्तन्ते।
(iv) भासस्य ……….. (13) नाटकानि।
उत्तर:
(i) चत्वारः
(ii) अष्टादश
(iii) सप्त
(iv) त्रयोदश।

प्रश्न 7.
अधोलिखितानि वाक्यानि अङ्कानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकविशेषणैः पूरयित्वा लिखत
(i) वर्षे (12) ………. मासाः भवन्ति।
(ii) मासे (30) …………… दिनानि भवन्ति।
(iii) सप्ताहे (7) ………. दिनानि सन्ति।
(iv) दिने (13) ………. नाटकानि।
उत्तर:
(i) द्वादश
(ii) त्रिंशत्
(iii) सप्त
(iv) त्रयोदश।

प्रश्न 8.
अधोलिखितानि वाक्यानि अङ्कानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकविशेषणैः पूरयित्वा लिखत
(i) मनुष्यस्य शरीरे (2) ………. पादौ स्तः।
(ii) मनुष्यस्य मुखे (32) ………. दन्ताः सन्ति।
(iii) (1) ………. हस्ते, (5) ………. अमुल्यः सन्ति।
उत्तर:
(i) द्वौ
(ii) द्वात्रिंशत्
(iii) एकस्मिन्
(iv) पञ्च।

प्रश्न 9.
निम्नेषु वाक्येषु कोष्ठात् उपयुक्तसंख्याभिः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
(i) पाण्डवाः ……………. आसन्। (पञ्च/ पञ्चाः )
(ii) पुस्तकालये . .. मित्राणि पठन्ति। (त्रयः/त्रीणि)
(iii) वेदाः ……… सन्ति। (चत्वारि/चत्वारः)
(iv) ……… महिले फलानि आनयतः। (द्वे/ द्वौ) ।
उत्तर:
(i) पञ्च
(ii) त्रीणि
(iii) चत्वारः
(iv) द्वे ।

प्रश्न 10.
निम्नेषु वाक्येषु कोष्ठात् उपयुक्तसंख्याभिः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
(i) अश्वस्य …………… पादाः सन्ति। (चत्वारः/चतस्रः)
(ii) सप्ताहे ……………. दिवसाः भवन्ति। (सप्ताः /सप्त)
(iii) क्रीडाक्षेत्रे …………… मित्राणि क्रीडन्ति। (त्रयः/त्रीणि)
(iv) नरस्य हस्तौ ………… भवतः। (ढे/द्वौ)
उत्तर:
(i) चत्वारः
(ii) सप्त
(iii) त्रीणि
(iv) द्वौ।

प्रश्न 11.
निम्नेषु वाक्येषु कोष्ठात् उपयुक्तसंख्याभिः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
(i) अस्मिन् स्यूते ………. पुस्तके स्तः। (द्वौ / द्वे/द्वि)
(ii) तस्मिन् उद्याने ………. बालिकाः क्रीडन्ति। (तिस्रः/त्रीणि/त्रयः)
(iii) अत्र ………. वृक्षौ स्तः। (द्वे/ द्वौ / द्वि)
(iv) ……………… बालकाः पठन्ति। (चत्वारः/ चतस्त्र:/चतुर् )
उत्तर:
(i) द्वे
(ii) तिस्त्रः
(ii) द्वौ ।
(iv) चत्वारः।

प्रश्न 12.
निम्नेषु वाक्येषु कोष्ठात् उपयुक्तसंख्याभिः रिक्तस्थानपूर्तिः क्रियताम्
(i) अस्मिन् वृक्षे …………….. आम्राणि सन्ति। (चत्वारि /चतस्त्रः)
(ii) मम स्यूते सामान्ज्ञानस्य अपि ……………पुस्तकम् अस्ति। (एक:/एकम्/एका)
(iii) तत्र …………….. बालिकाः क्रीडन्ति। (तिस्रः/त्रीणि/त्रयः)
(iv) अत्र …………….. फले स्तः। (द्वौ / द्वे/द्वि)
उत्तर:
(i) चत्वारि
(ii) एकम्
(iii) तिस्रः
(iv) द्वे।

प्रश्न 13.
कोष्ठकात शुद्धम् उत्तरं विचित्य रिक्तस्थानानि परयत
मुखे …………….. नयने स्तः। (द्वौ / द्वे/द्वि) तत्र उद्याने …………….. बालाः भ्रमन्ति। (तिस्त्रः/त्रीणि/त्रयः) उद्याने ……. आम्रवृक्षः अस्ति। (एकं / एकः, एका) …….. छात्राः क्रीडन्ति। (चतस्रः/ चत्वारः/चतुर्)।
उत्तर:
(i) द्वे
(ii) तिस्रः
(iii) एकः
(iv) चत्वारः।

प्रश्न 14.
कोष्ठकात् शुद्धम् उत्तरं विचित्य रिक्तस्थानानि पूरयत मम हस्ते ……………. फले स्तः। (द्वौ / द्वे/द्वि) उद्याने …………….. बालिकाः क्रीडन्ति। (तिस्रः/त्रीणि/त्रयः) …………. मित्राणि सन्ति। (चत्वारः/चत्वारि, चतस्त्रः) गृहे …………….. लता शोभते। (एकं / एक:/एका)।
उत्तर:
(i) द्वे
(ii) तिस्रः
(iii) चत्वारि
(iv) एका।

प्रश्न 15.
कोष्ठकात् शुद्धम् उत्तरं विचित्य रिक्तस्थानानि पूरयत अस्मिन् वृक्षे …………….. काकौ तिष्ठतः। (द्वौ/ द्वे/द्वि) मम कक्षायां …………….. गायिकाः सन्ति। (तिस्त्रः/त्रयः/त्रीणि) सा ………… फलानि खादति। (चतस्रः/ चत्वारः, चत्वारि) त्वं …………. पुस्तके अत्र आनय (द्वौ / द्वे/ द्वौ)।
उत्तर:
(i) द्वौ
(ii) तिस्रः
(iii) चत्वारि
(iv) द्वे।

प्रश्न 16.
अधोलिखितानि वाक्यानि अङ्कानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकविशेषणैः पूरयित्वा लिखत
(i) वेदाः ………… (4) सन्ति।
(ii) पुराणानि ………… (18) सन्ति ।
(iii) भास ………… (13) नाटकानि अलिखत्।
(iv) वृक्षे…………… (3) कोकिलाः सन्ति ।
उत्तर:
(i) चत्वारः
(ii) अष्टादश
(iii) त्रयोदश
(iv) त्रयः।

प्रश्न 17.
अधोलिखितानि वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्ति संस्कृतेन कृत्वा लिखत
एकदा
(i) ………….. (1) वृक्षे
(ii) ………………..(4) कोकिला:
(iii) काकाः …………
(iv) ………… (2) च चटके आस्ताम्। येषु घनिष्ठा मैत्री अभवत्।
उत्तर:
(i) एकस्मिन्
(ii) चत्वारः
(iii) त्रयः
(iv) द्वे।

प्रश्न 18.
अङ्कानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकविशेषणैः रिक्तस्थानपूर्ति संस्कृतेन कृत्वा पुनः लिखत
(i) मम विद्यालये (12) ………… कक्षाः सन्ति।
(ii) तेषु प्रायः (500) ………… छात्राः पठन्ति।
(iii) (50)………… अध्यापकाः परिश्रमेण अस्मान् पाठयन्ति।
(iv) गतवर्षे परीक्षापरिणामः (90) ……….. प्रतिशतम् आसीत्।
उत्तर:
(i) द्वादश
(ii) पञ्चशतम्
(iii) पञ्चाशत्
(iv) नवतिः ।

प्रश्न 19.
अधोलिखितेषु वाक्येषु अङ्कानां स्थाने संख्यावाचकविशेषणैः उचितरूपेण रिक्तस्थानपूर्तिः करणीया।
(नीचे दिए गए वाक्यों में अंकों के स्थान पर संख्यावाचक विशेषणों को लिखकर उचित रूप से रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए।
In the following sentences, fill in the blanks with the suitable numerical adjectives in place of numerals in Sanskrit.)

(i) गणिते (75) …………… अङ्काः विज्ञाने
(ii) (60) …….. अङ्गाः
(iii) योगे च (50) …………… अङ्काः लब्धाः । तेन संस्कृ सर्वाधिकाः अङ्काः प्राप्ताः।
(iv) वयम् (28) …………… छात्राः रेलयानेन पुरीनगर यात्रायै गतवन्तः।
(v) अस्माभिः सह (3) …………… अध्यापकाः
(vi) (4) ……. अध्यापिकाः च आसन्।
(vii) पुरीनगरे मम (1) …………… मित्रम् अपि वसति।
(viii) सूर्यः (1) …………… अस्ति ।
(ix) सूर्यस्य (2) …………… गती।
(x) जगतः (3) …………. स्थितयः सृष्टि विकासः प्रलयः च।
(xi) कालस्य च (4) ………युगानि।
(xii) वेदाः (4) ……… सन्ति।
(xiii) पुराणानि (18) …………… सन्ति ।
(xiv) रामायणे (7) …………… काण्डाः वर्तन्ते।
(xv) भासस्य (13) …………… नाटकानि।
(xvi) वर्षे (12) …….. मासाः भवन्ति।
(xvii) मासे (30) …………… दिनानि भवन्ति ।
(xviii) सप्ताहे (7) ………….. दिनानि सन्ति।
(xix) दिने (24) …………… होराः वर्तन्ते।
(xx) मनुष्यस्य शरीरे (2) …………… पादौ स्तः ।
(xxi) मनुष्यस्य मुखे (32) …………… दन्ताः सन्ति ।
(xxii) एकदा (1) …………… वृक्षे
(xxiii) (4) ……………….. कोकिला:
(xxiv) (3) …………… काका:
(xxv) (2) ……… च चटके आस्ताम्, तेषु घनिष्ठा मैत्री ……… आसीत्।
(xxvi) मम विद्यालये (12) ……… कक्षाः सन्ति।
(xxvii) तेषु प्रायः (500) ……… छात्राः पठन्ति ।
(xxviii) (50) ………अध्यापकाः परिश्रमेण अस्मान पाठयन्ति।
(xxix) गतवर्षे परीक्षापरिणामः (90)……… प्रतिशतम् आसीत्।
(xxx) रामायणस्य विपुल-साहित्यस्य कीर्तिः (10) ………. दिक्षु व्याप्ता।
(xxxi) उत्सवे प्रायः (100) ………. जनाः उपस्थिताः आसन्।
(xxxii) मञ्चे (4) ………………. विशिष्टाः अतिथयः आसन्।
(xxxiii) (10) …………. छात्रैः स्वागतगानं गीतम्।
(xxxiv) (3) ……………… बालिकाभिः श्लोक-पाठः कृतः।
(xxxv) अस्माकं पृथ्वी (7) ………. द्विपेषु विभक्ता।
(xxxvi) (3) …………. सागराः भारतभूमेः चरणप्रक्षालनं कुर्वन्ति।……….. नदीभिः पञ्चापप्रदेशः शोभते।
(xxxviii) (9) ………. ग्रहेषु पृथिवी अन्यतमः ग्रहः, तत्र भारतभूमिः विराजते।
(xxxix) (3) ………… महिलाः प्रतिदिनं शिव पूजां कुर्वन्ति।
(xxx) (2)………. भगिन्यौ सस्वरं गीतां पठतः।
(xxxi) गीता (1) …………….. महान ग्रन्थः अस्ति।
(xxxxii) अस्माकं ग्रामे (85) ………….. कृषकाः सन्ति ।
(xxxxiii) अकस्मात् (3) ………. कपोताः कुतश्चिद् उड्डीय समागताः। |
(xxxxiv) इदानीं वृक्षे (4) ………….. पक्षिणः सन्ति।
(xxxxu) विद्यालये दशमकक्षायां (42) ………….. छात्रा: संस्कृतं पठन्ति। |
(xxxxvi) तेषु (29) ……………. बालिकाः सन्ति ।
(xxxxvii) गत वर्षे (2) ……………. बालकौ।
(xxxxviii)(4) …………… बालिकाः च छात्रवृत्ति प्रार नुवन्।
(xxxxix) एकस्मिन् उद्याने (15) ……………. वृक्षाःआसन्।
(xxxxx) एकस्मिन् वृक्षे (2) ……………. वानरौ वसतः स्म।
(xxxxxi) तौ वानरौ (4) ……………. फलानि खादन्ति स्म।
(xxxxxii) तदैव एकस्मिन् वृक्षे (1) ……………… चटका अपि वसति स्म।
उत्तर:
(i) पञ्चसप्ततिः
(ii) षष्टिः
(iii) पञ्चाशत्
(iv) अष्टाविंशतिः
(v) त्रयः
(vi) चतस्रः
(vii) एकम्
(viii) एकः
(ix) द्वे
(x) तिस्त्रः
(xi) चत्वारि
(xii) चत्वारः
(xiii) अष्टादश
(xiv) सप्त
(xv) त्रयोदश
(xvi) द्वादश
(xvii) त्रिंशत्
(xviii) सप्त
(xix) चतुर्विंशतिः
(xx) द्वौ
(xxi) द्वात्रिंशत्
(xxii) एकस्मिन्
(xxiii) चत्वारः
(xxiv) त्रयः
(xxv) द्वे
(xxvi) द्वादश
(xxvii) पञ्चशतम्
(xxviii) पञ्चाशत्
(xxix) नवतिः
(xxx) दशसु
(xxxi) शतम्
(xxxii) चत्वारः
(xxxxiii) दशभिः
(xxxiv) तिसृभिः
(xxxv) सप्तसु
(xxxvi) त्रयः
(xxxvii) पज्चभि:
(xxxviii) नवसु
(xxxix) तिरत्र:
(xxxx) द्वे
(xxxxi) एकः
(xxxxii) पञ्चाशीतिः
(xxxxiii) त्रयः
(xxxxiv) चत्वारः
(xxxxv) द्विचत्वारिंशत्
(xxxxvi)नवविंशतिः/एकोनत्रिंशत्
(xxxxvii) द्वौ
(xxxxviii) चतस्त्रः
(xxxxix) पञ्चदश
(xxxxx) द्वौ
(xxxxxi)चत्वारि
(xxxxxii) एका।

बहुविकल्पीय प्रश्नाः

1. प्रदत्तेषु उत्तरेषु यत् उत्तरम् शुद्धम् अस्ति तत् अधस्तात् मञ्जूषायाः पदेभ्यः चीयताम्।
(दिए गए उत्तरों में से जो उत्तर शुद्ध है उसे नीचे के मंजूषा शब्दों से चुनिए।
Choose the appropriate answer from the options given below.)

1. (83) अस्य संस्कृते शुद्धम् रूपम् …………….. अस्ति।
(क) त्रिशीतिः
(ख) त्र्यशीतिः
(ग) त्रिणशीतिः
(घ) त्रयाशीतिः
उत्तर:
(ख) त्र्यशीतिः

2. वयम् (7) …………….. स्मः ।
(क) सप्त
(ख) सप्ताः
(ग) सप्तानि
(घ) सप्तः
उत्तर:
(क) सप्त

3. …………….. (4) नायिकाः नृत्यन्ति ।
(क) चत्वारि
(ख) चत्वारः
(ग) चतस्रः
(घ) चतुराः
उत्तर:
(ग) चतस्रः

4. मम समीपे ……………… (19) रुप्यकाणि सन्ति।
(क) एकोनविंशतिः
(ख) एकोनविशंति
(ग) एकोनविंशम्
(घ) एकोनाविंशतिः
उत्तर:
(क) एकोनविंशतिः

5. (54) अस्य संस्कृते शुद्धरूपम् ……………… अस्ति ।
(क) चतुश्पञ्चाशत्
(ख) चतुष्पंचाशत्
(ग) चतुःपञ्चाशत्
(घ) चतुस्पञ्चाशत्
उत्तर:
(ग) चतुःपञ्चाशत्

6. ……………… (2) पुस्तके आनय।
(क) द्वौ
(ख) द्वे
(ग) द्वि
(घ) द्वा
उत्तर:
(ख) द्वे

7. ………….. (3) ललनाः आनयन्ति।
(क) त्रीणि
(ख) त्रि
(ग) त्रयः
(घ) तिस्रः
उत्तर:
(घ) तिस्रः

8. भासेन …………….. (14) नाटकानि रचितानि।
(क) चतुर्दशम्
(ख) चतुर्दश
(ग) चतुर्दशानि
(घ) चतुर्दशाः
उत्तर:
(ख) चतुर्दश

9. (56) अस्य संस्कृते शुद्धम् रूपम् ……………… भवति ।
(क) षट्पञ्चाशत्
(ख) षटपञ्चाशत्
(ग) षणपंचाशत्
(घ) षड्पञ्चाशत्
उत्तर:
(क) षट्पञ्चाशत्

10. (99) अस्य शुद्धम् रूपम् …………….. अस्ति।
(क) नवणवतिः
(ख) नवानवतिः
(ग) नवौनवतिः
(घ) नवनवतिः
उत्तर:
(घ) नवनवतिः

11. (66) अस्य संस्कृते शुद्धम् रूपम् ……………… वर्तते।
(क) षट्षष्टि
(ख) षटाषष्टी:
(ग) षट्षष्टिः
(घ) षड्षष्टिः
उत्तर:
(ग) षट्षष्टिः

12. वृक्षात् …….(4) पत्राणि पतन्ति।
(क) चत्वारः
(ख) चत्वारि
(ग) चतस्रः
(घ) चतुरः
उत्तर:
(ख) चत्वारि

13. नव नव च ………….. (18) भवन्ति।
(क) अष्टादशम्
(ख) अष्टदशः
(ग) अष्टादश
(घ) अष्टादशाः
उत्तर:
(ग) अष्टादश

14. मह्यमपि ………….. (1) पेयम् दीयताम्।
(क) एका
(ख) एकम्
(ग) एकः
(घ) एकाम्
उत्तर:
(ख) एकम्

15. त्वम् ……………… (1) लेखम् लिख।
(क) एकः
(ख) एक
(ग) एकम्
(घ) एका
उत्तर:
(ग) एकम्

16. राजपथे………………. (4) वाहनानि सन्ति।
(क) चत्वारि
(ख) चत्वारः
(ग) चतस्रः
(घ) चतुरः
उत्तर:
(क) चत्वारि

17. त्वं मह्यम् ……………….. (3) पुस्तकानि आनय।
(क) त्रयः
(ख) त्रि
(ग) त्रयम्
(घ) त्रीणि
उत्तर:
(घ) त्रीणि

18. (71) अस्य संस्कृते शुद्धम् रूपम् ……………….. भवति ।
(क) एकासप्ततिः
(ख) एकसप्ततिः
(ग) एकासप्तति
(घ) एकसप्तयः।
उत्तर:
(ख) एकसप्ततिः

19. कुमारस्य …………. (6) मुखानि सन्ति।
(क) षड्म्
(ख) षट्
(ग) षडानि
(घ) षड्
उत्तर:
(घ) षड्

20. ………………. (17) अजाः चरन्ति ।
(क) सप्तदशाः
(ख) सप्तदश
(ग) सप्तदशः
(घ) सप्तदशम्
उत्तर:
(ख) सप्तदश

21. ……….. (94) पुस्तकानि सन्ति।
(क) चतुर्णवतिः
(ख) चतुर्नवति
(ग) चतुर्नवतिः
(घ) चर्तुनवति
उत्तर:
(क) चतुर्णवतिः

22. अस्याम् कक्षायाम् …………….. (60) छात्राः पठन्ति।
(क) षष्टिः
(ख) षष्टी
(ग) सष्टिः
(घ) षष्ठी
उत्तर:
(क) षष्टिः

23. तत्र ……………. (40) जनाः तिष्ठन्ति।
(क) चत्वारिंशत्
(ख) चत्वारिंसत्
(ग) चत्वारिषत्
(घ) चतवारींशत्
उत्तर:
(क) चत्वारिंशत्

24. पुस्तकालये …………. (3) मित्राणि पठन्ति।
(क) त्रयः
(ख) त्रीणि
(ग) तिस्त्र
(घ) त्रि
उत्तर:
(ख) त्रीणि

25. वेदाः ………… (4) सन्ति।
(क) चत्वारि
(ख) चत्वारः
(ग) चतुरः
(घ) चतस्त्रः
उत्तर:
(ख) चत्वारः

26. ………….. (2) महिले फलानि आनयतः।
(क) द्वे
(ख) द्वौ
(ग) द्वा
(घ) द्वयोः
उत्तर:
(क) द्वे

27. अश्वस्य ………. (4) पादाः सन्ति।
(क) चत्वारा:
(ख) चतस्रः
(ग) चत्वारः
(घ) चत्वारि
उत्तर:
(ग) चत्वारः

28. सप्ताहे ………….. (7) दिवसाः भवन्ति ।
(क) सप्तः
(ख) सप्त
(ग) सप्तम्
(घ) सप्ताः
उत्तर:
(ख) सप्त

29. क्रीडाक्षेत्रे …………. (3) मित्राणि क्रीडन्ति।
(क) त्रयः
(ख) तिस्रः
(ग) त्रि
(घ) त्रीणि
उत्तर:
(घ) त्रीणि

30. नरस्य हस्तौ ……………… (2) भवतः।
(क) द्वे
(ख) द्वौ
(ग) द्वि
(घ) द्वयोः
उत्तर:
(ख) द्वौ

31. पुरुषार्थाः …………. (4) सन्ति।
(क) चतस्रः
(ख) चत्वाराः
(ग) चत्वारः
(घ) चत्वारि
उत्तर:
(ग) चत्वारः

32. वित्तस्य ………… (3) गतयः भवन्ति।
(क) त्रयः
(ख) तिस्रः
(ग) त्रीणि
(घ) त्रि
उत्तर:
(ख) तिस्रः

33. ब्रह्मणः आयुः ………. (100) वर्षाणि।
(क) शत
(ख) शतानि
(ग) शतम्
(घ) शताः
उत्तर:
(ग) शतम्

34. हस्ते ……….. (5) अङ्गुल्यः भवन्ति।
(क) पञ्चं
(ख) पञ्चाः
(ग) पञ्चमं
(घ) पञ्च
उत्तर:
(घ) पञ्च

35. तस्मिन् उद्याने ………….. (3) बालिकाः क्रीडन्ति।
(क) तिस्त्रः
(ख) त्रीणि
(ग) त्रयः
(घ) त्रि
उत्तर:
(क) तिस्त्रः

36. अत्र ………………(2) वृक्षौ स्तः।
(क) द्वे
(ख) द्वौ
(ग) द्वि
(घ) द्वा
उत्तर:
(ख) द्वौ

37. ………………. (4) बालकाः पठन्ति ।
(क) चत्वारः
(ख) चतस्त्रः
(ग) चतुर्
(घ) चत्वारि
उत्तर:
(क) चत्वारः

38. अस्मिन् वृक्षे ………………(4) आम्राणि सन्ति ।
(क) चत्वारि
(ख) चत्वारः
(ग) चतस्रः
(घ) चतुराणि
उत्तर:
(क) चत्वारि

39. मम स्यूते सामान्यज्ञानस्य अपि ………………. (1) पुस्तकम् अस्ति।
(क) एकः
(ख) एक
(ग) एका
(घ) एकम्
उत्तर:
(घ) एकम्

40. तत्र ……….. (3) बालिकाः क्रीडन्ति।
(क) तिस्रः
(ख) त्रीणि
(ग) त्रयः
(घ) त्रयाः
उत्तर:
(क) तिस्रः

41. अत्र ……………(2) फले स्तः।
(क) द्वौ
(ख) द्वे
(ख) द्वे
(ग) द्वि
उत्तर:
(ख) द्वे

43. तत्र उद्याने ………… (3) बालाः भ्रमन्ति।
(क) तिस्रः
(ख) त्रयः
(ग) त्रीणि
(घ) त्रि
उत्तर:
(ख) त्रयः

44. उद्याने ……… (1) आम्रवृक्षः अस्ति।
(क) एकं
(ख) एका
(ग) एकां
(घ) एकः
उत्तर:
(घ) एकः

Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions प्रत्ययाः

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Grammar Book प्रत्ययाः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 9 Solutions प्रत्ययाः

प्रश्न 1.
निम्नलिखितान् स्थूलपदेषु प्रत्यान् विभज्य शुद्धं पदं चिनुत।
(निम्नलिखित मोटे पद में दिए गए प्रत्ययों का विभाजन करके शुद्ध पद को चुनकर लिखिए।)
(Choose the right bold words after separating the suffixes.)

1. कार्यं समाप्य पठ।
(क) सम् + आप् + ल्यप्
(ख) सं + आप् + ल्यप्
(ग) सम् + आप + ल्यप्
(घ) सम + आप + ल्यप्
उत्तर:
(क) सम् + आप् + ल्यप्

2. सर्वं विज्ञाय रामः अवदत् ।
(क) विज्ञा + य
(ख) वि + ज्ञा + ल्यप्
(ग) विज्ञा + ल्यप्
(घ) विज्ञा + ल्यप
उत्तर:
(ख) वि + ज्ञा + ल्यप्

3. गृहम् आगत्य तस्य सेवायां तत्परा अभवत्।।
(क) आ + गम् + ल्यप्
(ख) आ + गम + ल्यप्
(ग) आगत् + य
(घ) आग्म् + त्यप्
उत्तर:
(क) आ + गम् + ल्यप्

4. किम् नत्वा तत्र गमिष्यति?
(क) नम् + कत्वा
(ख) नम् + त्वा
(ग) नम + कत्वा
(घ) नम् + क्त्वा
उत्तर:
(घ) नम् + क्त्वा

5. सर्वे मिलित्वा प्रयत्नं कुर्वन्ति।
(क) मिल् + क्त्वा
(ख) मिल् + त्वा
(ग) मिलि + त्वा
(घ) मिलि + कत्वा
उत्तर:
(क) मिल् + क्त्वा

6. रामं दृष्ट्वा सीता अवदत् ।
(क) दृश् + कत्वा
(ख) दृश् + क्त्वा
(ग) दृश् + क्तवा
(घ) दृश + कत्वा
उत्तर:
(ख) दृश् + क्त्वा

7. निपुणम् निरीक्ष्य पठति।
(क) निरी + क्ष्य
(ख) निरी + ईक्ष्य
(ग) निर् + ईश् + ल्यप्
(घ) निरी + क्ष्यप्
उत्तर:
(ग) निर् + ईश् + ल्यप्

8. रामः प्रत्यागत्य तत्र गमिष्यति।
(क) प्रति + आ+गम्+ल्यप्
(ख) प्रत्या + गम् + ल्यप्
(ग) प्रत्या + गत्य
(घ) प्रति + आ + गत् + ल्यप्
उत्तर:
(क) प्रति + आ+गम्+ल्यप्

9. स्वदेशम् परित्यज्य कुत्र प्रस्थितः?
(क) परि + त्यज + ल्यप्
(ख) परि + त्यज् + ल्यप्
(ग) परि + त्यज + ल्यप
(घ) परित्यज + य्
उत्तर:
(ख) परि + त्यज् + ल्यप्

10. बालं विलोक्य कुक्कुरः अभाषत्।
(क) वि + लोक् + ल्यप्
(ख) वि + लोग् + ल्यप्
(ग) विलोक् + य
(घ) विलोक + ल्यप्
उत्तर:
(क) वि + लोक् + ल्यप्

11. सा अभिवाद्य अगच्छत्।
(क) अभि + वद् + ल्यप्
(ख) अभि + वाद् + ल्यप्
(ग) अभि + वद्+ णिच् + ल्यप्
(घ) अभि + वद् + लयप्
उत्तर:
(ग) अभि + वद्+ णिच् + ल्यप्

12. जीवम् अन्वेष्टुम् आगच्छत् ।
(क) अन + वेष्ट + तुम्
(ख) अनु + इष् + तुमुन्
(ग) अनू + ईष् + तुमुन्
(घ) अन्विषु + तुम्
उत्तर:
(ख) अनु + इष् + तुमुन्

13. एवं विचार्य प्रतापः अवदत् ।
(क) वि + चार् + ल्यप्
(ख) विचर + ल्यप्
(ग) वि + चर् + ल्यप्
(घ) वि + चर् + णिच् + ल्यप्
उत्तर:
(घ) वि + चर् + णिच् + ल्यप्

14. कूपात् जलं पीत्वा आगच्छति।
(क) पी + क्त्वा
(ख) पा + क्त्वा
(ग) पी + त्वा
(घ) पा + त्वा
उत्तर:
(ख) पा + क्त्वा

15. सः जीवनम् धर्मरक्षायै समर्पितवान्
(क) सम् + अर्प + क्तवतु
(ख) सम् + अप् + क्तवतु
(ग) समर्प + वान्
(घ) समप् + तवान्
उत्तर:
(ख) सम् + अप् + क्तवतु

16. पुष्पम् समाघ्राय प्रसन्नः अस्ति।
(क) सम् + आ + घ्रा + ल्यप्
(ख) समा + घ्रा + या
(ग) समाघ्रा + य
(घ) समा + घ्रा + ल्यप्
उत्तर:
(क) सम् + आ + घ्रा + ल्यप्

17. सः जलम् पातुम् कूपम् गच्छति।
(क) पा + तुम्
(ख) पा + तुमुन्
(ग) पी + तुम्
(घ) पी + तुमुन्
उत्तर:
(ख) पा + तुमुन्

18. शब्दम् श्रुत्वा गजः अधावत्।
(क) श्रू + कत्वा
(ख) श्रू + कतवा
(ग) श्रु + क्त्वा
(घ) श्री + क्त्वा
उत्तर:
(ग) श्रु + क्त्वा

19. सः चरणयोः पतित्वा क्षमाम् अयाचत्।
(क) पत् + क्त्वा
(ख) पत + त्वा
(ग) पत् + कतवा
(घ) पत् + कत्वा
उत्तर:
(क) पत् + क्त्वा

20. कुशलवार्ता पृष्ट्वा उपविशति।
(क) प्रच्छ् + त्वा
(ख) प्रच्छ् + क्त्वा
(ग) पृष् + कत्वा
(घ) पृष् + क्तवा
उत्तर:
(ख) प्रच्छ् + क्त्वा

21. निश्चयम् कृत्वा तम् अकथयत्।
(क) कृ + क्त्वा
(ख) कृ + त्वा
(ग) कृ + कत्वा
(घ) कृ + कतवा
उत्तर:
(क) कृ + क्त्वा

प्रश्न 2.
निम्नलिखितान प्रकतिप्रत्ययान योजयित्वा शद्धं पदं चिनत।
(निम्नलिखित प्रकृति-प्रत्ययों को जोड़कर शुद्ध पद चुनिए ।
Choose the right word after joining the suffixes.

1. सन्धिम् प्र + कल्प् + ल्यप् बहिः आगच्छ।
(क) प्रकल्प्य
(ख) प्रकप्य
(ग) प्रकल्पय
(घ) प्रकल्पाय
उत्तर:
(क) प्रकल्प्य

2. धनं प्र + आप् + ल्यप् धनिकः प्रसीदति।
(क) प्रापय
(ख) प्रापाय
(ग) प्राप्य
(घ) प्राप्या
उत्तर:
(ग) प्राप्य

3. वयम् भोजनं खाद् + तुमुन् तत्पराः स्मः।
(क) खादितम्
(ख) खादितुम्
(ग) खादतुम्
(घ) खादिताम्
उत्तर:
(ख) खादितुम्

4. एवं निस् + चित् + ल्यप रमा अगच्छत्।
(क) निश्चित्य
(ख) निः चित्य
(ग) निर्चित्य
(घ) निस्चित्य
उत्तर:
(क) निश्चित्य

5. स: दानं दा + तुमुन् हरिद्वारम् गच्छति।
(क) दातुम्
(ख) दतुम्
(ग) दातु
(घ) दातुः
उत्तर:
(क) दातुम्

6. मांसम् उत् + कृ + ल्यप् श्येनाय ददौ ।
(क) उतकृत्य
(ख) उतकृतय
(ग) उत्कृत्य
(घ) उद्कृत्य
उत्तर:
(ग) उत्कृत्य

7. इति वच् + क्त्वा सः मौनम् अधारयत्।
(क) वक्त्वा
(ख) वदित्वम्
(ग) उचित्वा
(घ) उक्त्वा
उत्तर:
(घ) उक्त्वा

8. विद्वान् भू + क्त्वा सः प्रासीदत्।
(क) भूत्वा
(ख) भुत्वा
(ग) भूतवा
(घ) भुतवा
उत्तर:
(क) भूत्वा

9. आलस्यं वि + हि + ल्यप् उद्यमम् कुरु।
(क) वितीय
(ख) विहिय
(ग) विहाय
(घ) विहय
उत्तर:
(ग) विहाय

10. आत्मा जीर्ण शरीरम् वि + हि + ल्यप नवीनं देहं संयाति।
(क) विहिय
(ख) विहीय
(ग) विहय
(घ) विहाय
उत्तर:
(घ) विहाय

11. देवम् नम् + तुमुन् कुत्र गमिष्यसि?
(क) नमितुम्
(ख) नमतुम्
(ग) नम्तुम्
(घ) नन्तुम्
उत्तर:
(घ) नन्तुम्

12. वि + भज् + ल्यप् एव अत्र आगच्छ।
(क) विभज्य
(ख) विभक्त्य
(ग) विभाज्य
(घ) विभजय
उत्तर:
(क) विभज्य

13. शत्रुम् जि + क्त्वा प्रसन्नः भव।
(क) जित्वा
(ख) जीत्वा
(ग) जितवा
(घ) जीतवा
उत्तर:
(क) जित्वा

14. पाठम् अधि + इ + ल्यप् शयनम् कुरु।
(क) अधित्य
(ख) अधीत्वा
(ग) अधीय
(घ) अधीत्य
उत्तर:
(घ) अधीत्य

15. त्वं शुच् + तुमुन् न अर्हसि।
(क) शोचतुम्
(ख) शुचतुम्
(ग) शोचितुम्
(घ) शुचितम्
उत्तर:
(ग) शोचितुम्

16. सः प्र + विश् + ल्यप् अवदत् ।
(क) प्रविष्य
(ख) प्रविस्य
(ग) प्रविश्य
(घ) प्रविश्ट
उत्तर:
(ग) प्रविश्य

प्रश्न 3.
अधोलिखितेषु प्रकृतिं प्रत्ययं संयोज्य लिखत।
(नीचे लिखे प्रकृति-प्रत्ययों को जोड़कर लिखिए।)
(Write after joining the words and suffixes.)

1. दृश् + क्त्वा = …………….
2. क्षिप् + क्त्वा = …………….
3. आ + गम् + ल्यप् = …………….
4. सम् + पठ् + ल्यप् = …………….
5. चि + तुमुन् = …………….
6. युध् + तुमुन् = …………….
7. गम् + क्त्वा = …………….
8. त्यज् + क्त्वा = …………….
9. प्र + दा + ल्यप् = …………….
10. सम् + भू + ल्यप् = …………….
11. स्नै + तुमुन् = …………….
उत्तर:
1. दृष्ट्वा
2. क्षिप्त्वा
3. आगम्य
4. संपठ्य
5. चेतुम्
6. योद्धम्
7. गत्वा
8. त्यक्त्वा
9. प्रदाय
10. संभूय
11. स्नातुम्।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानां पदानां प्रकृति प्रत्ययं च पृथक्-पृथक् लिखत।
(नीचे लिखे पदों के प्रकृति और प्रत्यय पदों को अलग-अलग लिखिए।)।
(Write after separating the words and suffixes from the given words.)

1. स्नातुम् = ………….. + तुमुन्
2. क्रोद्धम् = …………. + तुमुन्
3. परित्यज्य = परि + ……….
4. उपगम्य = …………. + ल्यप्
5. भूत्वा = …………. क्त्वा
6. चलित्वा = चल् + ………………
उत्तर:
1.स्नै
2. क्रुध्
3. त्यज् + ल्यप्
4. उप + गम्
5. भू
6. क्त्वा।

प्रश्न 5.
‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्यानि सन्ति तेषां उचित मेलनं कुरुत।
Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions प्रत्ययाः 1
उत्तर:
Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions प्रत्ययाः 2

प्रश्न 6.
कोष्ठके दत्तानां धातुनां शानच्-प्रत्ययान्त-रूपेण रिक्तस्थानानि पूरयत।
यथा-वन्दमानः स आशिषं लभते (वन्द्)
(i) शनैः …………………… सा वैभवं प्राप्नोति। (वृध/वर्ध)
(ii) ………………… नक्षत्रैः आकाशः भासतेः। (प्र + काश्)
(iii) कष्टानि ………………… वीराः कीर्ति लभन्ते। (सह)
(iv) ………………… वृक्षेभ्यः पुष्पाणि पतन्ति। (कम्प्)
(v) ……… जनाः साफल्यम् आप्नुवन्ति। (प्र + यत्)
उत्तर:
(i) वर्धमाना
(ii) प्रकाशमानैः
(iii) सहमानाः
(iv) कम्पमानेभ्यः
(v) प्रयतमानाः

प्रत्यय के उदाहरण

प्रकृति-प्रत्ययोः विभाजनम्
Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions प्रत्ययाः 3
Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions प्रत्ययाः 6
Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions प्रत्ययाः 4

Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions कारक उपपद विभक्ति प्रयोगा:

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Grammar Book कारक उपपद विभक्ति प्रयोगा: Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 9 Solutions कारक उपपद विभक्ति प्रयोगा:

पाठ्यपुस्तकस्य (व्याकरणवीथिः)
अभ्यासकार्यम्

प्रश्न 1.
कोष्ठकेषु मूलशब्दाः प्रदत्ताः। तेषु उचितविभक्ती: योजयित्वा रिक्तस्थानाननि पूरयता

1. नास्ति ………………. समः शत्रुः। (क्रोध)
2. ……….. भीत: बालकः क्रदन्ति। (चौर)
3. अस्माकम् बालिका: ………………. निपुणाः सन्ति। (गायन)
4. माता ………………. स्निह्यति। (शिशु)
5. ………………. नमः। (सरस्वती)
6. अलम् ……….. । (विवाद)
7. धिक् देशस्य ……………….। (शत्रु)
8. पितरौ ………………. सर्वस्वं यच्छतः। (अस्मद्)
9. किम् ……… एतत् गीतं रोचते? (युष्मद्)
10. परितः वायुमण्डलम् अस्ति। (पृथ्वी) ………… बहिः छात्राः कोलाहलं कुर्वन्ति? (कक्षा)
उत्तर:
1. क्रोधेन
2. चौरात्
3. गायने
4. शिशौ
5. सरस्वत्यै
6. विवादेन
7. शत्रून्/शत्रुम्
8. अस्मभ्यम्
9. तुभ्यम्
10. पृथ्वीम्
11. कक्षायाः

प्रश्न 2.
कोष्ठकेभ्यः शुद्धम् उत्तरं चित्वा रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत

1. ………………. सह सीता वनम् अगच्छत्। (रामस्य/रामेण)
2. माता ………………. स्निह्यति। (माम/मयि)
3. ………………. मोदकं रोचते। (मोहनम्/मोहनाय)
4. …………… धनं ददाति। (रमेशम्/रमेशाय)
5. अध्यापिका ………………. पुस्तकं यच्छति। (सुलेखाम्/सुलेखायै)
6. ………………. परितः वृक्षाः सन्ति। (विद्यालयम्/विद्यालयस्य)
7. ………………. नमः। (गुरवे/गुरुम्) उत्तराणि
उत्तर:
1. रामेम्
2. मयि
3. मोहनाय
4. रमेशाय
5. सुलेखायै
6. विद्यालयम्
7. गुरवे।

प्रश्न 3.
उचितविभक्तिप्रयोगं कृत्वा अधोलिखितपदानां सहायतया वाक्यरचनां कुरुत

1. समम्
2. धिक्
3. विना
4. बहिः
5. निपुणः
6. अलम्
7. बिभेति।
उत्तर:
1. रामेण समम् सीता लक्ष्मणः च वनम् अगच्छताम्।
2. धिक् दुष्टम्।
3. धनं विना किमपि न भवति।
4. ग्रामात् बहिः त्डागोऽस्ति।
5. सः संस्कृते निपुणः अस्ति।
6. अलम् कोलाहलेन।
7. स:सिंहात् बिभेति।

प्रश्न 4.
‘क’ स्तम्भे शब्दाः दत्ताः सन्ति, ‘ख’ स्तम्भे च विभक्तयः। कास्य योगे का विभिक्तिः प्रयुज्यते इति। योजयित्वा लिखत
Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions कारक उपपद विभक्ति प्रयोगा 1
उत्तर:
1. (घ) चतुर्थी
2. (ज) तृतीया
3. (छ) चतुर्थी
4. (ग) पञ्चमी
5. (ख) चतुर्थी
6. (ञ) प्रथमा
7. तृतीया,
8. (झ) द्वितीया, तृतीया, पञ्चमी,
9. (च) तृतीया
10. (ङ) प्रथमा।

प्रश्न 5.
‘स्थूलपदानां’ स्थाने शुद्धपदं लिखत

1. अध्यापिकायाः परितः छात्राः सन्ति।
2. गोपालः शिवस्य सह वार्ता करोति।
3. महापुरुषम् नमः।
4. त्वाम् किम् रोचते?
5. सा गृहकर्मणः निपुणः।
उत्तर:
1. अध्यापिकाम्
2. शिवेन
3. महापुरुषाय
4. तुभ्यम्
5. गृहकर्मणि।

अतिरिक्तं कार्यम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितेभ्यः शुद्धं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत।
(नीचे लिखे गए शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।)
(Fill in the blanks with the suitable word choosing from the given words.)

1. पश्य! पश्य ! ………….. परितः पुष्पाणि न सन्ति।
(क) विद्यालयः
(ख) विद्यालयम्
(ग) विद्यालयस्य
(घ) विद्यालयेन
उत्तर:
(ख) विद्यालयम्

2. सज्जनाः …….. सह चलन्ति।
(क) सज्जनैः
(ख) सज्जनान्
(ग) सज्जनानाम्
(घ) सज्जनात्
उत्तर:
(क) सज्जनैः

3. सः पाठनकाले ………. बहिः गच्छति।
(क) कक्षायाः
(ख) कक्षायाम्
(ग) कक्षाम्
(घ) कक्षायै
उत्तर:
(क) कक्षायाः

4. कक्षायाम् …… परितः छात्रा: अतिष्ठन्।
(क) गुरुणा
(ख) गुरुम्
(ग) गुरोः
(घ) गुरौ
उत्तर:
(ख) गुरुम्

5. सः पुरुषः ……….. बिभेति।
(क) शत्रोः
(ख) शत्रुम्
(ग) शत्रवे
(घ) शत्रुणा
उत्तर:
(क) शत्रोः

6. ………… पृष्ठतः कः?
(क) ग्रामम्
(ख) ग्रामस्य
(ग) ग्रामाय
(घ) ग्रामात्
उत्तर:
(ख) ग्रामस्य

7. स: ………….. निपुणः।
(क) पठने
(ख) पठनाय
(ग) पठनेन
(घ) पठनस्य
उत्तर:
(क) पठने

8. सम्प्रति …………. परितः के?
(क) मम
(ख) माम्
(ग) अहम्
(घ) मह्यम्
उत्तर:
(ख) माम्

9. …………… बहिः उद्यानम् वर्तते।
(क) नगरस्य
(ख) नगरात्
(ग) नगरं
(घ) नगराय
उत्तर:
(ख) नगरात्

10. अधुना ……………. नृत्यम् रोचते।
(क) बालिकाम्
(ख) बालिकायै
(ग) बालिकायाम्
(घ) बालिके
उत्तर:
(ख) बालिकायै

11. सः …………… सह गच्छति।
(क) बालिकायाः
(ख) बालिकया
(ग) बालिकाय
(घ) बालिकायै
उत्तर:
(ख) बालिकया

12. सम्प्रति …………… विना न सफलता।
(क) परिश्रमात्
(ख) परिश्रमस्य
(ग) परिश्रमे
(घ) परिश्रमैः
उत्तर:
(क) परिश्रमात्

13. छात्राः कथयन्ति ……. नमः।
(क) अध्यापकम्
(ख) अध्यापकाय
(ग) अध्यापकेन
(घ) अध्यापकस्य
उत्तर:
(ख) अध्यापकाय

14. अध्यापकः …………. पुस्तकम् ददाति।
(क) छात्राय
(ख) छात्रम्
(ग) छात्रेण
(घ) छात्रात्
उत्तर:
(क) छात्राय

15. माता ……… क्रुप्यति।
(क) पुत्राय
(ख) पुत्रम्
(ग) पुत्रेण
(घ) पुत्रस्य
उत्तर:
(क) पुत्राय

16. बालकः …………. बिभेति।
(क) सिंहात्
(ख) सिंहस्य
(ग) सिंहम्
(घ) सिंहेन
उत्तर:
(क) सिंहात्

17. छात्राः ….. सह भ्रमणाय गच्छन्ति ।
(क) गुरोः
(ख) गुरुणा
(ग) गुरुम्
(घ) गुरवे
उत्तर:
(ख) गुरुणा

18. तस्यै ……………… पठनम् रोचते।
(क) छात्रायै
(ख) छात्रस्य
(ग) छात्रायाः
(घ) छात्रायाम्
उत्तर:
(क) छात्रायै

19. सीता ….. सह वनम् अगच्छत् ।
(क) रामस्य
(ख) रामेण
(ग) रामाय
(घ) रामम्
उत्तर:
(ख) रामेण

20. सम्भवतः अद्य ……. मोदकम् न रोचते।
(क) मम
(ख) मह्यम्
(ग) मत्
(घ) माम्
उत्तर:
(ख) मह्यम्

21. सः ………. निपुणः वर्तते।
(क) कार्यस्य
(ख) कार्ये
(ग) कार्यात्
(घ) कार्येण
उत्तर:
(ख) कार्ये

22. अहं कथयामि-वरुण ………… नमः।
(क) देवाय
(ख) देवम्
(ग) देवात्
(घ) देवेन
उत्तर:
(क) देवाय

23. राजा …………………. गाम् यच्छति।
(क) ब्राह्मणाय
(ख) ब्राह्मणम्
(ग) ब्राह्मणः
(घ) ब्राह्मणात्
उत्तर:
(क) ब्राह्मणाय

24. भिक्षुकः …………… बहिः देवालयः अस्ति।
(क) देवालयात्
(ख) देवालयम्
(ग) देवालयाय
(घ) देवालये उत्तराणि
उत्तर:
(क) देवालयात्

प्रश्न 2.
अधः संवादे कोष्ठकगतशब्देषु उचितविभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि पूरयत।
(नीचे लिखे संवाद में कोष्ठक के शब्दों में उचित विभक्ति का प्रयोग करके वाक्यों को पूरा कीजिए।
Complete the sen tences by using the suitable inflexion of the words from the brackets in the following dialogue.)

दीपकः — आम्। ……….. (युष्मद्) सह अन्ये के गच्छन्ति?

प्रभा — मम कक्षायाः प्रायः सर्वे छात्राः। पश्य, आगछन्ति ते।

दीपकः — आचार्यः अपि आगतः।

सर्वे छात्राः — ……………….. (आचार्य) नमः।

आचार्यः — नमस्ते नमस्ते! प्रसन्नाः भवत। बसयानम् .. …..(ग्राम)बहिः ……….
(चिकित्सालय) पुरतः स्थितम् अस्ति । सर्वे तत्र चलन्तु । बसयानम् इतः प्रातः 10.00 वादने प्रस्थास्यति ।

दीपकः — प्रभे! अहम् अपि त्वया सह गच्छामि। आगच्छ चलावः।

रमेशः —  त्वम् कस्मिन् विद्यालये पठसि?

सुरेशः — अहम् सर्वोदय विद्यालये पठामि ।

रमेशः — कीदृशः तव विद्यालयः?

सुरेशः — मम ………………. (विद्यालय) परितः वृक्षाः सन्ति।

रमेशः त्वम् विद्यालयं केन सह गच्छसि?

सुरेशः — अहम् विद्यालयं महेशेन सह गच्छामि।

रमेशः — परन्तु महेशः तु खञ्जः

अस्ति। — सुरेशः आम्। सः ……………….. (दण्ड) चलति।

रमेशः — हे महेश! तव माता प्रातः काले किं करोति त्वम् च किं करोषि?

सुरेशः — मम माता प्रातःकाले ओ३म् ……………… (गणेश) नमः इति मन्त्रेण पूजां करोति। अहम् स्वाध्यायं करोमि।

माला — रमेश! किं त्वमपि ……………. प्रति (कश्मीर) गमिष्यसि?

रमेशः — आम्। ……………. (युष्मद्)।
सह अन्ये के गमिष्यन्ति? ।

माला — मम कक्षायाः प्रायः सर्वे छात्राः सर्वाः छात्राश्च तत्र गमिष्यन्ति। पश्य, ते आगच्छन्ति ।

रमेशः — आचार्यः अपि आगच्छति।

छात्राः — ……. (आचार्य) नमः।

आचार्यः — नमस्ते, नमस्ते! प्रसन्नाः भवत। बसयानं तु ……………….. (ग्राम) बहिः ………………. (विद्यालय)
पुरतः स्थितम् अस्ति। सर्वे तत्र चलन्तु। बसयानम् इतः प्रातः 10.00 वादने प्रस्थास्यति।

उत्तर:
त्वया, आचार्याय, ग्रामात्, चिकित्सालयस्य, विद्यालयं, दण्डेन, गणेशाय, कश्मीरं, त्वया, आचार्याय, ग्रामात्, विद्यालयस्य

प्रश्न 3.
(क) कोष्ठकगतपदेषु उचितविभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि पूरयत।
(कोष्ठक में आए हए शब्दों में उचित विभक्ति को प्रयोग करके वाक्यों की पूर्ति कीजिए।) (Complete the sentences with the suitable inflexion of the words from the brackets.)

1. (i) ……………. (उद्यान) बहिः एकः जलाशयः अस्ति। (ii) तत्र विकसितानि कमलानि ……………. (जन) रोचन्ते। (iii) ……… (जलाशय) पुरतः एकः देवालयः अपि अस्ति। जनाः प्रतिदिनं तत्र गच्छन्ति। (iv) भो मित्र! पश्य, कीदृशः एषः सुन्दरः तडाग:? …………. (तडाग) परितः जम्बु-आमवृक्षाः सन्ति। (v) तडागे विकसितानि कमलानि …………. (अस्मद्) अतीव रोचन्ते। तडागे तरन्त्यः मीनाः बहु शोभन्ते।।
उत्तर:
(क)
(i) उद्यानात्
(ii) जनेभ्यः
(iii) जलाशयस्य
(iv) तडागं
(v) अस्मभ्यम्

2. (i) इदम् एकम् उद्यानम् अस्ति। ……………. (उद्यान) परितः वृक्षाः सन्ति। (ii) वृक्षः ……………. (लता) सह शोभते। (iii) ………….. (अस्मद्) पुष्पाणि रोचन्ते। (iv) वृक्षाः अपि ………… (पुष्प) ऋते न शोभन्ते। (v) …………. (उद्यान) बहिः देवालयः अपि अस्ति।
उत्तर:
(i) उद्यानम्
(ii) लताभिः
(iii) अस्मभ्यं
(iv) पुष्पेभ्यः
(v) उद्यानात्

(ख) मञ्जूषायाः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितेषु अनुच्छेदेषु रिक्तस्थानानि पूरयन्तु।
(मञ्जूषा से उचित पदों को चुनकर नीचे लिखे अनुच्छेदों में खाली स्थानों को भरिए।)
(Fill in the blanks with the suitable words choosing from the given in box.)

1. संसारे जनाः स्व-स्व (i) ……………… कुशलाः भवेयुः यतः आधुनिके काले (ii) ……. विना कार्य न सरति। संसारं (iii) ………….. सुअवसराः प्रसृताः सन्ति। अतः जनाः (iv) …………… न बिभेत्य स्वमार्गेषु निरन्तरं चलेयुः। (v) …………. पृष्ठतः एव सफलता आगच्छति।
मञ्जूषा-परिश्रमात्, कार्येषु, परितः, श्रमस्य, श्रमात्।
उत्तर:
(i) कार्येषु
(ii) परिश्रमात्
(iii) परितः
(iv) श्रमात्
(v) श्रमस्य

2. मम (i) …………….. उभयतः हरिताः वृक्षाः सन्ति, (iii) ………….. बहिः एकं जलयन्त्रं वर्तते। सर्वे छात्राः शिक्षकेभ्यः कथयन्ति (iii) …. ………… मिलित्वा वार्तालाप कुर्वन्ति। (v) ……….. एकः अतीव निपुणः छात्रः अस्ति।
मञ्जूषा-सह, विद्यालयम्, तेषु, शिक्षकेभ्यः, तस्मात्।
उत्तर:
(i) विद्यालयम्
(ii) तस्मात्
(iii) शिक्षकेभ्यः
(iv) सह
(v) तेषु

प्रश्न 4.
अधोलिखितेष पदेष उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि परयत।
(नीचे लिखे पदों में से उचित पद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।)
(Fill in the blanks with the suitable word choosing from the given words.)

1. इयम् शान्तिसभा, अलम्
(क) कोलाहलेन
(ख) कोलाहलात्
(ग) कोलाहलाय
(घ) कोलाहलात्
उत्तर:
(क) कोलाहलेन

2. ……….. नमः।
(क) शिवम्
(ख) शिवाय
(ग) शिवात्
(घ) शिवेन
उत्तर:
(ख) शिवाय

3. ……….. परितः अग्निः ज्वलति।
(क) भवनम्
(ख) भवनस्य
(ग) भवनेन
(घ) भवनात्
उत्तर:
(क) भवनम्

4. ……… बहिः वाटिका अस्ति।
(क) गृहात्
(ख) गृहस्य
(ग) गृहम्
(घ) गृहेण
उत्तर:
(क) गृहात्

5. …….. बहिः रक्षकः तिष्ठति।
(क) गृहस्य
(ख) गृहात्
(ग) गृहम्
(घ) गृहेणे
उत्तर:
(ख) गृहात्

6. धनिकः ………… धनं यच्छति।
(क) याचकम्
(ख) याचकाय
(ग) याचकात्
(घ) याचकस्य
उत्तर:
(ख) याचकाय

7. सः …………….. बिभेति।
(क) सर्पस्य
(ख) सर्पात्
(ग) सर्पम्
(घ) सर्पण
उत्तर:
(ख) सर्पात्

8. …………. परित: आम्रवृक्षाः सन्ति।
(क) तडागम्
(ख) तडागेन
(ग) तडागे
(घ) तडागाय
उत्तर:
(क) तडागम्

9. ……….. नमः।
(क) शिवम्
(ख) शिवाय
(ग) शिवात्
(घ) शिवस्य
उत्तर:
(ख) शिवाय

प्रश्न 5.
अधोलिखितेभ्यः शुद्धं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत।
(नीचे दिए गए शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।)
(Fill in the blanks with the suitable word choosing from the given words.)

1. अलम् ……………
(क) कोलाहलं
(ख) कोलाहलेन
(ग) कोलाहलात्
(घ) कोलाहलस्य
उत्तर:
(ख) कोलाहलेन

2. धिक ……..
(क) असत्यवादिने
(ख) असत्यवादिनम्
(ग) असत्यवादिन्
(घ) असत्यवादी
उत्तर:
(ख) असत्यवादिनम्

3. …….. मिष्ठान्नं रोचते।
(क) बालकं
(ख) बालकाय
(ग) बालकस्य
(घ) बालके
उत्तर:
(ख) बालकाय

4. सः बालकः …………. समया उपतिष्ठति।
(क) पुस्तकस्य
(ख) पुस्तकम्
(ग) पुस्तकेन
(घ) पुस्तकात्
उत्तर:
(ख) पुस्तकम्

5. माता …… स्निह्यति।
(क) पुत्रे
(ख) पुत्रम्
(ग) पुत्रेण
(घ) पुत्रात्
उत्तर:
(क) पुत्रे

6. अध्यापकः …………. विश्वसिति।
(क) छात्रम्
(ख) छात्रे
(ग) छात्रेण
(घ) छात्रात्
उत्तर:
(ग) छात्रेण

7. संसारे ……….. विना न ज्ञानम्।
(क) गुरुणा
(ख) गुरौ
(ग) गुरोः
(घ) गुरवे
उत्तर:
(क) गुरुणा

8. मृगः ………… प्रति धावति।
(क) ग्रामम्
(ख) ग्रामात्
(ग) ग्रामाय
(घ) ग्रामस्य
उत्तर:
(क) ग्रामम्

9. सा ……….. कुशला अस्ति।
(क) नृत्यम्
(ख) नृत्ये
(ग) नृत्येण
(घ) नृत्यस्य
उत्तर:
(ख) नृत्ये

10. धिक् …………. यः सीताम् अहरत् ।
(क) रावणम्
(ख) रावणेन
(ग) रावणाय
(घ) रावणः
उत्तर:
(क) रावणम्

11. अध्यापकः …………… कुप्यति।
(क) छात्राय
(ख) छात्रम्
(ग) छात्रेण
(घ) छात्रस्य
उत्तर:
(क) छात्राय

12. अलम् अति ………..
(क) वदनात्
(ख) वदनेन
(ग) वदनाय
(घ) वदनम्
उत्तर:
(ख) वदनेन

13. अध्यापकः ………………. प्रति अकथयत्।
(क) देवम्
(ख) देवेन
(ग) देवाय
(घ) देवात्
उत्तर:
(क) देवम्

14. अलम् वृथाः
(क) रोदनेन
(ख) रोदनात्
(ग) रोदनाय
(घ) रोदनात्
उत्तर:
(क) रोदनेन

15. तं …….. समया सुन्दरम् उद्यानं वर्तते।
(क) विद्यालयात्
(ख) विद्यालयम्
(ग) विद्यालयस्य
(घ) विद्यालये
उत्तर:
(ख) विद्यालयम्

16. बाल: …………… निकषा गच्छति।
(क) मातुः
(ख) मातरम्
(ग) माता
(घ) मात्रा
उत्तर:
(ख) मातरम्

17. कुत्र ………. विना जीवनम्?
(क) वायुना
(ख) वायोर
(ग) वायवे
(घ) वायौ
उत्तर:
(क) वायुना

18. ………. विना न जीवनम्।
(क) विद्यायाः
(ख) विद्यायै
(ग) विद्याम्
(घ) विद्यया
उत्तर:
(ग) विद्याम्

19. त्वं ………… निकषा गच्छसि?
(क) कस्य
(ख) कम्
(ग) किम्
(घ) केन
उत्तर:
(ख) कम्

20. ……….. विना जीवानां जीवनम् वृथा अस्ति।
(क) जलस्य
(ख) जलम्
(ग) जलेन
(घ) जलाय
उत्तर:
(ख) जलम्

21. धिक् तान् …………….. ।
(क) राक्षसाः
(ख) राक्षसान्
(ग) राक्षसेभ्यः
(घ) राक्षसैः
उत्तर:
(ख) राक्षसान्

22. अध्यापकः ………. स्निह्यति।
(क) छात्राय
(ख) छात्रे
(ग) छात्रेण
(घ) छात्रम्
उत्तर:
(ख) छात्रे

23. धिक् एतान् …………..
(क) जाल्मेभ्यः
(ख) जाल्मान्
(ग) जाल्मैः
(घ) जाल्मानाम्
उत्तर:
(ख) जाल्मान्

24. अलम् अनेन …………..|
(क) कथनम्
(ख) कथनेन
(ग) कथनाय
(घ) कथने
उत्तर:
(ख) कथनेन

25. त्वम् अधुना विना कथं पठिष्यसि?
(क) पुस्तकस्य
(ख) पुस्तकम्
(ग) पुस्तके
(घ) पुस्तकाय
उत्तर:
(ख) पुस्तकम्

प्रश्न 6.
अधः संवादे कोष्ठकगतशब्देष उचितविभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि पुरयत।
(नीचे लिखे संवाद में कोष्ठक के शब्दों में उचित विभक्ति का प्रयोग करके वाक्यों को पूरा कीजिए।)
Complete the sentences by using the suitable inflexion of the words from the brackets in the following dialogue.)
(i) प्रभा — दीपक! किम् त्वमपि ……….. (हरिद्वार) प्रति चलसि?
(ii) रमेशः – अतिशोभनम् ………….. (स्वाध्याय) मा प्रमदितव्यम्। (सहसा अध्यापक: आगच्छति वदति च अलम् …………… (वार्तालाप)
(iii) माला – रमेश! किं त्वमपि …………… (कश्मीर) प्रति चलसि?
उत्तर:
(i) हरिद्वार
(ii) स्वाध्यायात्, वार्तालापेन
(ii) कश्मीरं।

कारक के उदाहरण |
कारक – उपपद विभक्तीनां प्रयोगः

प्रयच्छ — मह्यम् तण्डुलमूल्यं प्रयच्छ।
कृते — अहं तव कृते सोपानम् उत्तारयामि।
स्वर्णमयेन सोपानेन — स्वर्णमयेन सोपानेन अहम् आगच्छामि।
प्रति — सः माम् प्रति आगच्छति।
अन्तिकम् (षष्ठी) — सः पितुः अन्तिकम् अगच्छत्।
न्यवेदयत् (द्वितीया) — पुत्रः पितरं न्यवेदयत्।
आज्ञया (तृतीया/करणकारक) पुत्रः पितुः — आज्ञया गृहम् अगच्छत्।
उपसर्पतः — श्वसुरौ विमलाम् उपसर्पतः।
शपामि — अहं गुरुः ईश्वरेण शपामि।
महानसम् — माता पुत्रीम महानसम् आनयति।
सप्राणपणम् — ते सर्वे सप्राणपणम् कार्यं कुर्वन्ति।
सह — पुरुषनिरीक्षकेण सह सोमप्रभा प्रविशति।
उप+चर् — वयम् एनाम् उपचरामः।
नि+दिश् — निरीक्षकः सोमप्रभां निर्दिश्य कथयति।

कारक एवं उपपदविभक्तीनां प्रयोगः

1. नेश्वरैरगुणैः समः!
अत्र समः कारणेन गुणैः शब्दे तृतीया विभक्तिः अस्ति।
सह साकं, साधु, समं इन शब्दों के कारण तृतीया विभक्ति का प्रयोग होता है।

2. मरालैः सह हंसाः क्रीडन्ति।
अत्र ‘सह’ कारणेन मरालैः शब्दे तृतीया विभक्तिः अस्ति ।
सह, साकं, सार्धं, समं, विना तथा अंगविकार के कारण शब्दों में तृतीया विभक्ति का प्रयोग होता है।

3. सह-तेन सह केलिभिः कालं क्षेप्तुं कोऽपि न आसीत्।
अत्र सह कारणेन ‘तेन’ शब्दे तृतीया विभक्तिः अस्ति ।

4. अलं स्वच्छन्दप्रलापेन!
अत्र अलम् कारणेन प्रलापेन शब्दे तृतीया विभक्ति अस्ति।

5. गम्यतामनेन सार्धम्।
अत्र सार्धं कारणेन अनेन शब्दे तृतीया विभक्ति अस्ति।

6. तेन अभ्यागतेन सह प्रस्थितः।
अत्र सह कारणेन अभ्यागतेन शब्दे तृतीया विभक्ति अस्ति।

7. मे शिशुः यः त्वया सह नदीं गतः।
अत्र गम् धातु कारणेन नदी शब्दे द्वितीया विभक्ति अस्ति।

8. नदीतटात् स श्येनेन हतः।
जब किसी के द्वारा कोई काम होता है तो तृतीया विभक्ति का प्रयोग होता है। यहाँ हतः के कारण श्येन शब्द में
तृतीया विभक्ति प्रयुक्त भक्ति हुआ है।

9. अलमलं तव श्रमेण
अत्र अलमलं कारणेन श्रमेण शब्दे तृतीया विभक्तिः अस्ति ।

10. लिप्यक्षरज्ञानं विना केवलं तपोभिः कथं विद्यां प्राप्नोसि?
विना कारणेन ज्ञानं शब्दे द्वितीया वि० अस्ति।

11. अक्षरज्ञानं विनैव वैदुष्यम् अवाप्तुं इच्छसि।
अत्र विना कारणेन अक्षरज्ञानं शब्दे द्वितीया विभक्तिः अस्ति।

12. “नमः एतेभ्यः “।
अत्र नमः कारणाय ‘एतेभ्यः’ शब्दे चतुर्थी विभक्तिः प्रयुक्ता।

13. अलमलं तव श्रमेण।।
अत्र अलमलं कारणेन श्रमेण शब्दे तुतीया विभक्तिः अस्ति ।

14. लिप्यक्षरज्ञानं विना केवलं तपोभिः कथं विद्यां प्राप्नोसि?
अत्र विना कारणेन ज्ञानं शब्दे द्वितीया वि० अस्ति।

15. अक्षरज्ञानं विनैव वैदुष्यम् अवाप्तुम् इच्छसि।
अत्र विना कारणेन अक्षरज्ञानं शब्दे द्वितीया विभक्तिः अस्ति।

CBSE Class 9 Sanskrit Notes | कक्षा 9 के लिए संस्कृत नोट्स

Studying from CBSE Class 9 Sanskrit Notes helps students to prepare for the exam in a well-structured and organised way. Making NCERT Sanskrit Notes for Class 9 saves students time during revision as they don’t have to go through the entire textbook. In CBSE Notes, students find the summary of the complete chapters in a short and concise way. Students can refer to the NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit (Shemushi), to get the answers to the exercise questions.

NCERT Sanskrit Notes for Class 9

  1. भारतीवसन्तगीतिः Class 9 Notes
  2. स्वर्णकाकः Class 9 Notes
  3. गोदोहनम् Class 9 Notes
  4. कल्पतरूः Class 9 Notes
  5. सूक्तिमौक्तिकम् Class 9 Notes
  6. भ्रान्तो बालः Class 9 Notes
  7. प्रत्यभिज्ञानम् Class 9 Notes
  8. लौहतुला Class 9 Notes
  9. सिकतासेतुः Class 9 Notes
  10. जटायोः शौर्यम् Class 9 Notes
  11. पर्यावरणम् Class 9 Notes
  12. वाङ्मनःप्राणस्वरूपम् Class 9 Notes

We hope students have found these CBSE Class 9 Sanskrit Notes useful for their studies. If you have any queries related to NCERT Sanskrit Notes for Class 9, drop your questions below in the comment box.

Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions धातुरूपाणि

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Grammar Book धातुरूपाणि Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 9 Solutions धातुरूपाणि

पाठ्यपुस्तकस्य (व्याकरणवीथिः) अभ्यासकार्यम्।

प्रश्न 1.
कोष्ठके प्रदत्तधातोः निर्दिष्टलकारे समुचितप्रयोगेणं वाक्यानि पूरयत
(i) बालकाः पुस्तकानि …………………। (पठ् – लट)
(ii) पुस्तकानि पठित्वा ते विद्वांसः …………………। (भू – लुट्)
(iii) यूयम् उद्याने कदा …………………। (क्रीड् – लङ्)
(iv) किम् आवाम् अद्य …………………। (भ्रम् – लोट)
(v) त्वम् ध्यानेन पाठं …………………। (पठ् – विधिलिङ्)
(vi) साधवः तपः …………………। (तप् – लट)
(vii) वयम् उत्तमान् अङ्कान् …………………। (लम् – लुट्)
(viii) नाटकं दृष्ट्वा सर्वे …………………। (मुद् – लङ)
(ix) पितरं वार्धक्ये पुत्रः अवश्यं …………………। (सेव् – लोट)
(x) हे प्रभो! संसारे कोऽपि भिक्षां न …………………। (याच् – विधिलिङ)
उत्तर:
(i) बालकाः पुस्तकानि पठन्ति।
(ii) पुस्तकानि पठित्वा ते विद्वांसः भविष्यन्ति।
(iii) यूयम् उद्याने कदा अक्रीडत।
(iv) किम् आवाम् अद्य भ्रमाव।
(v) त्वम् ध्यानेन पाठं पठेः।
(vi) साधवः तपः तपन्ति।
(vii) वयम् उत्तमान् अङ्कान् लप्स्यामहे।
(viii) नाटकं दृष्ट्वा सर्वे अमोदन्त।
(ix) पितरं वार्धक्ये पुत्रः अवश्यं सेवताम्।
(x) हे प्रभो! संसारे कोऽपि भिक्षां न याचेत।

प्रश्न 2.
कोष्ठकात् समुचितं क्रियापदं चित्वा वाक्यानि पूरयत
(i) अद्य युवाम् विद्यालयं किमर्थं न …………………। ? (अगच्छताम्/अगच्छतम्/अगच्छत)
(ii) पुरा जनाः संस्कृतभाषया …………………। (भाषन्ते/भाषामहे/अभाषन्त)
(iii) युयम् कं पाठम् ………………… ? (अपठत/अपठत्/अपठन्)
(iv) जीवोः सर्वेऽत्र …………………। भावयन्तः परस्परम्। (मोदताम्/मोदेताम्/मोदन्ताम्)
(v) कक्षायाम् सर्वे ध्यानेन ……………… । (पठतु/पठताम्/पठन्तु)
(vi) प्रभो! मह्यम् बुद्धिम् । ………. । (यच्छ/यच्छतम्/यच्छत)
(vii) वयं सदैव सुधीराः सुवीराः च …………………। (भवेव/भवेम/भवेयम्)
(viii) त्वं सायं कुत्र ………………..। ? (गमिष्यसि/गमिष्यय/गमिष्यथ)
(ix) विद्वान् सर्वत्र …………………। (पूज्यन्ते/पूज्येते/पूज्यते)
(x) अद्यत्वे समाचारपत्रस्य महत्वं सर्वे …………………। (जानाति/जानन्ति/जानासि)
उत्तर:
(i) अद्य युवाम् विद्यालयं किमर्थं न अगच्छतम्?
(ii) पुरा जनाः संस्कृतभाषया अभाषन्त।
(iii) यूयम् कं पाठम् अपठत?
(iv) जीवाः सर्वेऽत्र मोदन्ताम् भावयन्तः परस्परम्।
(v) कक्षायाम् सर्वे ध्यानेन पठन्तु।
(vi) प्रभो! मह्यम् बुद्धिम् यच्छ।
(vii) वयं सदैव सुधीराः सुवीराः च भवेम।
(viii) त्वं सायं कुत्र गमिष्यसि?
(ix) विद्वान् सर्वत्र पूज्यते।।
(x) अद्यत्वे समाचारपत्रस्य महत्वं सर्वे जानन्ति।

अतिरिक्तं कार्यम्

प्रश्न 1.
अधःप्रदत्तेषु धातुरूपेषु उचितैः धातुरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत।
(नीचे दिए गए धातु रूपों में से उचित धातुओं से रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।)
(Fill in the blanks with suitable verb-stems from the following words.)

1. स: नायकः ……………. (अस्-लङ्)
(क) अस्ति
(ख) आसीत्
(ग) भविष्यति
(घ) अस्तु
उत्तर:
(ख) आसीत्

2. त्वम् का ………..? (अस्-लट)
(क) असि
(ख) स्मः
(ग) स्थ
(घ) अस्ति
उत्तर:
(क) असि

3. भारतम् प्रगतिम् ………… (कृ-लुट)
(क) करोतु
(ख) करिष्यतः
(ग) करिष्यति
(घ) करिष्यथः
उत्तर:
(ग) करिष्यति

4. छात्राः पुस्तकानि ………….. (पठ्–लट)
(क) पठन्ति
(ख) पठन्तु
(ग) पठिष्यन्ति
(घ) पठेयुः
उत्तर:
(क) पठन्ति

5. त्वम् ह्यः कुत्र …………… (अस्-लङ्)
(क) आसीत्
(ख) आस्त
(ग) आसी:
(घ) आस्म
उत्तर:
(ग) आसी:

6. सः तत्र न……….. (पठ्-लङ्)
(क) अपठः
(ख) अपठत्
(ग) अपठत
(घ) अपठतम्
उत्तर:
(ख) अपठत्

7. माता पुत्र सेवाम् ……………. (कृ-लट)
(क) करोति
(ख) करोसि
(ग) करोतु
(घ) कुर्यात्
उत्तर:
(क) करोति

8. सेवकः स्वामिनम् ……….। (सेव्–लट्)
(क) सेवसे
(ख) सेवति
(ग) सेवते
(घ) सेवेथे
उत्तर:
(ग) सेवते

प्रश्न 2.
स्थूलपदानि आधुत्य उचितं लकारं लिखत।।
(मोटे शब्दों को आधार मानकर उचित लकार लिखिए।)
(Write original letter of the bold words.)

1.स्थानानि दर्शनीयानि सन्ति
(क) लङ्
(ग) लट
(घ) लृट्
उत्तर:
(ग) लट

2. अत्र किम् आसीत् ?
(क) लङ्
(ख) लोट
(ग) लट्
(घ) लृट्
उत्तर:
(क) लङ्

3. सेवकाः सेवन्ते
(क) लोट
(ख) लङ्
(ग) लुट्
(घ) लट्
उत्तर:
(घ) लट्

4. तत्र किम् भविष्यति?
(क) विधिलिङ्
(ख) लृट्
(ग) लट्
(घ) लङ्
उत्तर:
(ख) लृट्

5. यूयं रसं पास्यथ
(क) लङ्
(ख) लट्
(ग) लृट्
(घ) लोट
उत्तर:
(ग) लृट्

6. सः पुस्तकं पठति
(क) लट
(ख) लोट
(ग) लङ्
(घ) लृट्
उत्तर:
(क) लट

7. तौ राजानम् असेवताम्
(क) लट्
(ख) विधिलिङ्
(ग) लङ्
(घ) लोट
उत्तर:
(ग) लङ्

8. त्वं गीतां पठ
(क) लङ्
(ख) लोट
(ग) लृट्
(घ) विधिलिङ्
उत्तर:
(ख) लोट

9. युवाम् अमृतं पिबताम्
(क) लट्
(ख) लङ्
(ग) लृट्
(घ) लोट
उत्तर:
(घ) लोट

10. सः राजानं सेवेत
(क) लट्
(ख) लङ्
(ग) विधिलिङ्
(घ) लोट
उत्तर:
(ग) विधिलिङ्

11. अहं शास्त्रं पठेयम्। ___
(क) विधिलिङ्
(ख) लङ्
(ग) लट
(घ) लोट
उत्तर:
(क) विधिलिङ्

12. शिशुः असि खलु त्वम्। ___
(क) लोट
(ख) लट्
(ग) लङ्
(घ) लृट्
उत्तर:
(ख) लट्

13. युवां शान्तौ आस्ताम्
(क) लङ्
(ख) लोट
(ग) लृट
(घ) विधिलिंङ्
उत्तर:
(क) लङ्

14. युवां धार्मिकौ भविष्यथः
(क) लट्
(ख) लोट्
(ग) लुट
(घ) विधिलिंङ्
उत्तर:
(ग) लुट

15. सः प्रियदर्शी स्यात्
(क) विधिलिङ्
(ख) लोट
(ग) लृट
(घ) लुट
उत्तर:
(क) विधिलिङ्

प्रश्न 3.
निम्नस्थूलपदानां शुद्धं वचनम् अधस्तात् पदेभ्यः चित्वा लिखत।
(निम्न मोटे छपे शब्दों के वचन नीचे लिखे पदों में से चुनकर लिखिए।)
(Write original letter of the bold words.)

1. तौ जलं पिबतः
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(ख) द्विवचनम्

2. तन्तुवायः कवितां करोति
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(क) एकवचनम्

3. सः राजानं सेवेत
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(क) एकवचनम्

4. अहं बद्ध परिकरः अस्मि
(क) द्विवचनम्
(ख) एकवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(ख) एकवचनम्

5. त्वं रामायणम् अपठः
(क) बहुवचनम्
(ख) एकवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(ख) एकवचनम्

6. युवाम् अमृतम् पिबतम्
(क) बहुवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) एकवचनम्
उत्तर:
(ख) द्विवचनम्

7. सज्जनः अमित्रमपि उपकरोति
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(क) एकवचनम्

8. वयं विद्यालये अस्मि
(क) बहुवचनम्
(ख) एकवचनम्
(ग) द्विवचनम्
उत्तर:
(क) बहुवचनम्

9. सज्जनाः पीडितान् सेवन्ते
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(क) एकवचनम्

10. ते सुखिनो भविष्यतः
(क) एकवचनम्
(ख) बहुवचनम्
(ग) द्विवचनम्
उत्तर:
(ख) बहुवचनम्

11. युवाम् उद्यामिनौ स्याताम्
(क) द्विवचनम्
(ख) बहुवचनम्
(ग) एकवचनम्
उत्तर:
(क) द्विवचनम्

12. त्वम् पठसि
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(क) एकवचनम्

प्रश्न 4.
अधोलिखिते कोष्ठके उचितधातुरूपैः सह वाक्यानि पूरयत।
(नीचे लिखे कोष्ठक में उचित धातु रूपों से वाक्य को पूरा कीजिए।)
(Complete the sentence with the following suitable verb-stems given in bracket.)
(i) कानने चत्रत्रः चटका: ….. (अस् + लङ्)
(ii) शिशवः दुग्धं ……….. (पा + विधिलिङ्)
(iii) तौ अधुना कि ……….. (कृ + लृट्)
(iv) त्वं परिश्रमी ……….. (अस् + विधिलिङ्)
(v) भारते कोऽपि शिक्षाविहीनः न …… (अस् + लङ)
(vi) तौ मधुरभाषिणौ ……….. (अस् + विधिलिङ्)
(vii) राष्ट्रभक्ताः एव देशस्य उन्नतिम् ……. (कृ + लट)
(viii) भारतं शक्तिसम्पन्नः देशः ……….. (अस् + लट)
उत्तर:
(i) आसन्
(ii) पिबेयुः
(ii) करिष्यावः
(iv) स्याः
(v) आसीत्
(vi) आस्ताम्
(vii) कुर्वन्ति
(viii) अस्ति

प्रश्न 5.
अधोलिखितेषु वाक्येषु कोष्ठकेषु प्रदत्तेन क्रियापदेन रिक्तस्थानं पूरयत।
(नीचे लिखे वाक्यों में कोष्ठकों में दिए गए क्रिया के उचित शब्दों से खाली स्थान भरिए।)
(Fill in the blanks of the following sentences with the suitable form of the bracket verb.)

(i) अहम् एकः छिन्नः द्रुमः ………… | (अस्-लट्लकारे)
(क) आसी:
(ख) अस्मि
(ग) अस्तु
(घ) स्तम्
उत्तर:
(ख) अस्मि

(ii) पुस्तकैः कि………………… (कृ-लुटलकारे)
(क) करिष्यति
(ख) करिष्यामि
(ग) करिष्यतः
(घ) करिष्यसि
उत्तर:
(घ) करिष्यसि

(iii) ह्यः मम गृहे विवाहोत्सवः ………….. (अस्-लङ्लकारे)
(क) आसीत्
(ख) अस्ति
(ग) आस्ताम्
(घ) आसन्
उत्तर:
(क) आसीत्

(iv) सः पुस्तकम् …………… (पल्-लट्लकारे)
(क) पठ्येत
(ख) पठन्ति
(ग) पठति
(घ) पठसि
उत्तर:
(ग) पठति

(v) राजकुमारौ उटजे न …………. (अस्-लट्लकारे)
(क) आसीत्
(ख) सन्तु
(ग) स्तः
(घ) आसम्
उत्तर:
(ग) स्तः

(vi) शिशुः दुग्धं ………. (पा-लुट्लकारे)
(क) पिबिष्यति
(ख) पास्यतः
(ग) पास्यति
(घ) पिबिष्यसि
उत्तर:
(ग) पास्यति

(vii) भोजः एकः प्रतापी राजा …… (अस्-लङ्लकारे)
(क) अस्ति
(ख) अभवत्
(ग) आसीत्
(घ) भविष्यति
उत्तर:
(ग) आसीत्

(viii) मोहनः नवमकक्षायाः छात्रः ……. (अस् धातु-लट्लकारे)
(क) अस्ति
(ख) आसीत्
(ग) भविष्यति
(घ) अस्तु
उत्तर:
(क) अस्ति

(ix) अहं कार्यरतः ………… (अस्-लङ्लकारे)
(क) आस्व
(ख) आसम्
(ग) आस्व
(घ) आसी:
उत्तर:
(ख) आसम्

(x) श्वः रविवासरः …………….. | (भू धातु-लुट्लकारे)
(क) आसीत्
(ख) अस्ति
(ग) भवेत्
(घ) भविष्यति
उत्तर:
(घ) भविष्यति

प्रश्न 6.
कोष्ठकात् मूलधातुं गृहीत्वा तस्य उचितधातुरूपैः वाक्यानि पूरयत।
(कोष्ठक से मूल धातु लेकर उसके उचित धातु रूपों से वाक्यों को पूरा कीजिए।)
(Complete the sentences with the suitable verb-stems from the bracket.)
(i) आवाम् स्वास्थौ ………… (अस, विधिलिङ्)
(ii) सेवकाः भृशं प्रयत्न …….. (कृ, लट)
(iii) ते पुस्तकम् ………… (पठ, लट्)
(iv) सः गुरुजनान् ………… (सेव्, लुट्)
उत्तर::
(i) स्याव
(ii) कुर्वन्ति
(iii) पठतः
(iv) सेविष्यते

प्रश्न 7.
निम्न रेखाङ्कितानाम् क्रियाणाम् उचितं वचनं लिखत।
(निम्न रेखांकित क्रियाओं के उचित वचन लिखिए।
Write suitable number of underline verbs.)
(i) वयं कुत्र स्मः?
(ii) त्वम् पठसि।
(ii) सः गुरुजनान् सेविष्यते।
(iv) यूयम् स्वकार्यं अकुरुत।
उत्तर::
(i) बहुवचनम्
(ii) एकवचनम्
(iii) एकवचनम्
(iv) बहुवचनम्

प्रश्न 8.
कोष्ठकात् मूलधातुं गृहीत्वा तस्य उचितधातु रूपै वाक्यानि पूरयत।
(कोष्ठक से मूलधातु लेकर उसके उचित धातु रूपों से वाक्य को पूरा कीजिए।)
(Complete the sentences with the suitable verb-stems form the bracket.)

1. सञ्जयः कस्मिन् विद्यालये ………? (पठ्-लङ्)
(क) अपठत्
(ख) पठति
(ग) पठिष्यति
(घ) पठतु
उत्तर:
(क) अपठत्

2. धृतराष्ट्रस्य शतं पुत्राः …………। (अस्-लङ)
(क) आसीत्
(ख) आस्ताम्
(ग) आसन्
(घ) आसी:
उत्तर:
(ग) आसन्

3. त्वम् दुग्धं किमर्थं न ………… । (पा-विधिलिङ्)
(क) पिबेत
(ख) पिबेः
(ग) पिबेताम्
(घ) पिबेम्
उत्तर:
(ख) पिबेः

4. बालकाः कोलाहलम् न …. ……….(कृ-लोट)
(क) कुर्वन्तु
(ख) कुरुतु
(ग) करोतु
(घ) कुर्युः
उत्तर:
(क) कुर्वन्तु

5. युवाम् संस्कृतम् ………….। (पठ्-लोट)
(क) पठतु
(ख) पठेताम्
(ग) पठतम्
(घ) पठताम्
उत्तर:
(ग) पठतम्

6. तौ माता-पितरौ प्रणाम …। (कृ-लोट)
(क) कुरुत
(ख) कुरुः
(ग) कुरुताम्
(घ) कुरुतः
उत्तर:
(ग) कुरुताम्

7. त्वम् प्रतिदिनं फलरसं ………। (पा—विधिलिङ्)
(क) पिबेः
(ख) पिबेत
(ग) पिबेसु
(घ) पिबताम्
उत्तर:
(क) पिबेः

8. वयम् प्रातः व्यायाम ………………… । (कृ-विधिलिङ्)
(क) कुर्यात
(ख) कुर्याः
(ग) कुर्याताम्
(घ) कुर्याम
उत्तर:
(घ) कुर्याम

9. युवाम् स्वपाठान् …………. । (पठ्-विधिलिङ)
(क) पठेतम्
(ख) पठेताम्
(ग) पठेयुः
(घ) पठेत
उत्तर:
(क) पठेतम्

10. कार्यम् अधुना एव …….। (कृ-विधि)
(क) कुर्यात्
(ख) कुर्यात
(ग) कुर्युः
(घ) करवाणि
उत्तर:
(क) कुर्यात्

11. चत्वारि दिनानि यावत् त्वं कुत्र …… । (अस्-लङ्)।
(क) आस्ताम्
(ख) आसीत्
(ग) आस्व
(घ) आसी:
उत्तर:
(घ) आसी:

12. श्रवणः पितरं ………..। (सेव्–लट)
(क) सेवामहे
(ख) सेवेथे
(ग) सेवते
(घ) सेवावहे
उत्तर:
(ग) सेवते

13. अहं दुग्धं न …………. (पा-लुट)
(क) पास्यसि
(ख) पास्यामि
(ग) पास्यतः
(घ) पास्यथ
उत्तर:
(ख) पास्यामि

14. भारतं ग्रामाणां देशः …………….. । (अस्-लट्)
(क) अस्ति
(ख) असि
(ग) अस्मि
(घ) सन्ति
उत्तर:
(क) अस्ति

15. शिष्टाः बालकाः सदा अध्यापकान् … (सेव-लट)
(क) सेवथे
(ख) सेवन्ते
(ग) सेवसे
(घ) सेवावहे
उत्तर:
(ख) सेवन्ते

प्रश्न 9.
स्थूलपदानि आधृत्य उचितं लकारं लिखत।
(मोटे शब्दों को आधार मानकर उचित लकार लिखिए।)
(Write original letter of the bold words.)

1. त्वम् मम मित्रम् असि
(क) लोट
(ख) लट
(ग) विधिलिङ्
(घ) लृट।
उत्तर:
(ख) लट

2. बालकाः कोलाहलम् न कुर्वन्तु
(क) लोट
(ख) लृट्
(ग) लट्
(घ) विधिलिङ
उत्तर:
(ग) लट्

3. तौ जलं पिबतः
(क) लोट
(ख) विधिलिङ्
(ग) लट्
(घ) लृट्
उत्तर:
(ग) लट्

4. लोभं मा कुरुत
(क) विधिलिङ्
(ख) लोट
(ग) लट
(घ) लङ्
उत्तर:
(ख) लोट

5. बालकाः पठन्तु
(क) लोट
(ख) विधिलिङ्
(ग) लट्
(घ) लृट
उत्तर:
(क) लोट

प्रश्न 10.
निम्न स्थूलपदानां शुद्धं वचनम् अधस्तात् पदेभ्यः चित्वा लिखत।।
(निम्न मोटे छपे शब्दों के वचन नीचे लिखे पदों में से चुनकर लिखिए।)
(Write original letter of the bold words.)

1. त्वं रामायणम् अपठः
(क) द्विवचनम्
(ख) एकवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(ख) एकवचनम्

2. राष्ट्रसवको असाव
(क) द्विवचनम्
(ख) बहुवचनम्
(ग) एकवचनम्
उत्तर:
(क) द्विवचनम्

3. कम् अध्यायम् पठसि
(क) द्विवचनम्
(ख) बहुवचनम्
(ग) एकवचनम्
उत्तर:
(ग) एकवचनम्

4. भारते अशोकः नाम्ना नृपः आसीत्
(क) द्विवचनम्
(ख) एकवचनम्
(ग) बहुवचनम्
उत्तर:
(ख) एकवचनम्

5. निजकार्यं कुरु
(क) बहुवचनम्
(ख) एकवचनम्
(ग) द्विवचनम्
उत्तर:
(ख) एकवचनम्