CBSE Sample Papers

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 8 Sanskrit Sample Paper Set 3

निर्धारित समय: 3 घंटे
अधिकतम अंकाः 80

खण्ड: – ‘क’
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

एक: यात्रिसमूहः मरुभूम्यां गच्छति स्म। सहसा सः दस्युभिः गृहीतः। तैः यात्रिणाम् सर्वं धनं अपहृतम्। परम् द्वादशवर्षीयस्य एकस्य बालकस्य समीपे ते किमपि न प्राप्तवन्तः। ते अपृच्छन्–“किम् तव समीपे किमपि न अस्ति।” इति सः प्रत्यवदत्-“अहम् आत्मनः रुग्णां भगिनीं द्रष्टुम् गच्छामि। मम अम्बा पञ्च स्वर्णमुद्राः मम कौपीने अस्थापयत्” ते अपृच्छन्–“त्वम् अस्मान् किमर्थं वदसि?” इति। सः अवदत्-“मम माता शिक्षयति यत् कदापि असत्यम् मा वद। अतः मया सत्यम् उक्तम्” इति। बालकस्य सत्यनिष्ठां दृष्ट्वा दस्यूनाम् हृदय-परिवर्तनम् अभवत्। तैः अपि सत्यपालनस्य सङ्कल्पः गृहीतः। अयं बालकः आसीत्–’खलीफ़ा अमीन।’

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) केषाम् हृदय परिवर्तनम् अभवत्?
(ii) बालकस्य नाम किम् आसीत्?
(iii) अम्बा बालकाय कति मुद्राः अयच्छत्?
(iv) यात्रिसमूहः कुत्र गच्छति स्म?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) बालकस्य अम्बा स्वर्णमुद्राः कस्मिन् स्थापयत्?
(ii) बालकः काम् द्रष्टुम् गच्छति स्म?

III. प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरम् चित्वा लिखत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘मम माता शिक्षयति।’ अत्र क्रियापदं किम्?
(क) मम
(ख) माता
(ग) शिक्षयति
(घ) किमपि न

(ii) ‘यात्रिणाम्’ इति पदे का विभक्तिः?
(क) सप्तमी
(ख) षष्ठी
(ग) द्वितीया
(घ) पञ्चमी

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते उचितं शीर्षकम् लिखत। (1)

खण्ड: – ‘ख’
‘रचनात्मकम् कार्यम्’

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः प्रार्थनापत्रे उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (6)

महोदयाः, भवदीयः, मुक्तिम्, भवेत्, कुटुम्बस्य, जनकः

श्रीमन्तः प्राचार्य महाभागाः
केन्द्रीय विद्यालयः
कुरुक्षेत्रम्
_____(1)_____
सविनयं निवेदनं अस्ति यत् मम _____(2)_____ कार्यालये लिपिककार्यं करोति। तस्य अल्पवेतनेन _____(3)_____ निर्वाहः अपि दुष्करः अस्ति। अतः विद्यालयस्य शुल्कप्रदानं न सम्भवति। मम शिक्षायाः बाधा न _____(4)_____ अतः शुल्कप्रदानेन _____(5)_____ प्रदाय अनुग्रहं कुर्वन्तु भवन्तः।
दिनाङ्कः 28.4.2020
_____(6)_____ शिष्यः
माधवः

प्रश्न 3.
अधोदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पञ्च संस्कृतवाक्यानि लिखत- (10)

मञ्जूषा – बालकाः, बालिकाः, खगाः, आकाशे, वृक्षं, जलेन, सुन्दरम्, सन्ति, चित्रम्, सिञ्चति, पादपाः, उद्यानस्य, उत्पतन्ति, प्रसन्नाः

प्रश्न 4.
अधोदत्तां कथाम् मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पूरयत- (4)

जाले, व्याघ्रः, आगच्छत्, दन्तैः

एकस्मिन् वने एकः _____(1)_____ अभवत्। एकदा सः व्याधेन विस्तारिते _____(2)_____ बद्धः अभवत्। अकस्मात् एकः मूषकः तत्र _____(3)_____। मूषकः स्वकीयैः _____(4)_____ जालस्य कर्त्तनम् कृत्वा व्याघ्रम् बहिः कृतवान्।

खण्ड: – ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्

प्रश्न 5.
मञ्जूषायां प्रदत्तपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

(अ) गृहीत्वा, प्राप्य, श्रुत्वा, पीत्वा
(i) निर्गुणं ____________ दोषाः भवन्ति।
(ii) छात्राः पुस्तकानि ____________ विद्यालयं गच्छन्ति।
(iii) कटुकरसं ____________ माधुर्यम् जनयति।
(iv) सज्जनानाम् वचः ____________ जनाः प्रसीदन्ति।

(ब) सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरुत- (1 × 4 = 4)

(i) तथा + एव = ____________
(ii) महा + ईशः = ____________
(iii) मृगादीनाम् = _____ + _____
(iv) यद्यपि = _____ + _____

प्रश्न 6.
मञ्जूषायाम् प्रदत्तविलोमपदानाम् मेलनं कुरुत- (½ × 6 = 3)

पुरतः, स्वकीयम्, भीतिः, अनुरक्तिः, गमनम्, प्रियः

(i) विरक्तिः ____________
(ii) आगमनम् ____________
(iii) पृष्ठतः ____________
(iv) साहसः ____________
(v) परकीयम् ____________
(vi) अप्रियः ____________

प्रश्न 7.
(अ) मञ्जूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

रचयन्ति, अहसत्, वर्तते, गच्छन्ति

(i) सहसा बालिका उच्चैः ____________।
(ii) मम मनसि एका जिज्ञासा ____________।
(iii) जनाः भ्रमणाय उद्यानम् ____________।
(iv) मालाकाराः पुष्पैः मालाः ____________।

(ब) कोष्ठकेषु दत्तेषु शब्देषु उचितं शब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

(i) ____________ उभयतः वृक्षाः सन्ति। (ग्राम, ग्रामस्य, ग्रामात्)
(ii) पुत्रः ____________ सह आपणं गच्छति। (जनकं, जनकेन, जनक:)
(iii) माता ____________ क्रुध्यति। (पुत्रे, पुत्राय, पुत्र)
(iv) वानरः ____________ पतति। (वृक्षस्य, वृक्षात्, वृक्षं)

प्रश्न 8.
(अ) मञ्जूषातः अव्ययपदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

सदा, बहिः, तर्हि, तदा

(i) यदा दशवादनं भवति ____________ छात्राः विद्यालयं गच्छन्ति।
(ii) शृगालः गुहायाः ____________ आसीत्।
(iii) सूर्यः ____________ पूर्वदिशायाम् उदेति।
(iv) यदि सफलताम् इच्छसि ____________ आलस्यं त्यज।

(ब) मञ्जूषातः अङ्कानाम् कृते पदानि लिखत- (½ × 4 = 2)

द्वासप्ततिः, षडशीतिः, अष्टानवतिः, सप्तषष्टिः

(i) 67 ____________
(ii) 72 ____________
(iii) 98 ____________
(iv) 86 ____________

खण्ड: – ‘घ’
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 9.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)
आसीत् कश्चित् चञ्चलो नाम व्याधः। पक्षिमृगादीनाम् ग्रहणेन सः स्वीयां जीविका निर्वाहयति स्म। एकदा सः वने जालं विस्तीर्य गृहम् आगतवान्। अन्यस्मिन् दिवसे प्रातः काले यदा चञ्चलः वनम् गतवान् तदा सः दृष्टवान् यत् तेन विस्तारिते जाले दौर्भाग्याद् एकः व्याघ्रः बद्धः आसीत्। सोऽचिन्तयत्, ‘व्याघ्रः मां खादिष्यति अतएव पलायनं करणीयम्।’ व्याघ्रः न्यवेदयत्– ‘भो मानव! कल्याणं भवतु ते। यदि त्वं मां मोचयिष्यसि तर्हि अहम् त्वां न हनिष्यामि।’

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) केषाम् ग्रहणेन व्याधः स्वीयां जीविकां निवहियति स्म।
(ii) चञ्चल कः आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
(i) यदा चञ्चल: वनम् गतवान् तदा सः किम् दृष्ट्वान्?

III. यथानिर्देशं लिखत- (1 × 2 = 2)
(i) ‘हनिष्यामि’ इति क्रियापदस्य कर्तपदं किम्?
(क) अहम्
(ख) तर्हि
(ग) त्वाम्
(घ) व्याधः

(ii) ‘विस्तारिते जाले’ अत्र विशेषणपदं किम्?
(क) जाले
(ख) जालं
(ग) विस्ता
(घ) विस्तारिते

प्रश्न 10.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

अध्यापिका – सम्यग्जानाति ते भगिनी। भवतु, अपि जानीथ यूयं येदतेषु राज्येषु सप्तराज्यानाम् एकः समवायः अस्ति यः सप्तभगिन्यः इति नाम्ना प्रथितोऽस्ति।
सर्वे – (साश्चर्यम् परस्परं पश्यन्तः) सप्तभगिन्यः? सप्तभगिन्यः?
निकोलसः – इमानि राज्यानि सप्तभगिन्यः इति किमर्थ कथ्यन्ते?
अध्यापिका – प्रयोगोऽयं प्रतीकात्मको वर्तते। कदाचित् सामाजिक-सांस्कृतिक-परिदृश्यानाम् साम्याद् इमानि उक्तोपधिना प्रथितानि।
समीक्षा – कौतूहलं मे न खलु शान्तिं गच्छति, श्रावयतु तावद् यत् कानि तानि राज्यानि?

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत-
(i) केषाम् समवायः ‘सप्तभगिन्यः’ इति कथ्यते?
(ii) अयम् प्रयोगः कीदृशः वर्तते?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(i) “सम्यग्जानाति ते भगिनी।” इति का वदति?

III. यथानिर्देशं उत्तरत-
(i) ‘जिज्ञासा’ इत्यर्थे किम् पदं प्रयुक्तम्?
(क) शान्तिं
(ख) कौतूहलं
(ग) साम्याद्
(घ) सम्यक्

(ii) ‘श्रावयतु तावद् यत् कानि तानि राज्यानि।’ अत्र क्रियापदं किम्?
(क) तानि
(ख) राज्यानि
(ग) कानि
(घ) श्रावयतु

प्रश्न 11.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (4)

कं सञ्जघान कृष्णः?
का शीतलवाहिनी गङ्गा?
के दारपोषणरता:?
कं बलवन्तं न बाधते शीतम्?

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) कंसम् कः जघान?
(ii) बलवन्तं किं न बाधते?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1)
(i) शीतलवाहिनी का अस्ति?

III. यथानिर्देशम् उत्तरत- (2 × 1 = 2)
(i) ‘कंसम्’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(ii) ‘कृष्णः’ इत्यस्य तृतीयान्तरूपं लिखत।

प्रश्न 12.
रेखांकितपदानाम् आधृत्य प्रश्ननिर्माणम् कुरुत- (1 × 3 = 3)

(i) कार्यालये एका गोष्ठी निश्चिता।
(ii) कुक्षौ पुत्री अस्ति।
(iii) वस्त्रपूतं जलं पिबेत्।

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

प्रियम्, वाचम्, दुःखम्, पञ्चविंशतिः

(i) अस्माकं देशे ………………… राज्यानि सन्ति।
(ii) सर्वं परवशं । ……………. अस्ति।
(iii) आचार्यस्य . .. कुर्यात्।
(iv) सत्यपूक्तं .. .वदेत्।

प्रश्न 14.
घटनाक्रमानुसारं वाक्यानि पुनः लेखनीयानि- (1 × 4 = 4)
(i) सावित्रीबाई ज्योतिबाफुलेन सह विवाहम् अकरोत्।
(ii) सावित्री 1831 तमे वर्षे जन्म अभवत्।
(iii) 1848 तमे वर्षे पुणे नगरे कन्यानाम् कृते प्रथमं विद्यालयम् आरभत।
(iv) सावित्र्याः मृत्युः 1897 तमे वर्षे अभवत्।
(v) 1851 तमे वर्षे बालिकानां कृते अपरः विद्यालयः प्रारब्धः।
(vi) सावित्र्याः माता लम्बीबाई, पिता च खण्डोजी इति अभिहितौ।
(vii) दुर्भिक्षकाले प्लेग-काले च सा पीडितजनानाम् अश्रान्तम् अविरतम् च सेवाम् अकरोत्।
(viii) सावित्री अनेकाः संस्थाः प्रशासनकौशलेन सञ्चालितवती।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 8 Sanskrit Sample Paper Set 2

निर्धारित समय: 3 घंटे
अधिकतम अंका: 80

खण्डः – ‘क’
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितं अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

एकस्मिन् नगरे द्वे मित्रे वसतः स्म। एकस्य नाम सोमेशः आसीत् अन्यस्य च धनेशः। सोमेशः विद्याम् इच्छति स्म धनेशः च प्रभूतं धनम्। एकदा मित्रद्वयं विदेशं अगच्छत्। तत्र सोमेशः परिश्रमेण अध्ययनं कृत्वा विद्यां प्राप्तवान्। धनेशः धनं अर्जितवान्। एवं अनेकानि वर्षाणि व्यतीतानि। तौ अचिन्तयताम्-“अधुना आवाम् गृहम् गच्छावः।” गृहम् प्रति आगमनसमये मार्गे चौराः आगच्छन्। ते धनेशस्य सर्वम् धनम् अहरन्। धनेशः दुःखी अभवत्। सः रिक्तहस्तः गृहम् आगच्छत्। परम् सोमेशः विद्याधनयुक्तः आसीत्। विद्याधनेन युक्तः सः शीघ्रम् अतीव प्रसिद्धः अभवत्। तस्य प्रसिद्धिम् श्रुत्वा राजा सोमेशं आहूय तस्य सम्मानम् अकरोत्। सः तस्मै मन्त्रिपदम् अपि अयच्छत्। सत्यम् एव कथ्यते–’विद्या एव सर्वत्र पूज्यते।’

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) मित्रद्वयं कुत्र अगच्छत्?
(ii) कः धनं अर्जितवान्?
(iii) मार्गे के अगच्छन्?
(iv) कः विद्याधनम् प्राप्तवान्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) राजा सोमाय किम् अयच्छत्?
(ii) कः रिक्तहस्तः गृहम् आगच्छत्?

III. प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘अचिन्तयताम्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) राजा
(ख) सोमेशः
(ग) तौ
(घ) धनेशः

(ii) ‘शनैः’ इति पदस्य विलोमपदं किम् प्रयुक्तम्?
(क) प्रभूतं
(ख) शीघ्रम्
(ग) सर्वत्र
(घ) आहूय

IV. अस्य अनुच्छेदस्य समुचितं शीर्षकं चित्वा लिखत। (1)

खण्ड: – ‘ख’
रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः प्रार्थनापत्रे उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (6)

पठनम्, आदरणीयाः, निवेदनम्, पितुः, प्रमाणपत्रं, विना

श्रीमन्तः प्राचार्यमहोदयः
राजकीयः विद्यालयः
इन्द्रप्रस्थम्
_______(1)_______ महोदयाः
सेवायाम् इदम् _______(2)_______ अस्ति यत् मम _______(3)_______ स्थानान्तरणम् जातम्। अतः मया अपि तत्रैव गत्वा _______(4)_______ अनिवार्यम् वर्तते। पितरौ _______(5)_______ मया अत्र एकाकिना अवस्थानं न शक्यते। अतः माम् विद्यालयान्तरणं _______(6)_______ प्रदापयन्तु भवन्तः इति प्रार्थये।
दिनांक: 20.8.2020
भवदीयः शिष्यः
कृष्णः

प्रश्न 3.
अधोदतं चित्रं दृष्ट्वा प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च संस्कृतवाक्यानि लिखत- (10)

मञ्जूषा- चिकित्सकः, सेविका, रुग्णं, औषधम्, पयके, करोति, रुग्णाय, फलानि, जलम्, पात्रे, उपविशन्ति, निरीक्षणं

प्रश्न 4.
अधोदत्तां कथाम् मञ्जूषायाम् प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पूरयत- (4)

घटः, मत्स्यान्, नदीतटम्, स्वकुटुम्बस्य

289 पुरा बोधिसत्त्वः वणिकपुत्रः आसीत्। एकदा सः ___________ अगच्छत्। सः एकं धीवरम् अपश्यत्। धीवरस्य समीपे मृत्तिकायाः एक: ___________ आसीत्। धीवरः जालेन ___________ गृहीत्वा घटे क्षिपति स्म। इत्थम् सः ___________ पालनं करोति स्म।

खण्ड: – ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्

प्रश्न 5.
सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरुत- (1 × 4 = 4)

(i) सप्त + एताः = _____________
(ii) देवेन्द्रः = ______ + ________
(iii) तथा + अपि = _____________
(iv) सु + आगतम् = _____________

प्रश्न 6.
(अ) मञ्जूषात: विपरीतार्थकान् शब्दान् चित्वा लिखत- (½ × 6 = 3)

गुणाः, वामहस्तः, कृतघ्नः, स्वीकारः, अनन्या, पण्डितः

(i) दक्षिणहस्तः _____________
(ii) अस्वीकारः _____________
(iii) दुर्गुणाः _____________
(iv) कृतज्ञः _____________
(v) मूर्खः _____________
(vi) अन्या _____________

(ब) तद्भव पदानाम् कृते मञ्जूषातः चित्वा संस्कृतपदानि लिखत- (½ × 6 = 3)

कृपणः, कटुकम्, पुच्छः, लुब्धः, मधुमक्षिका, तृणम्

(i) तिनका = _____________
(ii) कंजूस = _____________
(iii) लोभी = _____________
(iv) मधुमक्खी = _____________
(v) पूँछ = _____________
(vi) कड़वा = _____________

प्रश्न 7.
उदाहरणम् अनुसृत्य लकारपरिवर्तनम् कुरुत- (4)
(अ) वर्तमानकाल: – अतीतकालः
यथा- वयम् प्रतिदिनं पाठं पठामः – वयम् प्रतिदिनं पाठम् अपठाम।
(i) सः शिक्षकः अस्ति। _____________
(ii). महिलाः तडागात् जलं नयन्ति। _____________
(iii) त्वम् विद्यालयं गच्छसि। _____________
(iv) अहम् लेखम् लिखामि। _____________

(ब) अधोलिखित पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत- (4)

(i) भूमिः = _____________
(ii) शिक्षकाः = _____________
(iii) पुस्तकालये = _____________
(iv) फलानि = _____________

प्रश्न 8.
(अ) मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (4)

एषः, एताः, एतानि, एते

(i) _____________ फलानि मधराणि सन्ति।
(ii) _____________ क्रीडकः अद्वितीयः अस्ति।
(iii) _____________ बालिकाः नृत्यन्ति।
(iv) अहम् _____________ फले मित्राय यच्छामि।

(ब) कोष्ठकेषु दत्तेषु शब्देषु उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (3)

(i) _____________ परितः भवनानि सन्ति। (विद्यालये / विद्यालय / विद्यालयस्य)
(ii) _____________ अधः व्याधः तिष्ठति। (वृक्षस्य / वृक्षात् / वृक्षम्)
(iii) धनिकः _____________ वस्त्राणि यच्छति। (याचकं / याचकाय / याचकः)

खण्ड: – ‘घ’
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 9.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)

‘गजधरः’ इति सुन्दरः शब्दः तडागनिर्मातृणाम् सादरं स्मरणार्थम्। राजस्थानस्य केषुचिद् भागेषु शब्दोऽयम् अद्यापि प्रचलति। कः गजधर:? यः गजपरिणामं धारयति सः गजधरः। गजपरिमाणम् एव मापनकार्ये उपयुज्यते। समाजे त्रिहस्त-परिमाणात्मिकीं लौहयष्टिं हस्ते गृहीत्वा चलन्तः गजधराः इदानीं शिल्पिरूपेण नैव समादृताः सन्ति। गजधरः, यः समाजस्य गाम्भीर्यं मापयेत् इत्यस्मिन् रूपे परिचितः।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) कस्य राज्यस्य भागेषु गजधरः शब्दः प्रयुज्यते।
(ii) गजपरिमाणं कः धारयति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) गजधराः कस्मिन् रूपे परिचिताः?

III. यथानिर्देशं उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘करे’ इत्यर्थे किम् पदं प्रयुक्तम्?
(क) रूपे
(ख) हस्ते
(ग) शब्दः
(घ) चलन्तः

प्रश्न 10.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

विनयः – पश्य पश्य, तत्र-धुनः शाकफलानामावरणैः सह प्लास्टिकस्यूतमपि खादति। यथाकथञ्चित् निवारणीया एषा।
(मार्गे कदलीफलविक्रेतारं दृष्ट्वा बालाः कदलीफलानि क्रीत्वा धेनुम् आह्यन्ति भोजयन्ति च, मार्गात् प्लास्टिकस्यूतानि चापसार्य पिहिते अवकरकण्डोले क्षिपन्ति)।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) बालाः किं क्रीत्वा धेनुम् आह्यन्ति?
(ii) बालाः कदलीफलानि क्रीत्वा काः भोजयन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) धेनुः केषाम् आवरणैः सह प्लास्टिकस्यूतमपि खादति।

III. यथानिर्देशं उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘अपसार्यं’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) क्त्वा
(ख) ल्यप्
(ग) यत्
(घ) आर्यं

(ii) ‘पश्य’ इत्यत्र कः लकार:?
(क) लट
(ख) लोट
(ग) लङ्
(घ) लृट्

प्रश्न 11.
निम्नलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत।

अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः।
चत्वारि तस्य वर्धन्ते आयुर्विद्यायशोबलम्।।

प्रश्ना:
I. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) केषां चत्वारि वर्धन्ते?
(ii) आयुः कस्य वर्धते?
(iii) अभिवादनशीलस्य किं वर्धते?
(iv) बलं कस्य वर्धते?

प्रश्न 12.
रेखांकितपदानाम् आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (1 × 3 = 3)
(i) कर्गदोपरि लेखनं प्रारब्धम्।
(ii) पुस्तकानाम् आवश्यकता न भविष्यति।
(iii) भ्राता भवानीस्तुतिं करोति।

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः शब्दान् चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (4)

सावित्रीबाई फुले, आर्यभटः, वंशोद्योगः, प्लास्टिकम्

(i) भारतस्य प्रथमोपग्रहस्य नाम _____________ अस्ति।
(ii) मृत्तिकायां _____________ कदापि न विनश्यति।
(iii) महाराष्ट्रस्य प्रथमा महिला शिक्षिका _____________ आसीत्।
(iv) सप्तभगिनी-प्रदेशे _____________ सर्वप्रमुखः।

प्रश्न 14.
घटनाक्रमानुसारम् अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि- (4)
(i) व्याधः जालम् प्रासारयत्।
(ii) व्याधः लोमाशिकायै निखिला कथां न्यवेदयत्।
(iii) जाले पुनः तम् बद्धं दृष्ट्वा सः व्याधः प्रसन्नः सन् गृहम् प्रत्यावर्तत।
(iv) सा अवदत्-बाढम्! अहम् पुनः व्याघ्रम् जाले बद्धं द्रष्टुम् इच्छामि।
(v) लोमाशिका व्याघ्रं अवदत्-सत्यं त्वया भणितम्।
(vi) लोमाशिका अवदत्-पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय इति।
(vii) निःसहाय भूत्वा सः प्राणभिक्षामिव अयाचत्।
(viii) व्याघ्रः तम् वृत्तान्तं दर्शयितुम् पुनः जाले प्राविशत्।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 8 Sanskrit Sample Paper Set 1

निर्धारित समय: 3 घंटे
अधिकतम अंकाः 80

खण्ड: – ‘क’
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

पुरा सर्वे जनाः नीतिधर्मपरायणाः आसन्। तेषां कृते चरित्रमेव सर्वोपरि आसीत्। सर्वे समाजस्य सुव्यवस्थायै नियमान् पालयन्ति स्म। परं यदा नरैः नियमान् उल्लंघ्य व्यवहारम् आरब्धम् तदा प्रभृति एव भ्रष्टाचारस्य जन्म अभवत्। भ्रष्टाचारस्य मूले लोभस्य प्रवृत्तिः। लोभः च अनन्तक: व्याधिः। धनलोभिनः जनाः कस्यचित् लघुतरम् अपि कार्यं विना किमपि स्वीकृत्य न कुर्वन्ति। अन्यान् च उत्कोचादिग्रहणे प्रेरयन्ति। इत्थम् भ्रष्टाचारः शनैः शनैः प्रसरति। सम्पूर्ण राष्ट्र अधोगतिम् प्राप्नोति। अस्य परिपकारः भाषणेषु न अस्ति। लोभस्य विकारस्य दूरकरणाय प्रयतनीयम् येन भ्रष्टाचारस्य अन्तः भवेत्।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) जनाः समाजस्य नियमान् किमर्थं पालयन्ति?
(ii) लोभस्य प्रवृत्तिः कस्य मूले भवति?
(iii) अनन्तकः व्याधिः कः?
(iv) पुरा सर्वे जनाः कीदृशाः आसन्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) धनलोभिनः जनाः किम् कुर्वन्ति?
(ii) भ्रष्टाचारस्य अन्तः कथं भविष्यति?

III. प्रदत्तविकल्पेभ्यः शुद्धम् उत्तरम् चित्वा लिखत- (½ × 1 = 1)
(i) ‘सम्पूर्ण राष्ट्रम्” इत्यत्र विशेषणपदं किम्?
(क) राष्ट्रम्
(ख) सम्पूर्ण
(ग) सम्पूर्ण राष्ट्रम्
(घ) राष्ट्रः

(ii) ‘भाषणेषु’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(क) षष्ठी
(ख) सप्तमी
(ग) तृतीया
(घ) चतुर्थी

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत। (½ × 1 = ½)

खण्ड: – ‘ख’
रचनात्मक कार्यम्

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः प्रार्थनापत्रे उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-

दातव्यम्, अधोलिखितस्य, विवरणं, शीघ्रं, वर्तते, नवदिल्ली

नैनीताल-छात्रावासः
नैनीताल:
दिनांक: 12-9-2020
प्रबन्धक महोदय,
न्यू एज पब्लिशर्स
______(1)______
श्रीमन्तः
सेवायाम् निवेदनम् अस्ति यत् ______(2)______ पुस्तकस्य महती आवश्यकता ______(3)______। अतः वी.पी.पी. द्वारा ______(4)______ प्रेषणीयम्। समग्रं ______(5)______ अपि लेखनीयम्। समुचितं कमीशनं ______(6)______।
(i) रुचिरा-अष्टमी श्रेणी-एका प्रतिः।

भवदीयः
वैभवः

प्रश्न 3.
अधोदत्तं चित्रं दृष्ट्वा प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पञ्च संस्कृतवाक्यानि लिखत- (2 × 5 = 10)

मञ्जूषा – वृक्षाः, पर्वतीय, दृश्यम्, सूर्यः, उदेति, पुष्पाणि, सुन्दराणि पर्वताः, सन्ति, दृश्यन्ते, जनाः गच्छन्ति, रम्यं चित्रं

प्रश्न 4.
अधोदत्तां कथाम् मञ्जूषायाम् प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पूरयत- (1 × 4 = 4)

लंकायाः, चत्वारः, ज्येष्ठः, पतिव्रता

अयोध्यायाः नृपस्य दशरथस्य ______(1)______ पुत्राः आसन्। तस्य ______(2)______ पुत्रः श्रीरामः आसीत्। श्रीरामस्य पत्नी सीता ______(3)______ स्त्री आसीत्। युद्धे रामः ______(4)______. नृपम् रावणम् अजयत्।

खण्ड: – ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्

प्रश्न 5.
(अ) सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरुत- (1 × 4 = 4)
(i) अद्य + अपि = ___________
(ii) रमेशः = ______ + ______
(iii) सु + आगतम् = ___________
(iv) इत्यादि = ______ + ______

(ब) मञ्जूषातः अव्ययपदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
विना, एव, यथा, पुरतः
(i) सत्यम् ___________ जयते।
(ii) विद्यालयस्य ___________ वाटिका अस्ति।
(iii) सः ___________ चिन्तयति तथा आचरति।
(iv) विद्यां ___________ जीवनं वृथा।

प्रश्न 6.
मञ्जूषातः विलोमपदानि चित्वा लिखत- (½ × 6 = 3)

आदानम्, अवरोहः, समता, चलः, गमनम्, दत्वा

(i) आगमनम् ___________
(ii) गृहीत्वा ___________
(iii) अचलः ___________
(iv) प्रदानम् ___________
(v) विषमता ___________
(vi) आरोहः ___________

प्रश्न 7.
(अ) मञ्जूषातः पर्यायपदानि चित्वा लिखत- (½ × 6 = 3)

क्षिप्रम्, इदानीम्, शब्दं, प्रतिज्ञा, दृष्ट्वा, कानने

(i) सम्प्रति ___________
(ii) शीघ्रम् ___________
(iii) वने ___________
(iv) वीक्ष्य ___________
(v) रवं ___________
(vi) समयः ___________

(ब) कोष्ठकेषु दत्तेषु शब्देषु उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 3 = 3)
(i) पथिकः ___________ गच्छति। (ग्राम / ग्राम: / ग्रामाः)
(ii) स्वामी ___________ धनं यच्छति। (सेवकं / सेवकाय / सेवकः)
(iii) ___________ विना जीवनं व्यर्थम्। (धर्म: / धर्मस्य / धर्म)

प्रश्न 8.
(अ) अधोलिखितपदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत- (1 × 4 = 4)
(i) हिमालयः ___________
(ii) उद्याने ___________
(iii) आकाशे ___________
(iv) विद्यालयः ___________

(ब) मञ्जूषातः अङ्कानाम् कृते पदानि लिखत- (1 × 4 = 4)

षोडश, द्वाचत्वारिंशत्, सप्तत्रिंशत्, षड्विंशतिः

(i) 26 ___________
(ii) 42 ___________
(iii) 37 ___________
(iv) 16 ___________

खण्ड: – ‘घ’
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 9.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)
सावित्री अनेकाः संस्थाः प्रशासनकौशलेन सञ्चालितवती। दुर्भिक्षकाले प्लेगकाले च सा पीडितजनानाम् अश्रान्तम् अविरतं च सेवाम् अकरोत्। सहायता-सामग्री-व्यवस्थायै सर्वथा प्रयासम् अकरोत्। महारोगप्रसारकाले सेवारता सा स्वयम् असाध्यरोगेण ग्रस्ता 1897 तमे ख्रिस्ताब्दे निधनं गता।
साहित्यरचनया अपि सावित्री महीयते। तस्याः काव्यसङ्कलनद्वयं वर्तते ‘काव्यफुले’ ‘सुबोधरत्नाकर’ चेति। भारतदेशे महिलोत्थानस्य गहनावबोधाय सावित्रीमहोदयायाः जीवन-चरितम् अवश्यम् अध्येतव्यम्।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) सावित्री केषाम् सेवाम् अकरोत्?
(ii) सावित्रीमहोदयायाः किम् अवश्यम् अध्येतव्यम्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) सावित्रीमहोदयायाः निधनम् कथम् अभवत्?

III. यथानिर्देशम् उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘निरन्तरम्’ इति पदस्य पर्यायः कः?
(क) अश्रान्तम्
(ख) अविरतम्
(ग) निधनम्
(घ) प्रयासम्

(ii) ‘सञ्चालितवती’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किम्?
(क) अनेकाः
(ख) संस्थाः
(ग) सावित्री
(घ) प्रशासन

प्रश्न 10.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

छात्राः – वयम् सर्वे स्वदेशस्य राज्यानाम् विषये ज्ञातुम् इच्छामः।
अध्यापिका – शोभनम्। वदत। अस्माकम् देशे कति राज्यानि सन्ति?
सायरा – चतुर्विंशतिः महोदये।
सिल्वी – न हि न हि महाभागे! पञ्चविंशतिः राज्यानि सन्ति।
अध्यापिका – अन्यः कोऽपि……?
स्वरा – (मध्ये एव) महोदये! मे भगिनी कथयति यदस्माकं देशे अष्टाविंशतिः राज्यानि सन्ति। एतदतिरिच्य सप्त केन्द्रशासितप्रदेशाः अपि सन्ति।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) छात्राः केषाम् विषये ज्ञातुम् इच्छन्ति?
(ii) कति केन्द्रशासितप्रदेशाः सन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) अस्माकं देशे कति राज्यानि सन्ति?

III. यथानिर्देशम् उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘इच्छामः’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) वयम्
(ख) सर्वे
(ग) देशस्य
(घ) विषये

(ii) ‘अस्माकं’ इति पदे किम् वचनम्?
(क) एकवचनम्
(ख) बहुवचनम्
(ग) द्विवचनम्
(घ) ममवचनम्

प्रश्न 11.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (1 × 4 = 4)

वने दिग्गजानां तथा केशरीणाम्,
तटीनामियं वर्तते भूधराणाम्।
शिखीनां शुकानां पिकानां धरेयं,
क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः।।

प्रश्नाः
I. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(i) केषां वनम् अस्ति?
(ii) भूधराणां का अस्ति?
(iii) इयं धरा केषाम् अस्ति?
(iv) क्षितौ का राजते?

प्रश्न 12.
रेखांकितपदानाम् आधृत्य प्रश्ननिर्माणम् कुरुत- (1 × 4 = 4)
(i) लुब्धस्य यशः नश्यति।
(ii) चञ्चलः वने जालम् प्रासारयत्।
(iii) सततं ध्येयस्मरणम् करणीयम्।
(iv) व्याधस्य नाम चञ्चलः आसीत्।

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

तदा, चला, अस्तं, सन्तः

(i) सूर्यः पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिमदिशि च ___________ गच्छति।
(ii) यदा पृथिव्याः छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते ___________ चन्दगहणं भवति।
(iii) सूर्यः अचलः पृथिवी च ___________।
(iv) मधुरसूक्तरसं ___________ सृजन्ति।

प्रश्न 14.
अधोलिखितवाक्यानि कः / का, ‘कं / कां’ प्रति कथयति? (1 × 3 = 3)
यथा- इदानीम् अहम् त्वां खादिष्यामि / क: / का व्याघ्रः / कं / काम् व्याधम्
(i) जनाः मयि स्नानं कुर्वन्ति।
(ii) अरे मूर्ख! सर्वः स्वार्थं समीहते।
(iii) यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति।

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Set 5 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 5 for Practice

समयः- होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः – 80

सामान्यनिर्देशाः

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 19 प्रश्नाः सन्ति।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 15 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।

प्रश्नपत्रस्वरूपम्

‘अ’-भागः (बहुविकल्पात्मकः) 40 अङ्काः
‘आ’-भागः (वर्णनात्मकः) 40 अङ्काः

(i) अस्मिन् प्रश्नपत्रे द्वौ भागौ स्तः।
(ii) ‘अ’- भागः बहुविकल्पात्मकः अस्ति।
(iii) ‘आ’-भागः वर्णनात्मकः अस्ति।
(iv) प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीया।
(v) सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
(vi) प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

‘अ’-भागः- बहुविकल्पात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (अङ्काः 25)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदस्य सन्धिपदं सन्धिच्छेदपदं वा चिनुत-(केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) एषः + अस्ति मम विद्यालयः।
(क) एषोस्ति
(ख) एषोऽस्ति
(ग) एषअस्ति
उत्तर
(ख) एषोऽस्ति

(ii) कुरुक्षेत्रं प्रति कृष्णश्चलति।
(क) कृष्णो + चलति
(ख) कृष्ण + चलति
(ग) कृष्णः + चलति
उत्तर
(ग) कृष्णः + चलति

(iii) युष्मदर्शनात् कुशलमिव।
(क) युष्मत् + दर्शनात्
(ख) युष्मद् + दर्शनात्
(ग) युष्मत् + दर्शन
उत्तर
(क) युष्मत् + दर्शनात्

(iv) राजहंसः सरस्तीरे विहरति।
(क) सरः + तीरे
(ख) सरस् + तीरे
(ग) सरसा + तीरे
उत्तर
(क) सरः + तीरे

(v) सः चेन्निरर्थकं नीतः।
(क) चेन् + निरर्थकं
(ख) चेत् + निराकम्
(ग) चेत् + निरर्थकम्
उत्तर
(ग) चेत् + निरर्थकम्

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रह वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) भयात् आकुलं व्याघ्रं दृष्ट्वा शृगालः हसन् आह।
(क) भयआकुलम्
(ख) भयाकुलम्
(ग) भयेनाकुलं
उत्तर
(ख) भयाकुलम्

(ii) शिशुः चित्रेण सहितम् पुस्तकम् द्रष्टुं वाञ्छति।
(क) सचित्रम्
(ख) सचित्र
(ग) सचित्रेण
उत्तर
(क) सचित्रम्

(iii) सुरभेः इमाम् अवस्थाम् दृष्ट्वा सुराधिपः अपृच्छत्।
(क) सुरात् अधिपः
(ख) सुरे अधिपः
(ग) सुराणाम् अधिपः
उत्तर
(ग) सुराणाम् अधिपः

(iv) शिशिरवसन्तौ पुनः आयातः।
(क) शिशिरस्य वसन्तः
(ख) शिशिरस्य च वसन्तौ च
(ग) शिशिरः च वसन्तः च
उत्तर
(ग) शिशिरः च वसन्तः च

(v) सम्पत्तौ च विपत्तौ च महताम् एकरुपता।
(क) सम्पत्तिविपत्तयोः
(ख) सम्पत्तयोः विपत्तयोः
(ग) सम्पत्तिविपत्तिः
उत्तर
(क) सम्पत्तिविपत्तयोः

प्रश्न 3.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा उचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्)
(i) पृथिव्याः गुरु + त्व सर्वे जानन्ति।
(क) गुरुता
(ख) गुरुत्वम्
(ग) गुरुत्वता
उत्तर
(ख) गुरुत्वम्

(ii) छात्रा: गुरुवन्दनां कुर्वन्ति।
(क) वन्दन + टाप
(ख) वन्दना + टाप्
(ग) वन्दन + आ
उत्तर
(क) वन्दन + टाप

अथवा

छात्राः क्रीडाक्षेत्रे क्रीडन्ति।
(क) छात्रा + आ
(ख) छात्र + टाप
(ग) छात्र + तल्
उत्तर
(ख) छात्र + टाप

(iii) अजयः अत्यन्तं रूपवान् अस्ति।
(क) रूप + शानच्
(ख) रूप + शतृ
(ग) रूप + मतुप्
उत्तर
(ग) रूप + मतुप्

(iv) चरित्र + मतुप् जनाः एव श्रेष्ठतमाः भवन्ति।
(क) चरित्रवन्तः
(ख) चरित्रत्
(ग) चरित्रवन्तौ
उत्तर
(क) चरित्रवन्तः

प्रश्न 4.
वाच्यस्य नियमानुगुणम् उचितं विकल्पं चिनुत। (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) शिक्षक: – किं त्वं संस्कृतं …………….
(क) जानाति
(ख) जानासि
(ग) ज्ञायते
उत्तर
(ख) जानासि

(ii) छात्र:- आम् ……………… संस्कृतं ज्ञायते।
(क) मया
(ख) अहम्
(ग) मत्
उत्तर
(क) मया

(iii) शिक्षक:- किं त्वया ………………. पठ्यते।
(क) महाभारतम्
(ख) महाभारते
(ग) महाभारत
उत्तर
(क) महाभारतम्

(iv) छात्रः-आम्! अहम् महाभारतम् ……………..
(क) पठति
(ख) पठामि
(ग) पठसि
उत्तर
(ख) पठामि

प्रश्न 5.
प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्दं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) श्यामः प्रातः (5.30) ……. …… वादने दिनचर्यायाः आरम्भं करोति।
(क) सपाद-पञ्च
(ख) सार्ध-पञ्च
(ग) षट्
उत्तर
(ख) सार्ध-पञ्च

(ii) सः (6.15) …………………… वादने स्नानम् करोति।
(क) सपाद-षट
(ख) सार्ध-षट
(ग) पादोन-सप्त
उत्तर
(क) सपाद-षट

(iii) पश्चात् सः (6.45) …………………. वादने प्रातराशं करोति।
(क) पादोन-षट
(ख) सार्ध-षट
(ग) पादोन-सप्त
उत्तर
(ग) पादोन-सप्त

(iv) तदनन्तरं (8.00) …… वादने विद्यालयं गच्छति।
(क) अष्टम्
(ख) अष्टा
(ग) अष्ट
उत्तर
(ग) अष्ट

(v) (2.15) … … वादने विद्यालयात् गृहम् आगच्छति।
(क) पादोन-द्वि
(ख) सपाद-द्वि
(ग) द्वि-पादोन
उत्तर
(ख) सपाद-द्वि

प्रश्न 6.
वाक्यानुगुणम् उचिताव्ययपदं चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) समर्थाय दानम् ………….. भवति।
(क) वृथा
(ख) अपि
(ग) यदा
उत्तर
(क) वृथा

(ii) ……………… एक: सिंहः तत्रागच्छत्।।
(क) इदानीम्
(ख) सहसा
(ग) तथा
उत्तर
(ख) सहसा

(iii) कच्छपः …………. चलति।
(क) सदा
(ख) कदा
(ग) मन्दम्
उत्तर
(ग) मन्दम्

(iv) ……………….. इदम् श्रेयस्करम्?
(क) अपि
(ख) किम्
(ग) सहसा
उत्तर
(ख) किम्

प्रश्न 7.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदम् अशुद्धम् अस्ति। शुद्ध पदं विकल्पेभ्यः चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)
(i) इयम् मम पुस्तकम् अस्ति।
(क) अयम्
(ख) इदम्
(ग) अस्य
उत्तर
(ख) इदम्

(ii) ते कन्दुकेन क्रीडामः।
(क) क्रीडन्ति
(ख) क्रीडथ
(ग) क्रीडताम्
उत्तर
(क) क्रीडन्ति

(iii) ह्यः एव तस्य जन्मदिवसः भविष्यति।
(क) अधुना
(ख) अद्य
(ग) श्वः
उत्तर
(ग) श्वः

(iv) देवालये अहम् देवम् नमति।
(क) यूयम्
(ख) त्वम्
(ग) सः
उत्तर
(ग) सः

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 8.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य समुचितं प्रश्नवाचकपदं चिनुत। ( केवलं प्रश्नपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)

(i) त्वम् मानुषात् विभेषि।
(क) कस्मै
(ख) कस्मात्
(ग) कात्
उत्तर
(ख) कस्मात्

(ii) सिंहः जन्तून् दृष्ट्वा पृच्छति।
(क) केन
(ख) कान्
(ग) काम्
उत्तर
(ख) कान्

(iii) अभियुक्तः अतिकृशकायः आसीत्।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) किम्
उत्तर
(ख) कीदृशः

(iv) दुर्बले सुते मातुः अभ्यधिका कृपा भवति।
(क) कः
(ख) कस्य
(ग) कस्याः
उत्तर
(ग) कस्याः

(v) क्रोधः नरस्य प्रथमः शत्रुः अस्ति।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) किम्
उत्तर
(क) कः

(vi) प्रस्तरतले लतागुल्माः पिष्टाः न भवन्तु।
(क) के
(ख) कुत्र
(ग) कदा
उत्तर
(ख) कुत्र

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुकुलम् उचितार्थं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) पिकस्य स्वरः कर्णप्रियः भवति।
(क) मधुरम्
(ख) कठोरम्
(ग) उच्चैः
उत्तर
(क) मधुरम्

(ii) तव पुनः गतस्य सा सम्मुखम् ईक्षते।
(क) परोक्षम्
(ख) समन्ततः
(ग) पुरतः
उत्तर
(ग) पुरतः

(iii) किम् त्वम् पुनः श्रुत्वा वदसि।
(क) आगत्य
(ख) श्रव्य
(ग) आकर्ण्य
उत्तर
(ग) आकर्ण्य

(iv) पुत्रस्य दैन्यम् दृष्ट्वा सुरभिः रोदिति।
(क) दीनताम्
(ख) वेदनाम्
(ग) अदैन्यम्
उत्तर
(क) दीनताम्

(v) उद्यमम् कृत्वा नरः कदापि न अवसीदति।
(क) प्रसीदति
(ख) रोचयति
(ग) दु:खीयति
उत्तर
(ग) दु:खीयति

प्रश्न 10.
भाषिककार्यसम्बद्धानां प्रश्नानां समुचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत-(केवलं प्रश्नषट्कम् ) ङ्के( 1 x 6 = 6)

(i) कर्तुं शक्यो भवेद्येन स विवेकः इतीरितः। अत्र ‘विवेक’ पदस्य क्रियापदम् किम्?
(क) कर्तुं
(ख) शक्यः
(ग) ईरितः
उत्तर
(ग) ईरितः

(ii) “एतेन आरक्षिणा अध्वनि यत् उक्तं तत् वर्णयामि।” अत्र मार्गे पदाय किं पदं प्रयुक्तम्?
(क) उक्तम्
(ख) अध्वनि
(ग) तत्
उत्तर
(ख) अध्वनि

(iii) ‘शीतले जले’ अत्र विशेषणं किम्?
(क) शीतले
(ख) जले
(ग) शीतले जले
उत्तर
(क) शीतले

(iv) “अहम् एव करुणापरः पक्षी सम्राट्।” अत्र ‘अहम्’ पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) मयूराय
(ख) काकाय
(ग) पिकाय
उत्तर
(ख) काकाय

(v) ‘अनुव्रजन्ति’ क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) मृगाः
(ख) मृगैः
(ग) तुरङ्गै
उत्तर
(क) मृगाः

(vi) ‘स: दीनः अस्ति इति जानन् अपि कृषक: तम् पीडयति अत्र ‘सः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?
(क) जानन्
(ख) पीडयति
(ग) अस्ति
उत्तर
(ख) पीडयति

(vii) आचारः प्रथमः धर्मः। अत्र ‘आचारः’ इति पदस्य विपर्ययं किम्?
(क) स्वभावः
(ख) सदाचारः
(ग) दुराचारः
उत्तर
(ग) दुराचारः

(viii) हयाः इति पदस्य पयार्यपदं किम्?
(क) अश्वः
(ख) शुनकः
(ग) गर्दभः
उत्तर
(क) अश्वः

‘आ’-भागः – वर्णनात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अपठितावबोधनम् (अङ्काः 10)

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (10)
सर्वेषु कार्येषु पात्र-अपात्रविवेकः आवश्यकः। धेनुः तृणानि स्वीकृत्य मधुरं दुग्धम् प्रयच्छति। दुग्धेन जनानाम् बहु उपकारः भवति। सर्पाय वयं दुग्धम् यच्छामः चेत् तत् दुग्धं विषं भवति। विषेण अनेकेषाम् अपकारः भवति। धनस्य दाने अपि तथैव विवेकः आवश्यक:। सुपात्रेभ्यः यदि वयं धनं यच्छामः ते राष्ट्रस्य समाजस्य च हितं कुर्वन्ति। दुर्जनेभ्यः यदि धनं दीयते, ते जनान् पीडयन्ति। दुर्जनः जनानाम् धनं नीत्वा तद् स्वार्थे, दुष्टकर्मणि पापे वा निवेशयति येन जनानाम् अपकारः भवति। दुष्टः केषाञ्चिदपि मानं न करोति। तस्य कर्मणा पदे-पदे जनाः अपमानं एव सहन्ते। परं सज्जनः तु सदैव राष्ट्रस्य जनस्य च हितं कृत्वा प्रसीदति। सः दु:खं सोवा अपि पुष्पमिव प्रफुल्लितः भवति।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) केन जनानाम् बहु उपकारः भवति।
(ii) सर्पाय दत्तं दुग्धम् किम् भवति?
(iii) धनस्य दाने किम् आवश्यक:?

(अ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (2 x 2 = 4)

(i) सुपात्राः धनम् प्राप्य किम् कुर्वन्ति?
(ii) धेनुः तृणानि स्वीकृत्य अपि कीदृशं दुग्धं प्रयच्छति?
(iii) सज्जनः किम् कृत्वा प्रसीदति?

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (1)

(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत्-(केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) ‘अपकारः’ इति पदस्य किम् विपर्ययपदम् अत्र प्रयुक्तम्?
(क) निस्तारः
(ख) विस्तारः
(ग) उपकारः

(ii) ‘ते जनान् पीडयन्ति’। इत्यत्र ते पदम् केभ्यः प्रयुक्तम्।
(क) सज्जनेभ्यः
(ख) दुर्जनेभ्यः
(ग) सर्पेभ्यः

(iii) अस्मिन् अनुच्छेदे ‘कार्येषु’ इति पदस्य विशेषण पदं किम्?
(क) पात्रेषु
(ख) अपात्रेषु
(ग) सर्वेषु

(iv) ‘सहन्ते’ क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् अस्ति?
(क) जनाः
(ख) कर्मणा
(ग) अपमानम्

रचनात्मक कार्यम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 12.
गृहम् प्रति आगमनाय भगिनीं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रं च पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखतु। (2 x 10 = 5)
औरंगावादतः आदरणीये (i) ………….. सादर प्रणतिः (ii) …… सर्वथा कुशली, अहम् अपि भवत्याः कुशलम् (iii) ……… । अग्रे निवेदनीयम् इदम् अस्ति यत् (iv) ……………….. स्वास्थ्यं सम्प्रति शोभनं न वर्तते। अनुजा काम्या अपि (v) ……………. नैव निपुणा। येन-केन प्रकारेण सा (vi) ….. .. निर्माति। गृहस्य अन्यानि (vii) … …. अपि तथैव करणीयानि भवन्ति अतएव तस्याः उपरि (viii) ……………. वर्तते। अतएव मातुः रुग्णतां, काम्यायाः कष्टं विचार्य भवत्या शीघ्रमेव अत्र (ix) … ” अहम् भवतीम् आनेतुम् अष्टमतारिकायां (x) .. .शेषं कुशलम्।
भवत्याः स्नेहाकांक्षी
अनुजः मञ्जूषा- भोजनं, प्राप्स्यामि, बहुकार्यभारः, आगन्तव्यम्, अग्रजे, मातुः, पाक-कार्ये, ईश्वरकृपया, कामये, कार्याणि

प्रश्न 13.
प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत- (1 x 5 = 5)

मञ्जूषा- पुस्तकालयः, केचन, समाचारपत्राणि, कपाटिकायाम् बालिकाः, पुस्तकानि, तूष्णीम्, मंचे, अनुशासनं छात्राः, ज्ञानवर्धकानि, पुस्तकालयाध्यक्षः, रोचकानि

अथवा
मञ्जूषाप्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयम् अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत (1 x 5 = 5)

विषयः गङ्गा … मञ्जूषा- हिमालयात्, भगीरथेन, भागीरथी, अलकनन्दया तीर्थस्थानानि, नगराणि, वाराणसी, बंगालसागरे, कुम्भमेलकम्, उद्योगानाम्, प्रयागतीर्थे, अपशिष्टम्, अवकराणि, दूषितम्

प्रश्न 14.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं वाक्यपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)
(i) पाप से दु:ख मिलता है। (Sin hurts.)
(ii) शिक्षा से विनम्रता और विनम्रता से योग्यता प्राप्त होती है। (Ability is achieved by politeness and politeness is achieved by education.)
(iii) सत्य बोलो परन्तु अप्रिय सत्य मत बोलो। (Speak truth but do not speak unpleasant truth.)
(iv) मानवता मानव का आभूषण है। (Humanity is ornament of man.)
(v) पर्यावरण की रक्षा हमारा नैतिक कर्तव्य है। (Protection of environment is our moral duty.)
(vi) ईर्ष्या मनुष्य का नाश करती है। (Jealousy destroy man.)
(vii) मैने उसे धन दिया। (I gave him money.)

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 15.
अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
न्यायाधीशेन पुनस्तौ घटनाया: विषये वक्तुमदिष्टौ। आरक्षिणि निजपक्षं प्रस्तुतवति आश्चर्यमघटत् सः शवः प्रावारकमपसार्य न्यायाधीशमभिवाद्य निवेदितवान्-मान्यवर! एतेन आरक्षिणा अध्वनि युदक्तं तद् वर्णयामि। त्वयाऽहं चोरितायाः मञ्जूषायाः

ग्रहणाद् वारितः, अतः निजकृत्यस्य फलं भुझ्व। अस्मिन् चौर्थाभियोगे त्वम् वर्षत्रयस्य कारादण्ड लप्स्यसे इति। न्यायाधीशः
आरक्षिणे कारादण्डमादिश्य तं जनं ससम्मानं मुक्तवान्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 x 2 = 1)

(i) आरक्षिणि किम् प्रस्तुतवति आश्चर्यमघटत्?
(ii) न्यायाधीशेन कस्याः विषये वक्तुमदिष्टौ?
(iii) न्यायाधीशः आरक्षिणम् किम् आदिष्टवान्?

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) न्यायालये किम् आश्चर्यम् अघटत्?
(ii) शवः न्यायधीशं कि निवेदितवान्?
(iii) न्यायधीशः किम् निर्णयम् श्रावितवान्?

प्रश्न 16.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3)
पिता यच्छति पुत्राय बाल्ये विद्याधनं महत्।
पिताऽस्य किं तपस्तेपे इत्युक्तिस्तत्कृतज्ञता।।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 x 2 = 1)

(i) क: विद्याधनं यच्छति?
(ii) पिता विद्याधनं कदा यच्छति?
(iii) विद्याधनं कीदृशम् अस्ति?

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) पिता कस्मै विद्याधनं यच्छति?
(ii) धनात् महत्तरं किम् धनम्?
(iii) किम् कथनम् तत् कृतज्ञता?

प्रश्न 17.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
मयूरः को न जानाति तव ध्यानावस्थाम्। ‘स्थितप्रज्ञ’ इति व्याजेन वराकान् मीनान् छलेन अधिगृहय क्रूरतया अक्षयसि। धिक् त्वाम्। तव कारणात् तु सर्वम् पक्षिकुलमेवावमनितम् जातम्। (सगर्वम्) अतएव कथयामि यत् अहमेव योग्यः वनराज पदाय। शीघ्रमेव मम राज्याभिषेकाय तत्पराः भवन्तु सर्वे वन्यजीवाः।

मयूरः अरे वानर! तूष्णीम् भव। कथं त्वं योग्यः वनराजपदाय? पश्यतु पश्यतु मम शिरसि राजमुकुटमिव शिखां स्थापयता विधात्रा एवाहं पक्षिराजः कृतः अतः वने निवसन्तं माम् वनराजरुपेणापि द्रष्टुं सज्जाः भवन्तु अधुना यतः कथं कोऽप्यन्य:

विधातुः निर्णयम् अन्यथा कर्तुम् क्षमः, मम सौन्दर्यम् अपूर्वम्।

काकः (सव्यङ्ग्यम्) अरे अहिभुक्। नृत्यातिरिक्तं का तव विशेषता यत् त्वाम् वनराजपदाय योग्यं मन्यामहे वयम्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1/2 x 2 = 1)

(i) को न जानाति तव ध्यानावस्थाम् इति कः कथयति?
(ii) कस्य सौन्दर्यम् अपूर्वम् अस्ति?
(iii) कः पक्षीकुलम् अपमानितम् अकरोत्?

(अ) पूर्णवाक्य में उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) काकः किम् कथयित्वा मयूरं भर्त्सयति?
(ii) विधात्रा मयूरः पक्षिराजः किमर्थम् कृतः?
(iii) वानरः किमर्थम् वन्यजीवान् तत्पराः भवितुम कथयति?

प्रश्न 18.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखित-श्लोकस्य अन्वयं पूरयत ( 1/2 x 4 = 2)

श्लोकः- प्रस्तरतले लतातरुगुल्मा नो भवन्तु पिष्टाः।
पाषाणी सभ्यता निसर्गे स्यान्न समाविष्टा।
मानवाय जीवनं कामये नो जीवन्मरणम्।।

अन्वयः- लतातरुगुल्मा प्रस्तर तले न (i) ……….. भवन्तु निसर्गे (ii) …. .. सभ्यता समाविष्टा न स्यात् (अहम्) (iii) ………………..” जीवनं कामये (iv) ………………..’ न। मञ्जूषा- पाषाणी, पिष्टाः, जीवनमरणम्, मानवाय

मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्यभावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत।
श्लोकः- विचित्रे खलु संसारे नास्ति किञ्चिन्निरर्थकम्।
अश्वश्चेद् धावने वीरः भारस्य वहने खरः।।

भावार्थ:- भावः अस्ति यत् अस्मिन् (i) …………. संसारे किञ्चिदपि वस्तुः (ii) ………… न अस्ति। यतः यदा (iii) ….. …. कार्यम् भवति तदा (iv) …….. …. प्रयोगः भवति परन्तु यदा वहनस्य कार्य भवति तदा खरः उपयोगी भवति।। मञ्जूषा- धावनस्य, विचित्रे, अश्वस्य, व्यर्थम् ।

प्रश्न 19.
अधोलिखित-कथांशं समुचितक्रमेण लिखत। ( 1/2 x 8 = 4)
(i) सः पुत्रम् द्रष्टुम् पदातिरेव प्राचलत्।
(ii) तस्मिन् गृहे कश्चन् चौरः गृहाभ्यन्तरं प्रविष्टः।
(iii) चौरः एव उच्चैः क्रोशितुम् आरभत।
(iv) कश्चन् निर्धनः जनः वित्तम् उपार्जितवान्।
(v) रात्रिनिवासं कर्तुम् कञ्चिद् गृहस्थमुपागतः।
(vi) एकदा तस्य पुत्रः रुग्णः जातः।
(vii) चौरस्य पदध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः।
(viii) ग्रामवासिनः वराकमतिथिमेव चौरं मत्वाऽभर्त्सयन्।

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Set 4 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 4 for Practice

समयः- होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः – 80

सामान्यनिर्देशाः

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 19 प्रश्नाः सन्ति।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 15 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।

प्रश्नपत्रस्वरूपम्

‘अ’-भागः (बहुविकल्पात्मकः) 40 अङ्काः
‘आ’-भागः (वर्णनात्मकः) 40 अङ्काः

(i) अस्मिन् प्रश्नपत्रे द्वौ भागौ स्तः।
(ii) ‘अ’- भागः बहुविकल्पात्मकः अस्ति।
(iii) ‘आ’-भागः वर्णनात्मकः अस्ति।
(iv) प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीया।
(v) सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
(vi) प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

‘अ’-भागः- बहुविकल्पात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (अङ्काः 25)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदस्य सन्धिपदं सन्धिच्छेदपदं वा चिनुत-(केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न च मनोरथैः।।
(क) मन + रथै
(ख) मनः + रथैः
(ग) मनो + रथैः
उत्तर
(ख) मनः + रथैः

(ii) मम गृहस्य समीपे दिक् + अम्बरस्य देवालयः अस्ति।
(क) दिम्बरस्य
(ख) दिकम्बरस्य
(ग) दिगम्बरस्य
उत्तर
(ग) दिगम्बरस्य

(iii) कीटः + अपि सुमन सङ्गात् शिरसि आरोहति।
(क) कीटोऽपि
(ख) कीटापि
(ग) कीटपि
उत्तर
(क) कीटोऽपि

(iv) वसुन्धरा एवं जगन्माता कथ्यते।
(क) जगद् + माता
(ख) जगति + माता
(ग) जगत् + माता
उत्तर
(ग) जगत् + माता

(v) मूर्खाः + च मूर्खः सुधियः सुधिभिः।
(क) मूखास्च
(ख) मूर्खाश्च
(ग) मूर्खाष्च
उत्तर
(ख) मूर्खाश्च

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्येषु रेखान्तिपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) काकः क्रोधेन सहितम् प्रविश्य अवदत्।
(क) क्रोधसहम्
(ख) सक्रोधम्
(ग) क्रोधसहित
उत्तर
(ख) सक्रोधम्

(ii) भारतभूमिः वीरजननी अस्ति।
(क) वीरात् जननी
(ख) वीराणां जननी
(ग) वीरे जननी
उत्तर
(ख) वीराणां जननी

(iii) सुखदु:खयोः समभावः भवेत्।
(क) सुखे दुःखे
(ख) सुखस्य च दु:खस्य च
(ग) सुखेषुः दुःखेषु
उत्तर
(ख) सुखस्य च दु:खस्य च

(iv) एतत् स्थानं निर्जनम् अस्ति।
(क) जनात् अभावः
(ख) जनेषु अभावः
(ग) जनानाम् अभाव (तत्)
उत्तर
(ग) जनानाम् अभाव (तत्)

(v) ततः सभां कुशः च लवः च प्रविशताम्।।
(क) कुशलवयोः
(ख) कुशलवौ
(ग) कुशलवे
उत्तर
(ख) कुशलवौ

प्रश्न 3.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा उचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) न कालस्य बन्धुत्वम् अस्ति।
(क) बन्धु + त्व
(ख) बन्धु + त्वम्
(ग) बन्धु + तल्
उत्तर
(ख) बन्धु + त्वम्

(ii) मम कार्येण माता प्रसन्न + टाप् अस्ति।
(क) प्रसन्ने
(ख) प्रसन्नः
(ग) प्रसन्ना
उत्तर
(ग) प्रसन्ना

(iii) छात्र जीवने परिश्रमस्य महत्त्वं वर्तते।
(क) महत् + ङीप्
(ख) महत् + त्व
(ग) महत् + तल्
उत्तर
(क) महत् + ङीप्

(iv) पठनेन एव नरः गुण + मतुप भवति।
(क) गुणवान्
(ख) गुणवन्तौ
(ग) गुणवन्तः
उत्तर
(क) गुणवान्

अथवा

अध्यापकस्य एषः शिष्यः निष्ठावान् अस्ति
(क) निष्ठा + क्तवतु
(ख) निष्ठा + मतुप्
(ग) निष्ठा + तल्
उत्तर
(ख) निष्ठा + मतुप्

प्रश्न 4.
वाच्यस्य नियमानुगुणम् उचितं विकल्पं चिनुत। (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)
(i) मया दुग्धम् ………..
(क) पिबामि
(ख) पीयते
(ग) पिबति
उत्तर
(ख) पीयते

(ii) अहम् …………. गच्छामि।
(क) विद्यालयम्
(ख) विद्यालयात्
(ग) विद्यालयः
उत्तर
(क) विद्यालयम्

(iii) ………………. गीतं गीयते
(क) गीताम्
(ख) गीतया
(ग) गीता
उत्तर
(ख) गीतया

(iv) छात्रैः …………….. पठ्यते
(क) पाठम्
(ख) पाठः
(ग) पाठस्य
उत्तर
(ख) पाठः

प्रश्न 5.
प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्दं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) सूर्याशः प्रातः (7.00) …………….. वादने व्यायाम करोति।
(क) सप्त
(ख) अष्ट
(ग) सपाद-सप्त
उत्तर
(क) सप्त

(ii) सः सायंकाले (5.30) ………… वादने भ्रमणाय गच्छति।
(क) पादोन-पञ्च
(ख) सार्ध-पञ्च
(ग) पञ्च
उत्तर
(ख) सार्ध-पञ्च

(iii) गृहम् आगत्य सः (6.45) …………… वक्षे दूरदर्शनम् पश्यति।
(क) पादोन-सप्त
(ख) पादोन-षट
(ग) पादोन-अष्ट
उत्तर
(क) पादोन-सप्त

(iv) सूर्याशः (8.15) ” ….. वादने भोजनं करोति।
(क) अष्ट
(ख) पादोन-अष्ट
(ग) सपाद-अष्ट
उत्तर
(ग) सपाद-अष्ट

(v) रात्रौ (10.00) ……. वादनम् यावत् पठति।
(क) अष्ट
(ख) नव
(ग) दश
उत्तर
(ग) दश

प्रश्न 6.
वाक्यानुगुणम् उचिताव्ययपदं चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम् ) (1 x 3 = 3)

(i) कुपितः जनकः ……वदति।
(क) शनैः
(ख) उच्चैः
(ग) यावत्
उत्तर
(ख) उच्चैः

(ii) अम्बा पुत्रम् पृच्छति …….त्वम् कुत्र आसी:?
(क) श्वः
(ख) ह्यः
(ग) अद्य
उत्तर
(ख) ह्यः

(iii) ………… मित्रम् आगमिष्यति तदा आवाम् खेलिष्यावः।
(क) कदा
(ख) सदा
(ग) यदा
उत्तर
(ग) यदा

(iv) यदि अहं कृष्णवर्णः त्वं किं गौराग:।
(क) तदा
(ख) तर्हि
(ग) यावत्
उत्तर
(ख) तर्हि

प्रश्न 7.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदम् अशुद्धम् अस्ति। शुद्धं पदं विकल्पेभ्यः चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) इदानीम् त्वं किं कुर्वन्ति?
(क) करोमि
(ख) कुर्मः
(ग) करोषि
उत्तर
(ग) करोषि

(ii) अयम् कन्या अतीव गुणवती।
(क) इदम्
(ख) इयम्
(ग) इमाम्
उत्तर
(ख) इयम्

(iii) छात्राः ह्यः भ्रमणाय गच्छन्ति।
(क) श्वः
(ख) कदा
(ग) अधुना
उत्तर
(ग) अधुना

(iv) मम मित्रः बुद्धिमान् अस्ति।
(क) मित्रम्
(ख) मित्र
(ग) मित्रे
उत्तर
(क) मित्रम्

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 8.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य समुचितं प्रश्नवाचकपदं चिनुत। (केवलं प्रश्नपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)
(i) सुराधिपः ताम् अपृच्छत्।
(क) कः
(ख) कौ
(ग) किम्
उत्तर
(क) कः

(ii) उभौ शवं चत्वरे स्थापितवन्तौ। ___
(क) के
(ख) कुत्र
(ग) कः
उत्तर
(ख) कुत्र

(iii) तत्वार्थम् निर्णयः विवेकेन कर्तुम् शक्यम्।
(क) केन
(ख) कया
(ग) कस्मै
उत्तर
(क) केन

(iv) न्यायाधीशः अतिथिम् ससम्मानं मुक्तवान्।
(क) कः
(ख) कम्
(ग) कथम्
उत्तर
(ग) कथम्

(v) मयूरस्य पिच्छानाम् सौन्दर्यम् अपूर्वम् अस्ति।
(क) काम्
(ख) केषाम्
(ग) कस्याः
उत्तर
(ख) केषाम्

(vi) महानगरेषु वाहनानाम् अनन्ताः पङक्तयः धावन्ति।
(क) कुतः
(ख) केषाम्
(ग) कुत्र/केषु
उत्तर
(ग) कुत्र/केषु

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुकुलम् उचितार्थं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) बहिः अन्तः जगति तु बहुशुद्धिकरणम्।।
(क) धरायाम्
(ख) संसारे
(ग) शुचि
उत्तर
(ख) संसारे

(ii) सः व्याघ्रः तथा कृत्वा काननं ययौ।
(क) कर्णम्
(ख) कङ्कणम्
(ग) वनम्
उत्तर
(ग) वनम्

(iii) वृषभः पृथिव्याम् अपतत्।
(क) भूमौ
(ख) संसारे
(ग) शरीरे
उत्तर
(क) भूमौ

(iv) मृगाः मृगैः सह व्रजन्ति।
(क) भ्रमन्ति
(ख) धावन्ति
(ग) गच्छन्ति
उत्तर
(क) भ्रमन्ति

(v) वानरः वृक्षात् वृक्षं कूर्दति।
(क) करः
(ख) मर्कटः
(ग) तुरङ्ग
उत्तर
(ख) मर्कटः

प्रश्न 10.
भाषिककार्यसम्बद्धानां प्रश्नानां समुचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत-(केवलं प्रश्नषटकम्) (1 x 6 = 6)
(i) चौरस्य पादध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः। ‘प्रबुद्ध’ इति क्रियापदस्य कर्तृपद किम्?
(क) चौरस्य
(ख) पादध्वनिना
(ग) अतिथि:
उत्तर
(ग) अतिथि:

(ii) ‘सुखानि” अस्य विशेषणम् पदं किम्?
(क) श्रेयः
(ख) अहितम्
(ग) प्रभूतानि
उत्तर
(ग) प्रभूतानि

(iii) ‘प्रविष्टः’ इति क्रियापदस्य कृर्तपदम् किम् अस्ति?
(क) गृहम्
(ख) रात्रौ
(ग) कश्चन
उत्तर
(ग) कश्चन

(iv) न कातरः इति स्थाने किम् पदं प्रयुक्तम्?
(क) अनकातरः
(ख) आकातरः
(ग) अकातरः
उत्तर
(ग) अकातरः

(v) ‘भार्या’ इति पदस्य विशेषणम् किम्?
(क) तस्य
(ख) बुद्धिमती
(ग) बुद्धिमान्
उत्तर
(ख) बुद्धिमती

(vi) ‘अहम् एव योग्यः’ अत्र अहम् पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) काकाय
(ख) पिकाय
(ग) गजाय
उत्तर
(ग) गजाय

(vii) ‘नीचैः’ इति पदस्य विपर्ययः पदं किम्?
(क) उच्चैः
(ख) सर्वैः
(ग) तैः
उत्तर
(क) उच्चैः

(viii) ‘सहायकः’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?
(क) त्रिदशाधिपः
(ख) विनिपातः
(ग) नायकः
उत्तर
(ख) विनिपातः

‘आ’-भाग:- वर्णनात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अपठितावबोधनम् (अङ्काः 10)

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (10)

एकस्मिन् नगरे द्वे मित्रे वसतः स्म। एकस्य नाम सोमेशः आसीत् अन्यस्य नाम धनेशः आसीत्। सोमेशः विद्याम् इच्छति स्म धनेशः च प्रभूतं धनम्। एकदा मित्रद्वयं विदेशम् अगच्छत्। तत्र सोमेशः परिश्रमेण अध्ययनं कृत्वा विद्यां प्राप्तवान्। धनेशः बहु-धनसङ्ग्रहणं कृतवान् एवं अनेकानि वर्षाणि व्यतीतानि। तौ अचिन्तयताम्-अधुना आवाम् गृह गच्छावः।’ गृहम् प्रति आगमनसमये मार्गे चौराः आगच्छन्। ते धनेशस्य सर्वम् धनम् अहरन्। धनेशः दुःखी अभवत्। सः रिक्तहस्तः गृहम् आगच्छत्। परन्तु सामेशः विद्याधनयुक्तः आसीत्। विद्याधनेन युक्तः सः शीघ्रम् एव अतीव प्रसिद्धः अभवत्। तस्य प्रसिद्धिम् श्रुत्वा राजा विद्यावन्तम् सोमेशम् आहूय तस्य सम्मानम् अकरोत्। सः तस्मै मन्त्रिपदमपि अयच्छत्।
सत्यं एव कथ्यते-‘विद्या एव सर्वत्र पूज्यते’।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1 x 2 = 2)

(i) सोमेशः काम् इच्छति?
(ii) द्वे मित्रे कुत्र वसतः स्म?
(iii) मार्गे के आगच्छन्?

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (2 x 2 = 4)

(i) सोमेशः कथम् विद्यां प्राप्तवान्?
(ii) सत्यं किम् उक्तम्?
(iii) धनेशः दु:खी किमर्थम् आसीत्?

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (1)

(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत्-(केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) अचिन्तताम् इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) धनेशः
(ख) तौ
(ग) सोमेशः

(ii) ‘सः तस्मै मंत्रीपदम् अयच्छत्’ अत्र ‘तस्मै’ पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) सोमेशाय
(ख) धनेशाय
(ग) नृपाय

(iii) ‘प्रभूतम्’ कस्य पदस्य विशेषणपदम् अस्ति।
(क) विदेशस्य
(ख) परिश्रमस्य
(ग) धनस्य

(iv) शनैः’ पदस्य विपर्ययम् अनुच्छेदात् चित्वा लिखत।
(क) शीघ्रम्
(ख) एकदा
(ग) अतीव

रचनात्मकं कार्यम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 12.
भवान् हर्षः/भवतः मित्रं संस्कृतपठने काठिन्यम् अनुभवति। मित्रं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रं च पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखतु। ( 1/2 x 10 = 5)
कमलानगरं
दिल्लीतः प्रिय मित्र गोपाल! सस्नेहं (i) …….. अत्र सर्व कुशलम् तत्रापि कुशलं कामये। मित्र! त्वया पत्रे (ii) ……………… यत् त्वम संस्कृतस्य पठने काठिन्यम् अनुभवसि। किन्तु अहं तु किञ्चिदपि काठिन्यम् न अनुभवामि। प्रथमं तु अहं कक्षायाम् दत्तचित्तः भूत्वा सर्वं पाठं शृणोमि यत्र च काचित् (iii) ………… । भवति तत्र आचार्यम् पृष्टवा लिखामि। गृहम् आगत्य पुनः पुनः (iv) …………. वाचनम् करोमि। यत्र अर्थस्य अवबोधने च शङ्का भवति अग्रिमे दिवसे कक्षायां (v) .. … पृच्छामि। अहम् व्याकरणस्य (vi) ……………… अध्ययनम् करोमि। अनेन मम अबबोधनक्षमताया(vii) ……. भवति। मित्र! यदि त्वम् प्रतिदिनं नियमेन पाठानाम् पुनः पुनः (viii) ……….. करिष्यसि तदा त्वम् अपि शीघ्रमेव संस्कृतेन वार्तालापं कर्तुम् समर्थः भविष्यसि। स्वपितृभ्याम् मम प्रणामाः निवेदनीयाः, आशासे (ix) ……. शीघ्रमेव पत्रोत्तरं संस्कृतेन एव लिखित्वा प्रेषयिष्यसि।
तव अभिन्न मित्रं
(x) ………….

मञ्जूषा- वाचनम्, पाठस्य, विकासः, आचार्यम्, नियमितम्, नमोनमः, शङ्का, यत्, हर्षवर्धनः, लिखितम्

प्रश्न 13.
प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मज्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत- (1 x 5 = 5)

मञ्जूषा- जलमग्नानि, ग्रामाः सैनिकाः, भोजनपुटकानि, वृद्धान्, नौकायाः, पातयन्ति, सहायताम् जलौघपीड़िताः, गृहाणि, विमानात् क्षेत्राणि, लम्बसोपानेन

अथवा
मञ्जूषाप्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयम् अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत (1 x 5 = 5)

विषयः भष्टाचारः इति विषयं आधृत्य
मञ्जूषा- भ्रष्टः आचरणः, अपकीर्तिः, धनस्य दुरुपयोगः, नेतारः, अपव्ययः, कृष्णधनं, अधिकारिणः, नागरिकाः,निर्धनाः, उद्योगिनः, जनाः, समाजः, कीटम् इव

प्रश्न 14.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं वाक्यपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)
(i) विद्या के बिना जीवन व्यर्थ है। (The life is waste without knowledge.)
(ii) परिश्रमी सदैव सफल होता है। (Hardworking is always successful.)
(iii) हम सब मिल कर राष्ट्रगान करेंगे। (We all will do national anthem together.)
(iv) तुम सबको स्वास्थ्य के नियमों का पालन करना चाहिए। (You all should follow the rules of health.)
(v) तुम दोनों खीर खाओ। (You both eat kheer.)
(vi) किसान खेत की ओर जा रहे है। (Farmers are going towards the field.)
(vi) तुम सब गेंद से खेलते हो। (All of you play by ball.)

प्रश्न 15.
पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)
अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
बहून्यपतानि से सन्तीति सत्यम्। तथाप्यहमेतस्मिन् पुत्रे विशिष्य आत्मवेदनामनुभवामि। यतो हि अयमन्येभ्योः दुर्बलः। सवेष्वषत्येषु जननी तुल्यवत्सला एव। तथापि दुर्बले सुते मातुः अभ्यधिका कृपा सहजैव इति। सुरभिवचनं श्रुत्वा भृशं विस्मितस्याखण्डलस्यापि हृदयमद्रवत्। स च तामेवमसान्त्वयत्-“गच्छ वत्से! सर्वं भद्रं जायते”। अचिरादेव चण्डवातेन मेघरवैश्च सह प्रवर्षः समजायत। पश्यतः एव सर्वत्र जलोपप्लवः सञ्जातः कृषक: हर्षतिरिकेण कर्षणाविमुखः सन् वृषभौ नीत्वा गृहमगात्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 x 2 = 1)

(i) कुत्र जलोपप्लवः सञ्जातः?
(ii) सुरभिः कस्मिन् आत्मवेदनाम् अनुभवति?
(iii) जननी कीदृशी अस्ति?

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) इन्द्रः सुरभिम् किम् असान्त्वयत्?
(ii) कृषकः वृषभौ नीत्वा गृहम् किमर्थम् आगतः?
(iii) इन्द्रस्य हृदयं किम् श्रुत्वा अद्रवत्?

प्रश्न 16.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3)
वाक्पटुधैर्यवान् मंत्री सभायामप्यकातरः।
सः केनापि प्रकारेण परैर्न परिभूयते।।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 x 2 = 1)

(i) कः परैः न परिभूयते?
(ii) अत्र ‘सः’ पदम् कस्मै प्रयुक्तम्?
(iii) मंत्री केन प्रकारेण न परिभूयते?

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) मंत्री कीदृशः भवेत्?
(ii) कीदृशः नरः परैः न परिभूयते?
(iii) ‘अकातरः’ पदस्य अभिप्रायः किम्?

प्रश्न 17.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
सर्वे पक्षिण:- (उच्चैः) आम्! आम्! कश्चिद् खगः एव वनराजः भविष्यति इति। (परं कश्चिदपि खगः आत्मानं विना नान्यं कमपि अस्मै पदाय योग्यं चिन्तयन्ति तर्हि कथं निर्णयः भवेत् तदा तैः सर्वैः गहननिद्रायां निश्चिन्तं स्वपन्तम् उलूकं वीक्ष्य विचारितम् यदेषः आत्मश्लाघहीनः पदनिर्लिप्तः उलूको एवास्माकं राजा भविष्यति। परस्परमादिशन्ति च तदानीयन्तां नृपाभिषेक सम्बन्धिनः सम्भाराः इति। सर्वे पक्षिणः सज्जायै गन्तुमिच्छन्ति तर्हि अनायास एव(अट्टाहासपूर्णेन-स्वरेण)-सर्वथा अयुक्तमेतत्। यन्मयूर-हंस-कोकिल-चक्रवाक-शुक-सारसादिषु पक्षिप्रधानेषु विद्यमानेषु दिवान्धस्यास्य करालवक्त्र स्याभिषेकार्थम् सर्वे सज्जाः। पूर्णम् दिनम् यावत्
निद्रायमाणः एषः कथमस्मान् रक्षिष्यति।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) ( 1/2 x 2 = 1)

(i) क: गहननिद्रायां स्वपिति?
(ii) क: साट्टाहसेन अवदत्?
(iii) सर्वे पक्षिणः कम् नृपस्य पदाय चीतवन्त:?

(आ) पूर्णवाक्य में उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम् ) (1 x 2 = 2)

(i) सर्वे पक्षिण: उच्चैः किम् अवदन्?
(ii) काकः अट्टाहासपूर्णेन किम् अवदत्?
(iii) सर्वेः खगैः किम् विचारितम्?

प्रश्न 18.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखित-श्लोकस्य अन्वयं पूरयत ( 1/2 x 4 = 2)

श्लोकः- विचित्रे खलु संसारे नास्ति किञ्चिन्निरर्थकम्।
अश्वश्चेद् धावने वीरः भारस्य वहने खरः।।
अन्वयः- विचित्रे
(i) खलु किञ्चित्
(ii) नास्ति। अश्वः चेत्
(iii) … वीरः (तर्हि) भारस्यं वहने
(iv) ……. (वीरः) अस्ति। काक:

मञ्जूषा- निरर्थकम्, खरः, धावने, संसारे
अथवा
मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्यभावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत। (1/2 x 4 = 2)
श्लोकः- काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेदः पिक-काकयोः।
वसन्तसमये प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः।।
भावार्थ:- अस्य भावोऽस्ति यत्
(i) …………. वर्णः कृष्णः वर्तते पिकस्य अपि वर्णः
(ii) ………… एव अस्ति। अतः तयो पिके काके च कः भेद अस्ति। वर्णदृष्टया काक-पिकयोः कश्चिद् भेदः न दृश्यते परन्तु यदा
(iii) ……….. समयः आगच्छति तदा तयोः स्वरैः ज्ञायते यत् कः
(iv) … अस्ति कश्च पिको वर्तते।
मञ्जूषा- काकस्य, वसन्तस्य, काकः कृष्णः

प्रश्न 19.
अधोलिखित-कथांशं समुचितक्रमेण लिखत। ( 1/2 x 8 =4)
(i) कथम् एकैकशः व्याघ्रभक्षणाय कलहं कुरुथः।
(ii) कश्चित् धूर्तः शृगालः हसन् अवदत्।
(iii) त्वम् मानुषादपि विभेषि।
(iv) तस्य भार्या बुद्धिमती पुत्रयोपेता पितृगृहं प्रति चलिता।
(v) भवान् कुतः भयात् पलायितः।
(vi) व्याघ्रः भयाकुलचित्तो नष्टः।
(vii) बुद्धिमती व्याघ्रजाद भयात् पुनरपि मुक्ताऽभवत्।
(viii) तौ एव विभज्य भुज्यताम्।