CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 3

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 3

समयः होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निर्देशा:

  1. प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डाः सन्ति।
    • खण्डः (क) अपठित-अवबोधनम् – (10 अङ्काः)
    • खण्डः (ख) रचनात्मकं-कार्यम्। – (15 अङ्काः)
    • खण्डः (ग) अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् – (25 अङ्काः)
    • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम् – (30 अङ्काः)
  2. सर्व प्रश्नाः अनिवार्याः।
  3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
  4. प्रश्नसंख्या अवश्यं लेखनीया।
  5. उत्तराणि संस्कृतेन एव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’
अपठित-अवबोधनम् (10 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितम् अनुच्छेदम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

श्री गान्धिमहोदयः पोरबन्दरनगरे जन्म लेभे। शिक्षा समाप्य वाक्कीलशिक्षायै विदेशमगच्छत्। सः मातुः समीप तिस्रः प्रतिज्ञाः अकरोत्-“नाहं विदेशे मदिरासेवनं करिष्ये, न मांसस्पर्शमपि करिष्यामि, पूर्णरूपेण ब्रह्मचर्यव्रतमाचरिष्यामि।” ततः प्रत्यावृत्य सः स्वराज्यप्राप्तये समान विचारधारानुयायिनां शिक्षितानां स्वदेशानुरागिणां जनानाम् एकां राष्ट्रीयमहासभाम् अस्थापयत्। वास्तविकं भारतं ग्रामेषु एव वसति इति विचार्य ग्रामीणजनानां दशां तेषां मनःस्थितिं च ज्ञातुं सः दीर्घा पदयात्राम् अकरोत्। ग्रामेषु अनेकान् सामाजिकदोषान् दूरीकुर्वन् सः महतीं प्रतिष्ठाम् अविन्दत।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) महात्मा गांधी कस्याः समीपं प्रतिज्ञाः अकरोत्?
(ii) श्री गान्धिमहोदयस्य तृतीया प्रतिज्ञा का आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) गान्धिमहोदयस्य पदयात्रायाः कारणं किम् आसीत्।
(ii) महात्मा गान्धी राष्ट्रीयमहासभायाः स्थापना किमर्थम् अकरोत्?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘तेषां मनः स्थितिं’ अत्र ‘तेषाम्’ कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) गान्धी महोदयाय
(ख) ग्रामीणजनेभ्यः
(ग) भारताय
(घ) ग्रामेभ्यः

(ii) ‘महतीं’ इति पदस्य विशेष्यपदं किम् अस्ति?
(क) प्रतिष्ठाम्
(ख) प्रतिष्ठा
(ग) ग्रामेषु
(घ) सामाजिक दोषान्

(iii) ‘करिष्ये’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किं प्रयुक्तम्?
(क) सेवन
(ख) गान्धी
(ग) सः
(घ) अहम्

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं लिखत- (1 × 1 = 1)

खण्डः ‘ख’
रचनात्मकम् कार्यम् (15 अङ्काः)

प्रश्न 2.
भवान् कपिलः स्वविद्यालये ‘वृक्षारोपणसमारोहस्य’ आयोजनं कारितवान्, यस्मिन् भवतः अपि महत्त्वपूर्ण योगदानम् आसीत्। स्व-अनुभवं वर्णयन् स्वानुजं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रम् उत्तरपुस्तिकायां लिखत। (½ × 10 = 5)

लखनऊतः__________
तिथिः
प्रिय ___(i)___ रोहन,
मधुरस्मृतयः।
अत्र कुशलं तत्रास्तु। पूर्वपत्रे अहं ___(ii)___ खेलोत्सवस्य विषये अलिखम्। अधुना अस्मिन् पत्रे अहं स्वविद्यालये ___(iii)___ वृक्षारोपणसमारोहस्य विषये लिखामि। अस्मिन् अन्ये छात्राः अपि सक्रियरूपेण कार्यम् अकुर्वन्। विद्यालये जुलाई-मासस्य प्रथमे ___(iv)___ वृक्षारोपणकार्यक्रमः निश्चितः कृतः। अहमपि पूर्वमेव ___(v)___ अकरवम् यत् अहं स्वकक्षायाः छात्रेभ्यः ___(vi)___ पादपान् रोपयिष्यामि। त्वम् इदं ज्ञात्वा आश्चर्यचकितः भविष्यसि यत् अहं ___(vii)___ पादपान् आरोपयम्। अधुना अहं ___(viii)___ पादपानां पोषणं करोमि। एतत्कार्याय समापनसमारोहे अहं ___(ix)___ अपि अभवम्। अहं कथयामि यत् त्वम् अपि ___(x)___ समीपे कांश्चित् पादपान् रोपय।
मातापितरौ मम प्रणामाः।

भवतः अग्रजः
कपिलः

मञ्जूषा – पञ्चविंशतिः, स्वविद्यालयस्य, अनुज, आयोजितस्य, अधिकान्, तेषां, पुरस्कृतः, स्वगृहस्य, निश्चयम्, पक्षे

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्चवाक्यानि संस्कृते लिखत- (5 × 1 = 5)
CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q3

मञ्जूषा – स्वल्पं जलं, पाषाणखण्डानि, एकं उपायं, पिपासितः काकः, आनीय, घटोपरि, शनैः-शनैः, जलं पातुम् परिश्रमेण, सफलः।

अथवा

‘मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया ‘यातायात-अव्यवस्था’ इति विषयम् अधिकृत्य पञ्चवाक्यानि संस्कृतेन लिखत।

मञ्जूषा – दिल्लीनगरे, मोटरयानानि, अत्यधिकानि, मार्गे, अवरोधाः, मार्गस्थ, उभयतः, गच्छन्ति, जनाः, मध्ये, विद्युतस्तम्भाः, स्कूटरयानानि, विपणनकेन्द्रम्, चलन्ति

प्रश्न 4.
अधोलिखितानां वाक्यानाम् संस्कृतेन अनुवादः कुरुत- (5 × 1 = 5)

  1. तुम दोनों प्रातः खेलने के लिए कहाँ जाते हो।
  2. माता पुत्र को लड्डू देती है।
  3. बिल्ली कुत्ते से डरकर भाग गई।
  4. हम सब भारतीय भारतमाता के पुत्र हैं।
  5. पर्यावरण की रक्षा हम सब का परम कर्त्तव्य है।

खण्डः ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (25 अकाः)

प्रश्न 5.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समुचितं सन्धि विच्छेदं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (4 × 1 = 4)
(i) यथेष्टं कार्यं कुरु।
(क) यथा + इष्टम्
(ख) यथ + एष्टम्
(ग) यत् + इष्टम्
(घ) यथा + ईष्टम्

(ii) इति + उक्तः पिता पुत्रम् उवाच।
(क) इत्युक्तः
(ख) इत्योक्तः
(ग) इत्यूक्तः
(घ) इतूक्तः

(iii) दिगम्बराणां रथयात्रा गच्छति।
(क) दिग् + अम्बराणां
(ख) दिगं + बराणां
(ग) दिक् + अम्बराणां
(घ) धिक् + अम्बराणां

(iv) नेता समारोहस्य उत् + घाटनम् करोति।
(क) उत्घाटनम्
(ख) उद्घाटनम्
(ग) उच्याटनम्
(घ) उन्धानम्

प्रश्न 6.
उचितशब्दरूपाणि चित्वा रिक्तस्थानानि परयत- (1 × 4 = 4)
(i) __________ सह लक्ष्मीः अपि अस्ति।
(क) हरिणा
(ख) हरेः
(ग) हरये
(घ) हरिम्

(ii) तस्याः __________ परिधानं सुंदरम् अस्ति।
(क) महिलया
(ख) महिलायाः
(ग) महिलायै
(घ) महिलाम्

(iii) __________ बालिकायै पुस्तकम् आनयः सा तु गता।
(क) यस्य
(ख) यस्यै
(ग) यस्मै
(घ) यस्याः

(iv) __________ प्रातः व्यायाम कुर्मः।
(क) वयम्
(ख) यूयम्
(ग) ते
(घ) आवाम्

प्रश्न 7.
उचितधातुरूपाणि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) वानराः कदलीफलानि __________।
(क) भक्षन्ति
(ख) भक्षयन्ति
(ग) भक्षयन्ती
(घ) भक्षयथः

(ii) युवाम् अभिनयं कर्तुं __________।
(क) शक्ष्यथः
(ख) शक्ष्याव:
(ग) शक्ष्यतः
(घ) शक्ष्यथ

(iii) ते छात्राः उच्चाङ्कान् __________।
(क) अलभत
(ख) अलभे
(ग) अलभेथाम्
(घ) अलभन्त

(iv) पुस्तकानि पठित्वा ते विद्वांस __________।
(क) भवन्ति
(ख) भवतः
(ग) भवति
(घ) भविष्यसि

प्रश्न 8.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) इमम् __________ परितः राजपथम् वर्तते।
(क) विद्यालयस्य
(ख) विद्यालयात्
(ग) विद्यालयम्
(घ) विद्यालयाय

(ii) कृष्णः __________ अलम्।
(क) कंसम्
(ख) कंसेन
(ग) कंसात्
(घ) कंसाय

(iii) __________ पुरतः सेना-संचालकः अस्ति।
(क) सेनाम्
(ख) सेनायाः
(ग) सेनायै
(घ) सेनया

(iv) __________ हस्ते वीणा वर्तते।
(क) सरस्वत्याः
(ख) सरस्वत्यै
(ग) सरस्वत्यः
(घ) सरस्वती

प्रश्न 9.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् उत्तरं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) महापुरुषाः जनान् __________ प्रसीदन्ति। (उप + कृ + ल्यप्)
(क) उपकृय
(ख) उपकार्य
(ग) उपकृत्य
(घ) उपकारय

(ii) पुस्तकम् __________ मोहितः पठति। (लब्ध्वा)
(क) लभ् + क्त्वा
(ख) लब् + क्त्वा
(ग) लब् + त्वा
(घ) लब्ध् + त्वा

(iii) प्रदर्शनी __________ वयं गमिष्यामः। (दृश् + तुमुन्)
(क) दृश्तुम्
(ख) द्रष्टुम्
(ग) दृष्टुम्
(घ) द्रश्तुम्

(iv) छात्राः प्रात:काले विद्यालयं प्रति __________। (गम + क्तवतु)
(क) गतवान्
(ख) गतवती
(ग) गतवन्तः
(घ) गतवत्

प्रश्न 10.
अङकानां स्थाने संस्कृतसंख्यावाचकः विशेषणैः वाक्यानि पूरयत- (1 × 3 = 3)

  1. वेदाः __________ (4) सन्ति।
  2. पुराणानि __________ (18) सन्ति।
  3. भासः __________ (13) नाटकानि अलिखत्।

प्रश्न 11.
कोष्ठकात् शुद्धपदं चित्वा रिक्तस्थाने लिखत- (4 × ½ = 2)

  1. उद्याने पुष्पाणि __________। (सुशोभन्ते, सुशोभते, सुशोभताम्)
  2. अहम् दुर्जनम् __________। (परित्यज्यम्, परित्यजामि, परित्यज्य)
  3. चौराः धनम् __________। (अपहरति, अपहर, अपहरन्ति)
  4. माता पुत्रम् __________। (संस्करोति, संस्कुरुतः, संस्कुर्वन्ति)

खण्डः ‘घ’
पठित-अवबोधनम् (30 अङ्काः)

प्रश्न 12.
अधोलिखितं गद्यांशं, पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)
नैतादृशः स्वर्णपक्षो रजतचञ्चुः स्वर्णकाकस्तया पूर्वं दृष्टः। तं तण्डुलान् खादन्तं हसन्तञ्च विलोक्य बालिका रोदितुमारब्धा। तं निवारयन्ती सा प्रार्थयत्-“तण्डुलान् मा भक्षय। मदीया माता अतीव निर्धना वर्तते।” स्वर्णपक्षः काकः प्रोवाच, “मा शुचः। सूर्योदयात्प्राग् ग्रामाबहिः पिप्पलवृक्षमनु त्वया आगन्तव्यम्। अहं तुभ्यं तण्डुलमूल्यं दास्यामि।” प्रहर्षिता बालिका निद्रामपि न लेभे।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) कः तण्डुलमूल्यं दास्यति?
(ii) स्वर्णकाकः कया न पूर्वं दृष्टः?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
बालिका किमर्थं रोदितुम् आरब्धा?

III. प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘तं तण्डुलान् खादन्तं…।’ अत्र ‘तं’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) स्वर्ण
(ख) वृद्धायै
(ग) बालिकायै
(घ) काकाय

(ii) ‘प्रार्थयत्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किम्?
(क) सा
(ख) काकः
(ग) बालिका
(घ) तं

(iii) ‘अन्तः’ इति पदस्य विलोमपदं किम् प्रयुक्तम्?
(क) प्राग्
(ख) अपि
(ग) पूर्व
(घ) बहिः

प्रश्न 13.
पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः
स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः
परोपकाराय सतां विभूतयः।।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) सतां विभूतयः किमर्थं भवन्ति?
(ii) के जलम् न पिबन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
वारिवाहाः किम् कुर्वन्ति?

III. निर्देशानुसारम् उचितम् उत्तरम् विकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘वारिवाहाः’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) मेघाः
(ख) नद्यः
(ग) समुद्रः
(घ) सरोवराः

(ii) ‘वृक्षाः’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किम्?
(क) पिबन्ति
(ख) खादन्ति
(ग) आदन्ति
(घ) कुर्वन्ति

(iii) ‘दुर्जनानाम्’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?
(क) सतां
(ख) सस्यं
(ग) विभूतयः
(घ) अम्भः

प्रश्न 14.
नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानाम् प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (5)
अभिमन्युः – अये! अयमपरः कः विभात्युमावेषमिवाश्रितो हरः।
बृहन्नला – आर्य, अभिभाषणकौतूहलं मे महत्। वाचालयत्वेनमार्यः।
भीमसेनः – (अपवार्य) बाढम् (प्रकाशम्) अभिमन्यो!
अभिमन्युः – अभिमन्युर्नाम?
भीमसेनः – रुष्यत्येष मया त्वमेवैनमभिभाषय।
बृहन्नला – अभिमन्यो!
अभिमन्युः – कथं कथम्। अभिमन्यु माहम्। भोः। किमत्र विराटनगरे क्षत्रियवंशोद्भूताः नीचैः अपि नामभिः अभिभाष्यन्ते अथवा अहं शत्रुवंश गतः। अतएव तिरस्क्रियते।
बृहन्नला – अभिमन्यो! सुखमास्ते ते जननी?

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) कया अभिमन्युः रुष्यति?
(ii) कुत्र नीचैः अपि नामभिः अभिभाष्यन्ते?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
अभिमन्युः बृहन्नलां दृष्ट्वा किम् कथयति?

III. निर्देशानुसारम् शुद्धम् उत्तरम् विकल्पेभ्य चित्वा उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘शोभते’ इत्यर्थे किम् पदम् प्रयुक्तम्?
(क) विभाति
(ख) आश्रितः
(ग) रुष्यति
(घ) आस्ते

(ii) ‘रुष्यति एषः मया’ अत्र ‘मया’ सर्वनामपदम् कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) भीमसेनः
(ख) भीमसेनाय
(ग) अभिमन्योः
(घ) अभिमन्येव

(iii) ‘अभिभाषय’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) त्वम्
(ख) मया
(ग) एनम्
(घ) एषः

प्रश्न 15.
रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (1 × 4 = 4)

  1. मोदकानि पूजानिमित्तानि रचितानि आसन्।
  2. जीमूतवाहनः महान् दानवीरः आसीत्।
  3. वृत्तम् यत्नेन संरक्षेत्।
  4. ग्रामात् बहिः पिप्पलवृक्षः आसीत्।

प्रश्न 16.
निम्नलिखितश्लोकयोः अन्वयम् उचितपदैः पूरयत्- (½ × 8 = 4)

(क) तुलां लौहसहस्रस्य यत्र खादन्ति मूषकाः।
राजन्तत्र हरेच्छ्येनो बालकं, नात्र संशयः।।

अन्वयः – राजन्! ___(i)___ लौहसहस्त्रस्य ___(ii)___ मूषकाः ___(iii)___ तत्र श्येनः ___(iv)___ हरेत्, अत्र संशयः न।

(ख) सा तदा करुणा वाचो विलपन्ती सुदु:खित।।
वनस्पतिगतं गृधं ददर्शायतलोचना।।

अन्वयः – तदा ___(i)___ करुणा वाचो ___(ii)___ आयतलोचना सा ___(iii)___ गृधं ___(iv)___।

अथवा

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थम् मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा पूरतय- (4 × 1 = 4)

वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमेति च याति च।
अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः।।

भावार्थ: – अस्य भावः अस्ति यत् मनुष्यैः ___(i)___ यत्नेन संरक्षणीयम् यतः ___(ii)___ तु आयाति ___(iii)___ वा। धनेन क्षीणः अक्षीणः परम् ___(iv)___ क्षीणः नूनं नश्यति।

मञ्जूषा – धनम्, चरित्रम्, चरित्रेण, याति

प्रश्न 17.
अधोलिखितानि वाक्यानि कथाक्रमेण संयोज्य लिखत- (½ × 8 = 4)

  1. ततः तस्य जीमूतवाहनस्य सर्वजीवानुकम्पया सर्वत्र यशः प्रथितम्।
  2. ‘देव’! त्वया अस्मत्पूर्वेषाम् अभीष्टाः कामाः पूरिताः तन्ममैकं कामं पूरय।
  3. क्षणेन सः कल्पतरुः दिवं समुत्पत्य भुवि तथा वसूनि अवर्षत् यथा न कोऽपि दुर्गत आसीत्।
  4. अस्ति हिमवान् नाम सर्वरत्नभूमिः नगेन्द्रः।
  5. ईदृशममपादपं प्राप्यापि पूर्वैः पुरुषैः अस्माकं तादृशं फलं किमपि न प्राप्तम्।
  6. तस्य सानोः उपरि विभाति कञ्चनपुरं नाम नगरम्।
  7. युवराज! योऽयं सर्वकामदः कल्पतरुः तवोद्याने तिष्ठति सः तव सदा पूज्यः।
  8. किन्तु केवलं कैश्चिदपि कृपणैः कश्चिदपि अर्थः अर्थितः।

प्रश्न 18.
प्रसङ्गानुसारं रेखाङ्कितपदयोः उचितम् अर्थं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) कोऽपि वयस्येषु उपलभ्यमानः न आसीत्।
(क) मित्रेषु
(ख) बालकेषु
(ग) खगेषु
(घ) चटकासु

(ii) तन्द्रालुः बाल उद्यानं प्रविवेश।
(क) अलसः
(ख) सरलः
(ग) सुन्दरः
(घ) उत्तमः

(iii) श्रुयतां मद् वचः-
(क) मत्
(ख) मनः
(ग) मम
(घ) मानः

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 2

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 2

समयः होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निर्देशा:

  1. प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डाः सन्ति।
    • खण्डः (क) अपठित-अवबोधनम् – (10 अङ्काः)
    • खण्डः (ख) रचनात्मकं-कार्यम्। – (15 अङ्काः)
    • खण्डः (ग) अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् – (25 अङ्काः)
    • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम् – (30 अङ्काः)
  2. सर्व प्रश्नाः अनिवार्याः।
  3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
  4. प्रश्नसंख्या अवश्यं लेखनीया।
  5. उत्तराणि संस्कृतेन एव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’
अपठित-अवबोधनम् (10 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितम् अनुच्छेदम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

शिक्षायाः महत्त्वं सर्वेषां एव विदितम्। शिक्षामन्तरेण न केषामपि सत्कार्यप्रवृत्तिः सम्भवति। जनः कर्तव्याकर्तव्ययो विवेकं कर्तुं शिक्षया एव समर्थो भवति। शिक्षा विना जनोऽन्धवत् एव कार्येषु प्रवर्तते। शिक्षाविहीनो मूर्खः नाद्रियते लोकैः। धनार्जनाय न क्षमते कुटुम्बभरणाय स्वोदरदरीपूर्तये वा। शिक्षाविहीनः नरः पशुतुल्यो भवति। वस्तुतः मनुष्यस्य जीवनं शिक्षा विना निरर्थकमेव अस्ति। मनुष्यस्य शोभा तु शिक्षया एव भवति। शिक्षा मनुष्यस्य रक्षा पदे-पदे माता इव च हितकार्ये नियुक्तं पिता इव करोति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (2 × 1 = 2)
(i) शिक्षाविहीनः नरः कीदृशः भवति?
(ii) सत्कार्यप्रवृतिः कथं भवति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) शिक्षा मनुष्येभ्यः किं किं करोति?
(ii) जनः शिक्षया किं किं कर्तुम् समर्थः भवति?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘शिक्षाविहीनः नरः पशुतुल्यो भवति।’ अत्र कर्तृपदं किम्?
(क) शिक्षाविहीनः
(ख) नरः
(ग) पशु
(घ) पशुतुल्यः

(ii) ‘सार्थकम्’ इति पदस्य विपरीतार्थकम् किम्?
(क) निरर्थकम्
(ख) निरर्थकमेव
(ग) समर्थः
(घ) जीवनम्

(iii) ‘शिक्षाविहीनो’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम्?
(क) लोकैः
(ख) मूर्खः
(ग) शिक्षा
(घ) नाद्रियते

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत- (1 × 1 = 1)

खण्डः ‘ख’
रचनात्मकम्-कार्यम् (15 अङ्काः)

प्रश्न 2.
निजभ्रातुः विवाहे सम्मिलितार्थे प्राचार्य प्रति अधोलिखिते अवकाशपत्रे रिक्तस्थानानि मञ्जूषायां प्रदत्तपदानां सहायतया पूरयत- (½ × 10 = 5)

_____(i)_____
श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः
राजकीयः सर्वोदयः विद्यालयः
हरिनगरम्, दिल्ली।

विषयः अवकाशप्रदानार्थम् _____(ii)_____!
_____(iii)_____
सविनयं _____(iv)_____ इदमस्ति यत् अहं _____(v)_____ विद्यालये नवम् _____(vi)_____ छात्रोऽस्मि। _____(vii) _____ मम भ्रातुः विवाहः अस्ति। अतः अहम् अद्य विद्यालयम् आगन्तुम् न _____(viii)_____। कृपया माम् _____(ix)_____ अवकाशं स्वीकृत्य _____(x)_____ भवन्तः।

सधन्यवादः।
भवतः
आज्ञाकारी शिष्यः
विष्णुः
नवम कक्षा
दिनाङ्कः _____

मञ्जूषा – कक्षायाः, अद्य, अनुग्रहीष्यन्ति, सेवायाम्, महोदयाः, निवेदनम्, भवतः, शक्नोमि, एकदिवसस्य, आवेदनपत्रम्

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पञ्चवाक्यानि संस्कृते लिखत। (1 × 5 = 5)
CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 2 Q3

मञ्जूषा – शोभनैः चित्रैः, अलंकुर्वन्ति, स्फोटकपदार्थान्, दीपावल्याः रात्रौ, बालकानाम् कृते, आग्नेयक्रीडनकैः, दीपान्, वरदान रूपः, सर्वे सदस्याः।

अथवा

मञ्जूषायाः सहायतया ‘अस्माकं विद्यालयः’ इति विषयम् अधिकृत्य पञ्च वाक्यानि लिखत।

मञ्जूषा – छात्राः, कक्षा, वर्गः, अध्यापिका, कृष्णफलके, सुधाखण्डः, पुस्तकानि, आसनानि, विद्युत-दीपाः, जलपात्रम्, पाठयन्ति, रक्षति, स्नेह, उपरि, हरीतिमा।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानाम् वाक्यानाम् संस्कृतेन अनुवादः कुरुत- (1 × 5 = 5)

  1. छात्र पुस्तक पढ़ने के लिए पुस्तकालय जाते हैं।
  2. सीता राम की पत्नी थी।
  3. हम सब वाटिका में गेंद से खेलते हैं।
  4. महिलाएँ सेवकों को वस्त्र देती हैं।
  5. धर्म से हीन जीवन को धिक्कार है।

खण्डः ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (25 अङ्काः)

प्रश्न 5.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानाम् समुचितं सन्धि विच्छेदं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत। (1 × 4 = 4)
(i) सदाचारः सर्वैः सेवनीयः।
(क) सदा + आचारः
(ख) सत् + आचारः
(ग) सदा + चारः
(घ) सताम् + आचारः

(ii) भज गोविन्दम् + भज गोविन्दम्।
(क) गोविन्दङ्भज
(ख) गोविन्दम्भज
(ग) गोविन्दन्भज
(घ) गोविन्दभज

(ii) इदानीं ग्रीष्म + ऋतुः अस्ति।
(क) ग्रीष्म: + तु
(ख) ग्रीष्मर्तुः
(ग) ग्रीष्मतुः
(घ) ग्रीष्मार्तुः

(iv) कविर्मनीषी परिभूः स्वयंभूः।
(क) कविर + मनीषी
(ख) कवी + मनीषी
(ग) कविर्मनि + ईशी
(घ) कविः + मनीषी

प्रश्न 6.
उचितशब्दरूपाणि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) श्रीरामः ____________ पुत्रः अस्ति।
(क) राजस्य
(ख) राज्ञः
(ग) राजा
(घ) राजस्य

(ii) अहं ____________ एकं रूप्यकं यच्छामि।
(क) तम्
(ख) तेन
(ग) तस्मै
(घ) तस्मात्

(iii) सा ____________ नमति।
(क) पिता
(ख) पितरम्
(ग) पितुः
(घ) पित्रे

(iv) ____________ दत्तं क्षीरं मधुरमस्ति।
(क) अहम्
(ख) मयि
(ग) मम
(घ) मया

प्रश्न 7.
उचितधातुरूपाणि चित्वा रिक्त-स्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) ते एकं सुन्दरं चित्रम् ____________।
(क) लभते
(ख) लभसे
(ग) लभे
(घ) लभेते

(ii) महिलाः जलम् ____________।
(क) आनयथः
(ख) आनयन्ति
(ग) आनयामि
(घ) आनयति

(iii) जनाः देवम् ____________।
(क) नस्यति
(ख) नस्यन्ति
(ग) नस्यथ
(घ) नस्यावः

(iv) त्वं सायं कुत्र ____________।
(क) गमिष्यति
(ख) गच्छति
(ग) गमिष्यसि
(घ) गच्छथः

प्रश्न 8.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) अनया ____________ किं प्रयोजनम् अस्ति।
(क) वार्ता
(ख) वार्तया
(ग) वार्ताः
(घ) वार्तेन

(ii) ____________ फलानि रोचन्ते।
(क) शिशुः
(ख) शिशोः
(ग) शिशुभ्यः
(घ) शिशुना

(iii) कपयः ____________ उपरि क्रीडन्ति।
(क) वृक्षे
(ख) वृक्षात्
(ग) वृक्षं
(घ) वृक्षस्य

(iv) ____________ परितः वृक्षाः सन्ति।
(क) विद्यालयस्य
(ख) विद्यालयः
(ग) विद्यालयं
(घ) विद्यालयाः

प्रश्न 9.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् उत्तरं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत। (1 × 4 = 4)
(i) छात्राः ____________ (पठितुम्) विद्यालयं गच्छन्ति।
(क) पठ् + तुमुन्
(ख) पठ् + क्त
(ग) पठ् + क्त्वा
(घ) पठ् + क्तुम्

(ii) सः वृक्षं ____________ पश्यति। (आ + रुह् + ल्यप्)
(क) आरोह्य
(ख) आरोहय
(ग) आरुह्य
(घ) अवरुह्य

(ii) जनाः श्रीकृष्णस्य चरितम् ____________ (श्रु + क्त्वा) गृहम् गच्छन्ति।
(क) श्रुत्वा
(ख) श्रुक्त्वा
(ग) श्रूत्वा
(घ) श्रुता

(iv) बालकः पतति ____________ (क्रीड् + शतृ)।
(क) क्रीडतः
(ख) क्रीडन्
(ग) क्रीडति
(घ) क्रीडन्तः

प्रश्न 10.
अधोलिखितवाक्येषु अङकानां स्थाने संख्यावाचक विशेषणणानि प्रयुज्य उत्तराणि उत्तरपुस्तिकायां लिखत- (1 × 3 = 3)

  1. वृक्षे ____________ (3) कोकिलाः सन्ति।
  2. मम ____________ (4) मित्राणि सन्ति।
  3. विद्यालये ____________ (500) छात्राः पठन्ति।

प्रश्न 11.
कोष्ठकात शद्धपदं चित्वा रिक्तस्थाने लिखत- (½ × 4 = 2)

  1. शिक्षकः विद्यालयात् ____________। (निर्गच्छति, निर्गच्छन्ति, निर्गच्छतः)
  2. पक्षिणः गगने ____________। (उड्डयते, उड्डयन्ते, उड्डयेते)
  3. सैनिकः शत्रून् ____________। (पराजयति, पराजयते, पराजयन्ते)
  4. गङ्गा हिमालयात् ____________ (प्रभवति, प्रभवतः, प्रभवन्ति)

खण्डः ‘घ’
पठित-अवबोधनम् (30 अङ्काः)

प्रश्न 12.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (5)

अत एव अस्माभिः प्रकृतिः रक्षणीया। तेन च पर्यावरणं रक्षितं भविष्यति। प्राचीनकाले लोकमङ्गलाशंसिन ऋषयो वने निवसन्ति स्म। यतो हि वने एव सुरक्षितं पर्यावरणमुपलभ्यते स्म। विविधा विहगाः कलकूजिश्रोत्ररसायनं ददति।
सरितो गिरिनिर्झराश्च अमृतस्वादु निर्मलं जलं प्रयच्छन्ति। वृक्षा लताश्च फलानि पुष्पाणि इन्धनकाष्ठानि च बाहुल्येन समुपहरन्ति। शीतलमन्दसुगन्धवनपवना औषधकल्पं प्राणवायु वितरन्ति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) विविधाः विहगाः कलकूजितैः किम् ददति?
(ii) कीदृशाः ऋषयः वने निवसन्ति स्म?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
के निर्मलं जलं प्रयच्छन्ति?

III. उचितम् उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘समुपहरन्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) सरितः
(ख) लताः
(ग) वृक्षाः लताः च
(घ) फलानि

(ii) ‘सुरक्षितं’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम्?
(क) पर्यावरणम्
(ख) वने
(ग) उपलभ्यते
(घ) ऋषयः

(iii) ‘खगाः’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्।
(क) विहगाः
(ख) पवना
(ग) वायुः
(घ) सरितः

प्रश्न 13.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत। (5)

जटायो पश्य मामार्य ह्रियमाणामनाथवत्।
अनेन राक्षसेन्द्रेण अकरुणं पापकर्मणा।।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) अस्मिन् श्लोके सम्बोधनपदम् किम्?
(ii) ‘पश्य जटायो’ इति का वदति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
पापकर्मणा राक्षसेन्द्रेण किम् कृतम्?

III. उचितम् उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘माम्’ इति सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) रावणाय
(ख) सीता
(ग) सीतायै
(घ) जटायुः

(ii) श्लोके क्रियापदम् किम् अस्ति?
(क) करुणं
(ख) अनेन
(ग) पश्य
(घ) अनाथवत्

(iii) ‘पापकर्मणा’ इति पदस्य विशेष्यपदं किम्?
(क) जटायुः
(ख) अनेन
(ग) राक्षसेन्द्रेण
(घ) आर्य

प्रश्न 14.
अधोलिखितं नाट्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नान् उत्तरत। (5)
पुरुषः – भोस्तपस्विन्! कथं माम् अवरोधं करोषि? प्रयत्नेन किं न सिद्धं भवति? कावश्यकता शिलानाम्? सिकताभिरेव सेतुं करिष्यामि स्वसंकल्पदृढतया।
तपोदत्तः – आश्चर्यम् किम् सिकताभिरेव सेतुं करिष्यसि? सिकता जलप्रवाहे स्थास्यन्ति किम्? भवता चिन्तितं न वा?
पुरुषः – (सोत्प्रासम्) चिन्तितं चिन्तितम्। सम्यक् चिन्तितम्। नाहं सोपानसहायतया अधिरोढु विश्वसिमि। समुत्प्लुत्यैव गन्तुं क्षमोऽस्मि।
तपोदत्तः – (सव्यङ्ग्यम्) साधु साधु! आञ्जनेयमप्यतिक्रामसि!
पुरुषः – (सविमर्शम्) कोऽत्र सन्देहः? किञ्च,

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) पुरुषः काभिः एव सेतोः निर्माणं करोति?
(ii) केन सर्वं सिद्धम् भवति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
पुरुषः कस्मिन् न विश्वसिति?

III. निर्देशानुसारं शुद्धम् उत्तरम् विकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) “न अहम् सोपानसहायतया …….।” अस्मिन् वाक्ये ‘अहम्’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदम् किम्?
(क) विश्वसिमि
(ख) अस्मि
(ग) करिष्यसि
(घ) चिन्तितम्

(ii) ‘हनुमन्तम्’ इति पदस्य समानार्थकपदं किम्?
(क) आञ्जनेयम्
(ख) करिष्यसि
(ग) स्थास्यन्ति
(घ) अतिक्रामसि

(iii) ‘न अहम्’ अत्र ‘अहम्’ सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्।
(क) पुरुषाय
(ख) तपोदत्ताय
(ग) पुरुषः
(घ) तपोदत्त

(iv) ‘असिद्ध’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?
(क) कथं
(ख) सिद्धं
(ग) माम्
(घ) किञ्च

प्रश्न 15.
(क) उचितम् पदम् चित्वा प्रश्ननिर्माण कुरुत। (1 × 2 = 2)
(i) वृत्तम् यत्नेन संरक्षेत्।
(क) कदा
(ख) कुत्र
(ग) केन
(घ) कस्मिन्

(ii) नद्यः स्वयमेव जलम् न पिबन्ति।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) कथम्
(घ) काः

(ख) रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 2 = 2)
(i) मल्लिका स्वपतिं चतुरतमं मन्यते।
(ii) ग्रामे निर्धना वृद्धा आसीत्।

प्रश्न 16.
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयं मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा पूरयत। (½ × 8 = 4)

(क) गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः।

अन्वयः – गुणज्ञेषु गुणः _____(i)_____ भवन्ति, ते _____(ii)_____ प्राप्य दोषाः भवन्ति। आस्वाद्यतोयाः _____(iii)_____ प्रवहन्ति, समुद्रम् _____(iv)_____ अपेयाः भवन्ति।

(ख) यो मां पुत्रप्रीत्या पोषयति स्वामिनो गृहे तस्य।
रक्षानियोगकरणान्न मया भ्रष्टव्यमीषदपि।। इति।

अन्वयः – यो स्वामिनः _____(i)_____ पुत्रप्रीत्या पोषयति। _____(ii)_____ गृहे रक्षानियोगकारणत् मया _____(iii)_____ अपि _____(iv)_____ भ्रष्टव्यम्।

अथवा

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थम् मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा पूरयत- (1 × 4 = 4)

सा तदा करुणा वाचो विलपन्ती सुदुःखिता।
वनस्पतिगतं गृधं ददर्शायतलोचना।।

भावार्थ: – यदा रावणः सीताम् अपाहरत् तदा _____(i)_____ करुणा _____(ii)_____ रुदन्ती विशालनयने सुदुःखिता _____(iii)_____ वृक्षस्थितं _____(iv)_____ अपश्यत्।

मञ्जूषा – सीता, जटायु, वाचः, अरण्ये

प्रश्न 17.
अधोलिखित वाक्यानि कथाक्रमेण संयोज्य लिखत- (½ × 8 = 4)

  1. तस्य गृहे लौहघटिता पूर्वपुरुषोपार्जिता तुला आसीत्।
  2. कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनः नाम वणिक्पुत्रः आसीत्।
  3. ततः ‘न्यायाधिकारिणः विहस्य’ तौ द्वावपि संबोध्य तुला-शिशुप्रदानेन तोषितवन्तः।
  4. एवं विवदमानौ तौ राजकुलं गतौ।
  5. “नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता।”
  6. सः वणिक् स्नात्वा तं शिशुं गिरिगुहायां प्रक्षिप्य सत्वरं गृहम् आगतः।
  7. “यथा श्येनः बालं न नयति तथा मूषकाः अपि लौहघटितां तुला न भक्षयन्ति।”
  8. “कुत्र मे शिशुः यः त्वया सह नदीं गतः?”

प्रश्न 18.
प्रसङ्गानुसारं रेखांकितपदयोः उचितम् अर्थं चित्वा लिखत। (1 × 3 = 3)
(i) दिष्ट्या गोग्रहणं स्वन्तं अभवत्।
(क) भाग्येन
(ख) दृष्ट्वा
(ग) दृष्टिः
(घ) अपश्यत्

(ii) भवान् शंकाम् व्यपनयतु।
(क) व्यपहरत्
(ख) आनयतु
(ग) नयतु
(घ) दूरीकरोतु

(iii) सरसाः रसालाः वसन्ते लसन्ति।
(क) रसाः
(ख) भ्रमराः
(ग) आम्राणि
(घ) कोकिलाः

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 1

We have given detailed NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 1

समयः होरात्रयम्
पूर्णाङ्काः 80

निर्देशा:

  1. प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्डाः सन्ति।
    • खण्डः (क) अपठित-अवबोधनम् – (10 अङ्काः)
    • खण्डः (ख) रचनात्मकं-कार्यम् – (15 अङ्काः)
    • खण्डः (ग) अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् – (25 अङ्काः)
    • खण्डः (घ) पठित-अवबोधनम् – (30 अङ्काः)
  2. सर्व प्रश्नाः अनिवार्याः।
  3. प्रश्नानाम् उत्तराणि खण्डानुसारं क्रमेणैव लेखनीयानि।
  4. प्रश्नसंख्या अवश्यं लेखनीया।
  5. उत्तराणि संस्कृतेन एव लेखनीयानि।

खण्डः ‘क’
अपठित-अवबोधनम् (10 अङ्काः)

प्रश्न 1.
अधोलिखितं अनुच्छेदं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

प्राचीनकाले स्त्रीशिक्षायाः अतीव महत्त्वमासीत्। यवनशासकानां शासनकाले तैः स्त्रीणां शिक्षा परिसमाप्ता। आङ्गलीयानां शासनकाले भारतीयाः उच्चशिक्षायै विदेशं अगच्छन्। तत्रत्यानां नारीणां सर्वतोमुखीम् उन्नतिं विलोक्य ते विस्मिताः आसन्। महान्समाजसुधारकः राजाराममोहनरायः स्त्रीशिक्षायाः प्रबलसमर्थकः आसीत्। अस्माकं धर्मसुधारकैः स्त्रीशिक्षायै अनेकाः संस्थाः स्थापिताः यासु सहस्रशः कन्याः शिक्षाम् अलभन्त।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) स्त्रीणां शिक्षा कैः परिसमाप्ता?
(ii) स्त्रीशिक्षायाः प्रबलसमर्थकः कः आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) धर्मसुधारकैः स्त्रीशिक्षायै किं कृतम्?
(ii) भारतीयाः किमर्थं विदेशं अगच्छन्?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘पुरा’ इति पदस्य समानार्थकं पदं किं प्रयुक्तम्?
(क) अतीव
(ख) तत्र
(ग) महत्त्वं
(घ) प्राचीनकाले

(ii) ‘उन्नति’ इति पदस्य विशेषणम् किम्?
(क) सर्वतोमुखीम्
(ख) नारीणां
(ग) तत्रत्यानां
(घ) विस्मिताः

(iii) ‘यासु’ इति सर्वनामपदं काभ्यः प्रयुक्तम्?
(क) संस्थाः
(ख) संस्थाभ्यः
(ग) स्थापिताः
(घ) अनेकाः

IV. अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत। (1 × 1 = 1)

खण्डः ‘ख’
रचनात्मकं लेखनम् (15 अङ्काः)

प्रश्न 2.
भवान् प्राचेतस्। स्वकाश्मीरयात्रायाः वर्णनं कुर्वता मित्रं ऋतेशं प्रति लिखिते अस्मिन् पत्रे मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि सम्पूर्ण पत्रं पुनः लिखत- (10 × ½ = 5)

77, बादामी उद्यानम्,
_____(i)_____

प्रिय मित्र ऋतेश!
_____(ii)_____

अत्र कुशलं तत्रास्तु। भगवतः कृपया अद्य वयं सर्वे सकुशलं श्रीनगरं समागताः। अस्माकं यात्रा अतीव _____(iii)_____ आसीत्। परह्यः रात्रौ दिल्लीतः ‘जम्मू एक्सप्रेस’ द्वारा प्राचलाम। _____(iv)_____ प्रातः जम्मूनगरं प्राप्य बसयानद्वारा श्रीनगरं प्रति प्राचलाम। सर्वत्र हरीतिमायाः साम्राज्यम् आसीत्। आकाशं तु _____(v)_____ एवासीत्। प्रातः श्रीनगरे अस्माकं स्वागतं _____(vi)_____ एवाभवत्। अस्य प्रदेशस्य अद्भुत-सौन्दर्यं दृष्ट्वा वयम् विस्मिताः। सत्यम् यथाश्रुतम् तस्मादपि _____(vii)_____ अस्ति इदं प्रदेशम्। अस्माकं वासः लालचौकस्य समीपे एव _____(viii)_____ यात्रिनिवासे अस्ति। अद्य विश्रामं कृत्वा श्वः एव कार्यक्रमानुसारम् प्रदेशस्य विभिन्न-दर्शनीयस्थानान् द्रष्टुम् गमिष्यामः। गृहे _____(ix)_____ मम प्रणामाः। अनुजाय च स्नेहम्।

तव मित्रम्,
_____(x)_____

मञ्जूषा – एकस्मिन्, प्राचेतस्, हिमवृष्ट्या, ह्यः, सस्नेह नमस्ते, दिल्लीतः, मातृपितृचरणयोः, सुन्दरतरम्, मेघेराच्छन्नम्, आनन्ददायिनी.

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानाम् सहायतया पञ्चवाक्यानि संस्कृते लिखत। (1 × 5 = 5)
CBSE Class 9 Sanskrit Sample Paper Set 1 Q3

मञ्जूषा – अभिवक्तारौ, द्वौ विवादमानौपक्षौ, एकः लिपिकः, ध्यानेन, श्रावयति, न्यायाधीशः, न्यायालस्य, स्वपक्षं, सप्यक् विचार्य, आकर्णयति।

अथवा

मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया “मम कक्षा” इति विषयम् अधिकृत्य संस्कृतभाषायां पञ्चवाक्यानि लिखत।

मञ्जूषा – मित्राणि, अध्यापकाः, अध्यापिकाः, मम, प्रियः, छात्राः, श्याम-फलकम्, कक्षा-कार्यम्, स्वच्छम्, प्रतिदिनम्, मित्रस्य नाम, नवमी कक्षा, आसन्दिकाः, आनन्दप्रदम्।

प्रश्न 4.
अधोलिखितानां वाक्यानाम् संस्कृतेन अनुवादः क्रियताम्- (1 × 5 = 5)

  1. किसी वन में अनेक पशु रहते थे।
  2. पशुओं का राजा शेर रोगपीडित था।
  3. शृगाल ने चिकित्सा का उपाय बताया।
  4. रोग की शान्ति ऊँट के रक्तपान से होगी।
  5. शेर ने उसका रक्तपान किया।

खण्डः ‘ग’
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (25 अङ्काः)

प्रश्न 5.
रेखांकितपदेषु सन्धिच्छेदं/सन्धिं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत- (1 × 4 = 4)

(i) वाक् + ईशः मम मित्रम् अस्ति।
(क) वागीशः
(ख) वाकीशः
(ग) वागिशः
(घ) वाकिशः

(ii) दानेन तुल्यो निधिरस्ति नान्यः।
(क) निधिर् + स्ति
(ख) निधिः + अस्ति
(ग) निधि + ति
(घ) निधिर् + ति

(iii) सदा + एव परिश्रमः क्रियताम्।
(क) सदाएव
(ख) सदेव
(ग) सदैव
(घ) सदीव

(iv) साम्प्रतं वदतु कोऽहम्?
(क) कः + अहम्
(ख) को + हम्
(ग) कः + हम्
(घ) का + अहम्

प्रश्न 6.
कोष्ठके प्रदत्तनिर्देशानुसारं समुचितविभक्तिपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)
(i) _____ सरोवरे नीलकमलानि सन्ति। (इदम् – सप्तमी)
(क) अस्मिन्
(ख) अस्य
(ग) अस्यां
(घ) अस्याः

(ii) _____ पिता अध्यापकः अस्ति। (रमा – षष्ठी)
(क) रमया
(ख) रमायाः
(ग) रमायै
(घ) रमा

(iii) _____ वेत्ता वैज्ञानिकाः भवन्ति।
(क) विज्ञानः
(ख) विज्ञाने
(ग) विज्ञानं
(घ) विज्ञानस्य

(iv) वृक्षस्य शाखायाम् ________ खगौ अतिष्ठताम्। (द्वि)
(क) द्वि
(ख) द्वौ
(ग) द्वयः
(घ) द्वे

प्रश्न 7.
कोष्ठके प्रदत्तनिर्देशानुसारं उचित-धातु-रूपैः वाक्यानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

  1. सर्वे सुखिनः ________। (भू – लोट् लकारे) (भवतु / भवन्तु / भव)
  2. छात्राः ________। (पठ् – लट् लकारे) (पठति / पठतु / पठन्ति)
  3. अद्य मम पिता आगतः, सः श्वः ________। (गम् – लृट् लकारे) (गच्छति / गमिष्यति / गच्छतु)
  4. वयं सदैव सुवीराः ________। (भू – विधिलिङ) (भवेव / भवेम / भवेयम्)

प्रश्न 8.
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

  1. धनिकः ________ वस्त्राणि यच्छति। (याचक) (याचकाय / याचकाः / याचकस्य / याचकेन)
  2. पुत्री ________ सह आपणं गच्छति। (मातृ) (मात्रा / मात्रे / मातु / माता)
  3. ________ परितः परिखा अस्ति। (देवालय) (देवालय / देवालयाः / देवालयस्य / देवालयः)
  4. अलं ________। (कोलाहल) (कोलाहलेन / कोलाहल: / कोलाहलं / कोलाहल)

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु कोष्ठके प्रदतौ प्रकृतिप्रत्ययौ संयोज्य प्रदत्तविल्पेभ्यो उचितपदं चित्वां रिक्तस्थानपूर्ति कृत्वा वाक्यानि पुनः लिखत- (1 × 4 = 4)

  1. शैलेशः ह्यः आगरा नगरम् ________ (गम् + तुमुन्) आगच्छत्।
  2. समर्थः कन्दुकं ________ (नी + क्त्वा) धावति।
  3. कन्या नवीनानि वस्त्राणि ________ (प्र + आप् + ल्यप्) प्रसीदति।
  4. माता सुतायै भोजनं ________ (दा + क्तवतु)।

प्रश्न 10.
अधोलिखितवाक्येषु रिक्तस्थानानि संख्यावाचकपदैः पूरयत- (1 × 3 = 3)

  1. अस्मिन उपवने ________ (20) आम्रवृक्षाः सन्ति।
  2. उद्याने ________ (45) अशोकवृक्षाः सन्ति।
  3. मालाकारः ________ (25) निम्बवृक्षाः अपि आरोपयति।

प्रश्न 11.
अधोलिखितेषु पदेषु उपसर्गान् धातून् च पृथक् कृत्वा लिखत- (½ × 4 = 2)

निष्कारणम्, अनुगच्छति, अतिवादः, सुपुत्रेण

खण्डः ‘घ’
पठित-अवबोधनम् (30 अङ्काः)

प्रश्न 12.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)
आसीत् कस्मिंश्चिद् अधिष्ठाने जीर्णधनो नाम वणिक्पुत्रः। स च विभवक्षयात् देशान्तरं गन्तुमिच्छन् व्यचिन्तयत्-

यत्र देशेऽथवा स्थाने भोगा भुक्ताः स्ववीर्यतः।
तस्मिन् विभवहीनो यो वसेत् स पुरुषाधमः॥

तस्य च गृहे लौहघटिता पूर्वपुरुषोपार्जिता तुला आसीत्। तां च कस्यचित् श्रेष्ठिनो गृहे निक्षेपभूतां कृत्वा देशान्तरं प्रस्थितः। ततः सुचिरं कालं देशान्तरं यथेच्छया भ्रान्त्वा पुनः स्वपुरम् आगत्य तं श्रेष्ठिनम् अवदत्-” भोः श्रेष्ठिन्! दीयतां मे सा निक्षेपतुला।” सोऽवदत्-” भोः! नास्ति सा, त्वदीया तुला मूषकैः भक्षिता” इति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) लौहतुला कैः भक्षिता?
(ii) जीर्णधनः कस्य गृहे तुलाम् निक्षेपभूतां कृत्वा देशान्तरं प्रस्थितः?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
तुला कीदृशी आसीत्?

III. निर्देशानुसारं विकल्पेभ्यः उचितं उत्तरम् चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘तां च कस्यचित् गृहे…’ अत्र ‘ता’ सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) वणिकपुत्राय
(ख) जीर्णधनाय
(ग) तुलायै
(घ) तुलायाः

(ii) ‘स्वपराक्रमेण’ इत्यर्थे किम् पदम् प्रयुक्तम्?
(क) उपार्जिता
(ख) अधिष्ठाने
(ग) स्ववीर्यतः
(घ) श्रेष्ठिनः

(iii) ‘प्रस्थितः’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) गृहे
(ख) श्रेष्ठिनः
(ग) देशान्तरं
(घ) कृत्वा

प्रश्न 13.
अधोलिखितं पद्याशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

ततः पर्वतशृङ्गाभस्तीक्ष्णतुण्डः खगोत्तमः।
वनस्पतिगतः श्रीमान्व्याजहार शुभां गिरम्।।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) शुभां गिरम् कः व्याजहार?
(ii) कः वनस्पतिगतः आसीत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 1 = 1)
खगोत्तमः कीदृशः आसीत्?

III. शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) ‘व्याजहार’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) अगच्छत्
(ख) अपृच्छत्
(ग) अकथयत्
(घ) अधावत्

(ii) ‘गिरम्’ इति पदस्य विशेषणपदम् किम्?
(क) शुभा
(ख) ततः
(ग) गतः
(घ) श्रीमान्

(iii) ‘व्याजहार’ इति क्रिया पदस्य कर्तृपदम् किम्?
(क) खगोत्तमः
(ख) रावणः
(ग) सीता
(घ) शुभां

प्रश्न 14.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत्- (5)
(मासानन्तरं सन्ध्याकालः। एकत्र रिक्ताः नूतनघटाः सन्ति। दुग्धक्रेतारः अन्ये च ग्रामवासिनः अपरत्र आसीनाः।)
चन्दनः – (धेनुं प्रणम्य, मङ्गलाचरणं विधाय, मल्लिकाम् आह्वयति) मल्लिके! सत्वरम् आगच्छ।
मल्लिका – आयामि नाथ! दोहनम् आरभस्व तावत्।
चन्दनः – (यदा धेनोः समीपं गत्वा दोग्धुम् इच्छति, तदा धेनुः पृष्ठपादेन प्रहरति। चन्दनश्च पात्रेण सह पतति) नन्दिनि! दुग्धं देहि। किं जातं ते? (पुनः प्रयासं करोति।)

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) मङ्गलाचरणं कः करोति?
(ii) नूतनघटाः कीदृशाः सन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
यदा चन्दनः दोग्धुम् इच्छति तदा किम् भवति?

III. यथानिर्देशं उत्तरत- (½ × 2 = 2)
(i) ‘विधाय’ इति पदस्य कः अर्थः?
(क) अवगत्य
(ख) कृत्वा
(ग) प्राप्य
(घ) आगतः

(ii) ‘नन्दिनि! दुग्धं देहि।’ अत्र क्रियापदं किम्?
(क) दुग्धम्
(ख) नन्दिनि
(ग) देहि
(घ) दुग्धं देहि

(iii) अत्र ‘ते’ इति सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) धेनोः
(ख) मल्लिकायै
(ग) धेनवे
(घ) मल्लिका

प्रश्न 15.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत। (1 × 4 = 4)
(i) सरितः निर्मलं जलं यच्छन्ति।
(ii) खगाछिपः रावणस्य गात्रे व्रणान् अकरोत्।
(iii) स्वर्णकाकः तया पूर्वं न दृष्टः।
(iv) खलानाम् मैत्री आरम्भगुर्वी भवति।

प्रश्न 16.
अधोलिखितश्लोकयोः अन्वयं मञ्जूषायाः साहाय्येन पूरयत। (½ × 8 = 4)

(क) प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।
तस्माद् तदेव वक्तव्यं वचने का दरिद्रता।।

अन्वयः – सर्वे _____(i)_____ प्रियवाक्यप्रदानेन _____(ii)_____। तस्माद् तत् _____(iii)_____ वक्तव्यं वचने _____(iv)_____ दरिद्रता।

(ख) सुविचार्य विधातव्यं कार्यं कल्याणकाक्षिणा।
यः करोत्यविचार्यैतत् स विषीदति मानवः।।

अन्वयः – कल्याणकाङ्क्षिणः कार्यं _____(i)_____ विधातव्यम्। यः _____(ii)_____ एतत् _____(iii)_____ करोति _____(iv)_____ विषीदति।

अथवा

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थं मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा पूरतय- (4 × 1 = 4)

गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति
ते निर्गुणं प्राप्य भवन्ति दोषाः।
आस्वाद्यतोयाः प्रवहन्ति नद्यः
समुद्रमासाद्य भवन्त्यपेयाः।।

भावार्थ: – गुणा _____(i)_____ गुणा एव भवन्ति परम् ते _____(ii)_____ गुणहीनं प्राप्य _____(iii)_____ भवन्ति यथा निर्मलनद्यः समुद्रं प्राप्य _____(iv)_____ भवन्ति।

मञ्जूषा – गुणिषु, अपेयाः, गुणाः, दोषाः

प्रश्न 17.
अधोलिखितानि वाक्यानि कथाक्रमेण संयोज्य लिखत- (½ × 8 = 4)

  1. नैतादृशः स्वर्णपक्षः रजतचञ्चुः स्वर्णकाकस्तया पूर्वं दृष्टः।
  2. पुरा कस्मिंश्चिद् ग्रामे एका निर्धना वृद्धा स्त्री न्यवसत्।
  3. स्वर्णसोपानेन सा स्वर्ण-भवनम् आरोहत।
  4. ताम्रस्थाल्यां एव अहम् निर्धना भोजनं करिष्यामि।
  5. तस्यां महार्हाणि हीरकाणि विलोक्य सा प्रहर्षिता।
  6. नैतादृक् स्वादु भोजनम् अद्यावधि बालिका खादितवती।
  7. लुब्धया बालिकया लोभस्य फलं प्राप्तम्।
  8. गर्वितया बालिकया प्रोक्तम्-स्वर्णमयेन सोपानेन अहम् आगच्छामि।

प्रश्न 18.
प्रसङ्गानुसारम् शुद्धम् अर्थं चित्वा लिखत- (1 × 3 = 3)
(i) तपोदत्तः सर्वैः कुटुम्बिभिः गर्हितः अभवत्।
(क) निन्दितः
(ख) गृहीतः
(ग) गच्छतः
(घ) गृहीतं

(ii) मातुल! यामि अधुना।
(क) खादामि
(ख) गच्छामि।
(ग) यच्छामि
(घ) धावामि

(iii) अरिन्दमः दशवामबाहून् व्यपाहरत्।
(क) उत्खातवान्
(ख) अपहरत्
(ग) व्यापादितम्
(घ) विदीर्णम्

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3

We have given detailed NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3

निर्धारित समय: 3 घंटे
पूर्णांक: 80

खण्ड: – क
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितं अनुच्छेदम् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

एकस्य वृक्षस्य शाखासु अनेके काकाः वसन्ति स्म। तस्य वृक्षस्य कोटरे एक सर्पः अपि अवसत्। काकानाम् अनुपस्थितौ सर्पः काकानाम् शिशून् खादति स्म। काकाः दुःखिताः आसन्। तेषु एकः वृद्धः काकः उपायम् अचिन्तयत्। राजसेवका: वृक्षस्य समीपे जलाशयम् आगच्छति स्म। शिलायां स्थितं तस्याः आभरणम् आदाय एकः काकः वृक्षस्य उपरि अस्थापयत्। राजसेवकाः काकम् अनुसृत्य वृक्षस्य समीपम् अगच्छन्। ते तत्र सर्प अमारयन्। अतः एव उक्तम्-उपायेन सर्वं सिद्धयति।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) के दुःखिताः आसन्?
(ii) कः उपायं अचिन्तयत्?
(iii) वृक्षस्य कोटरे कः अवसत्?
(iv) केन सर्वं सिद्धयति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) काकाः कुत्र वसन्ति स्म?
(ii) सर्पः कान् खादति स्म?

III. यथा निर्देशं लिखत- (1 × 2 = 2)

(i) ‘शिलायां’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(क) षष्ठी
(ख) सप्तमी
(ग) प्रथमा
(घ) द्वितीया

(ii) ‘अधः’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?
(क) उपरि
(ख) समीपम्
(ग) अपि
(घ) सर्वं

खण्डः – ख
रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा चित्राणाम् संस्कृतेन लिखत- (1 × 4 = 4)

मञ्जूषा – उल्लूकः, कपोतः, गजः, मयूरः, मण्डूकः, मत्स्यः

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q2

प्रश्न 3.
अधोलिखितशब्दान् आधृत्य सार्थकवाक्यानि रचयत- (4)

1.छात्राःकन्दुकेनकर्षन्ति
2.कृषकाःपुस्तकम्पचति
3.बालौक्षेत्राणिखेलतः
4.महिलाभोजनम्पठन्ति
  1. ______________
  2. ______________
  3. ______________
  4. ______________

प्रश्न 4.
चित्रम् दृष्ट्वा प्रश्नस्य उत्तरं लिखत- (1 × 5 = 5)

प्रश्न: 1.
नरस्य समीपे का तिष्ठति?
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q4

प्रश्नः 2.
जनकस्य अङ्के का अस्ति?
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q4.1

प्रश्न: 3.
कः हलेन कर्षति?
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q4.2

प्रश्न: 4.
एतौ कौ स्तः?
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q4.3

प्रश्नः 5.
एते के स्तः?
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q4.4

खण्ड: – ग
अनुप्रयुक्त व्याकरणम्

प्रश्न 5.
वर्णसंयोजनं कृत्वा कोष्ठके लिखत- (4)
यथा – त् + अ + इ + आ + ग् + अः = तडागः

  1. भ् + आ + र् + अ + त् + अ + स् + य् + अ = ______________
  2. व् + इ + ह् + आ + र् + अ + म् = ______________
  3. ब् + आ + ल् + उ + क् + आ = ______________
  4. स् + आ + ग् + अ + र् + आ + त् = ______________

प्रश्न 6.
(अ) उचितशब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q6

(ब) उचित धातुरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 3 Q6.1

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यं पूरयत- (1 × 4 = 4)

  1. __________ कूजतः। (कोकिले / कोकिला)
  2. एतानि __________ सन्ति। (भवन / भवनानि)
  3. __________ लिखति। (छात्रा / छात्राः)
  4. __________ पतति। (नारिकेलं / नारिकेले)

प्रश्न 8.
मञ्जूषातः अव्ययपदानाम् प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

कुतः, कदा, कुत्र, कथं, किम्

  1. जगन्नाथपुरी __________ अस्ति?
  2. गङ्गानदी __________ प्रवहति?
  3. त्वं __________ गमिष्यसि?
  4. तव स्वास्थ्यं __________ अस्ति?

प्रश्न 9.
मञ्जूषातः शब्दान् चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (5)

कृत्वा, दृष्ट्वा, गृहीत्वा, तीर्खा, श्रुत्वा

  1. ते बालकाः __________ नद्यां उत्तीर्णाः।
  2. पथिकः बालकान् दुःखितान् __________ अपृच्छत्।
  3. पुस्तकानि __________ विद्यालयं गच्छ।
  4. ‘मोहनः कार्यं __________ गृहं गच्छति।
  5. ‘पथिकस्य वचनं __________ बालकाः प्रसन्नाः अभवन्।

प्रश्न 10.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

  1. बालकाः __________ सह. पठन्ति। (मित्रैः/मित्र)
  2. नराः __________ वदन्ति। (मुखं/मुखने)
  3. फलानि __________ पतन्ति। (वृक्षात्/वृक्षस्य)
  4. __________ सैनिकाः सन्ति। (शिविरे/शिविरः)

खण्डः – घ
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

एषः समुद्रतटः। अत्र जनाः पर्यटनाय आगच्छन्ति। केचन तरङ्गैः क्रीडन्ति। केचन च नौकाभिः जलविहारं कुर्वन्ति। तेषु केचन कन्दुकेन क्रीडन्ति। बालिकाः बालकाः च बालुकाभिः बालुकागृहं रचयन्ति। मध्ये-मध्ये तरङ्गाः बालुकागृहं प्रवाहयन्ति। एषा क्रीडा प्रचलति एव। समुद्रतटाः न केवलं पर्यटनस्थानानि। अत्र मत्स्यजीविनः अपि स्वजीविकां चालयन्ति।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) जनाः काभिः जलविहारं कुर्वन्ति?
(ii) समुद्रतटे जनाः किमर्थम् आगच्छन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) बालकाः केन क्रीडन्ति?
(ii) समुद्रतटे के स्वजीविकां चालयन्ति?

III. निर्देशानुसारं लिखत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘तरङ्गः’ इति पदे किम् वचनम्?
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्

(ii) रिक्तस्थानं पूरयत-
तरङ्गाः __________ प्रवाहयन्ति।
(क) गृहम्
(ख) बालुका
(ग) बालुकागृहम्
(घ) मध्ये

प्रश्न 12.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)

स्पृशन्ति पादैः पातालं च।
नभः शिरस्सु वहन्ति वृक्षाः।।
पयोदर्पणे स्वप्रतिबिम्बम्।
कौतुकेन पश्यन्ति वृक्षाः।।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) शिरस्सु नभः के वहन्ति?
(ii) वृक्षाः कैः पातालं स्पृशन्ति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) वृक्षाः पयोदर्पणे कौतुकेन किम् पश्यन्ति?

III. निर्देशानुसारं उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘आकाशः’ इति पदस्य पर्यायः कः?
(क) पातालः
(ख) पयः
(ग) नभः
(घ) वृक्षः

(ii) ‘दर्पणे’ इति पदे का विभक्तिः?
(क) प्रथमा
(ख) तृतीया
(ग) चतुर्थी
(घ) सप्तमी

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः उचितशब्दान् चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (4)

अगच्छन्, मानवाः, प्रियं, कृष्णः

  1. प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे __________ तुष्यन्ति।
  2. __________ वैनतेयः एकं पदं न गच्छति।
  3. पिकस्य वर्णः __________ भवति।
  4. __________ हि वक्तव्यं।

प्रश्न 14.
निम्नलिखितेभ्यः पदेभ्यः भिन्नप्रकृतिकं पंद चिनुत- (2)

  1. रामः, कृष्णः, सीता, बलरामः। ______________
  2. क्रीडति, धावति, मतिः, खेलति। ______________
  3. क्रूरता, मधुरता, गीता, कटुता। ______________
  4. श्वेतः, पीतः, नीलः, नीतः। ______________

प्रश्न 15.
मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत- (4)

उचितम्, राज्ञः, मीनः, वा

  1. मत्स्यः
  2. अथवा
  3. युक्तम्
  4. नृपस्य

प्रश्न 16.
मञ्जूषातः विलोमपदानि चित्वा लिखत- (2)

ग्रीष्मे, सरसा, अक्षमम्, जागरणे

  1. क्षमम्
  2. स्वपने
  3. शीते
  4. नीरसा

प्रश्न 17.
तत्समशब्दान् लिखत- (2)

  1. चिडिया
  2. सूरज
  3. चाँद
  4. किसान

प्रश्न 18.
पद्यांशान् योजयत- (5)

(क)(ख)
1. पुस्तके पठितः पाठःजीवने यो न सार्थकः।
2. किं भवेत् तेन पाठेन।जीवने नैव साधितः
3. उद्येमन हिप्रविशन्ति मुखे मृगाः
4: सर्वः कामानवाप्नोतुसर्वो भद्राणि पश्यतु।

प्रश्न 19.
घटनाक्रमानुसारं अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि। (½ × 6 = 3)

  1. अजीजः सफलः आसीत्।
  2. स्वामी तस्मै अवकाशस्य वेतनस्य च पूर्णं धनं ददाति।
  3. अजीजं दृष्ट्वा स्वामी चकितः भवति।
  4. सहसा एका मधुमक्षिका निर्गच्छति तस्य च हस्तं दशति।
  5. पीडितः स्वामी अत्युच्चैः चीत्करोति।
  6. एका अन्या मधुमक्षिका तस्य ललाटे दशति।

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 2

We have given detailed NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 2

निर्धारित समय : 3 घंटे
पूर्णांक : 80

खण्ड: – क
अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1.
अधोलिखितं कथां पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (10)

एकदा एकः नृपः भोजनं वितरति स्म। राजपुरुषाः एकम् ऋषिकुमारं दृष्ट्वा अवदन्-भवान् अपि भोजनं करोतु। इयम् एव राजाज्ञा इति। सः तरूणः ऋषिकुमारः अवदत्-भोः! अहम् श्रमम् कृत्वा एव भोजनं करोमि। ये जनाः वृद्धाः असहायाः च तेभ्यः एव भोजनं यच्छत। एषः आसीत् रैक्वः ऋषिकुमारः। राजा तस्य समीपं गत्वा ज्ञानार्जनम् अकरोत्।

प्रश्नाः
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 4 = 4)
(i) ऋषिकुमारः किं कृत्वा भोजनं करोति स्म?
(ii) ऋषिकुमारस्य नाम किम् आसीत्?
(iii) नृपः किम् वितरति स्म?
(iv) नृपः कस्य समीपं गत्वा ज्ञानार्जनम् अकरोत्?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (2 × 2 = 4)
(i) नृपः ऋषिकुमारस्य समीपं गत्वा किम् अकरोत्?
(ii) केभ्यः भोजनं दातव्यम्?

III. भाषिककार्यम् कुरुत- (1 × 2 = 2)
(i) ‘अवदन्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) राजपुरुषाः
(ख) एकम्
(ग) ऋषि
(घ) कुमारः

(ii) ‘करोमि’ इत्यत्र कः लकार:?
(क) लुट्
(ख) लट्
(ग) लोट
(घ) लङ्

खण्डः – ख
रचनात्मकं कार्यम्

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा चित्राणाम् नामानि संस्कृतेन लिखत- (1 × 4 = 4)

मञ्जूषा – अश्वः, उष्ट्रः, सिंहः, कुक्कुरः, वृषभः, वानरः

CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 2 Q2

प्रश्न 3.
अधोलिखितशब्दान् आधृत्य सार्थकवाक्यानि रचयत- (4)

1.वानराःजलेगर्जन्ति
2.सिंहाःवनेषुकूर्दन्ति
3.खगाःआकाशेतरन्ति
4.मत्स्याःवृक्षेषउत्पतन्ति
  1. _______________
  2. _______________
  3. _______________
  4. _______________

प्रश्न 4.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अनुच्छेदं पूरयत- (10)

दुष्यन्तस्य, पराक्रमी, मातृभूमिः, भरतः, विशालः, राजधानी, सह, गङ्गा, पर्वतराजः, नाम

भारतदेशः अस्माकं ___(1)___ अस्ति। प्राचीनकाले ___(2)___ नाम राजा भारतम् अपालयत्। सः शकुन्तलायाः ___(3)___ च पुत्रः आसीत्। भरतः ___(4)___ आसीत्। निर्भीकः सः सिंहशावकैः ___(5)___ अक्रीडत्। भरतेन शासितम् देशः भारतम् इति ___(6)___ अभवत्। भारतदेशः अति ___(7)___ देशः अस्ति। नवदेहली भारतस्य ___(8)___ अस्ति। भारतस्य उत्तरदिशायाम् ___(9)___ हिमालयः अस्ति। पुण्यनदी ___(10)___ हिमालयात् एव प्रवहति।

खण्ड: – ग
अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्

प्रश्न 5.
वर्णसंयोजनं कृत्वा कोष्ठके लिखत- (4)

यथा- प् + उ + ष् + प् + ए = पुष्पे

  1. प् + अ + क् + व् + आ + न् + इ = _______________
  2. भ् + अ + व् + अ + न् + त् + इ = _______________
  3. ध् + अ + र् + आ + य् + आ + म् = _______________
  4. ल् + इ + ख् + आ + म् + अः = _______________

प्रश्न 6.
(अ) उचितशब्दरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 2 Q6

(ब) उचितधातुरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (½ × 4 = 2)
CBSE Class 6 Sanskrit Sample Paper Set 2 Q6.1

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यं रिक्तस्थानानि पूरयत- (1 × 4 = 4)

  1. _______________ कच्छपाः भ्रमन्ति। (तडागे / तडागाः)
  2. _______________ भ्रमराः गुञ्जन्ति (पुष्पं / पुष्पेषु)
  3. नपः _______________ पतति। (अश्वः / अश्वात)
  4. _______________ विद्यालयं गच्छामि। (अहम् / आवाम्)

प्रश्न 8.
मञ्जूषातः उचितं अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत- (1 × 5 = 5)

अद्य, अधुना, प्रातः, कदा, सर्वदा

  1. _______________ भ्रमणं स्वास्थ्याय भवति।
  2. _______________ सत्यं वद।
  3. त्वं _______________ मातुलगृहं गमिष्यसि?
  4. _______________ विज्ञानस्य युगः अस्ति।
  5. _______________ रविवासरः अस्ति।

प्रश्न 9.
(अ) मञ्जूषातः कर्तृपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (2)

अहम्, युवाम्, त्वम्, तौ

  1. _______________ लेखम् लिखसि।
  2. ______________ कथां पठसि।
  3. _______________ फलानि खादामि।
  4. _______________ बालौ स्तः।

(ब) मञ्जूषातः क्रियापदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (2)

गमिष्यावः, पिबतः, स्थ, पाठयति

  1. महिले शीतपेयं _______________।
  2. आवाम् पुस्तकालयं _______________।
  3. आचार्यः शिष्यान् _______________।
  4. यूयम् उत्तमाः बालकाः _______________।

प्रश्न 10.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (4)

  1. सुदामा _______________ मित्रम् आसीत्। (श्रीकृष्णः / श्रीकृष्णस्य)
  2. वयम् _______________ खादामः। (फलस्य / फलानि)
  3. _______________ आभूषण विद्या। (नरम् / नरस्य)
  4. बालकाः _______________ क्रीडन्ति। (क्रीडाक्षेत्र / क्रीडाक्षेत्रे)

खण्ड: – घ
पठित-अवबोधनम्

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत- (5)

उत्सवप्रियः भारतेदशः। अत्र कुत्रचित् शस्योत्सवः भवति, कुत्रचित् पशूत्सवः भवति, कुत्रचित् धार्मिकोत्सवः भवति कुत्रचित् च यानोत्सवः। एतेषु एव अस्ति अन्यतमः पुष्पोत्सवः इति। अयं ‘फूलवालों की सैर’ इति नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति।

देहल्याः मेहरौलीक्षेत्रे ऑक्टोबर्मासे अस्य आयोजनं भवति। अस्मिन् अवसरे तत्र बहुविधानि पुष्पाणि दृश्यन्ते। परं प्रमुखम् आकर्षणं तु अस्ति पुष्पनिर्मितानि व्यजनानि।

प्रश्ना:
I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) पुष्पोत्सवः केन नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति?
(ii) पुष्पोत्सवस्य आयोजनं कुत्र भवति?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) पुष्पोत्सवस्य आयोजनं कदा भवति?
(ii) पुष्पोत्सवस्य प्रमुख आकर्षणं कानि सन्ति?

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘एतेषु’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(क) प्रथमा
(ख) सप्तमी
(ग) षष्ठी
(घ) पञ्चमी

(ii) ‘भवति’ इत्यत्र कः पुरुषः?
(क) प्रथमपुरुषः
(ख) मध्यम्पुरुषः
(ग) उत्तमपुरुषः

प्रश्न 12.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत- (5)

1. उन्नतवृक्षं तुङ्गं भवनं
क्रान्त्वाकाशं खलु याम।
कृत्वा हिमवन्तं सोपानं
चन्दिरलोकं प्रविशाम॥

I. एकपदेन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
(i) तुङ्ग किम् अस्ति?
(ii) वयं कुत्र प्रविशाम?

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (1 × 2 = 2)
वयं किं क्रान्त्वा आकाशं याम?

III. यथानिर्देशम् उत्तरत- (½ × 2 = 1)
(i) ‘गगनं’ इति पदस्य समानार्थकम् पदं किम्?
(क) आकाशं
(ख) वृक्षं
(ग) भवनम्
(घ) सोपानं

(ii) ‘कृत्वा’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) वन्त
(ख) वत्
(ग) क्त्वा
(घ) मन्त

प्रश्न 13.
मञ्जूषातः पर्यायवाचिपदानि चित्वा लिखत- (½ × 4 = 2)

धरित्री, तृषा, अधिकम्, वस्त्राणि

  1. पिपासा = _______________
  2. वसनानि = _______________
  3. पृथ्वी = _______________
  4. विपुलम् = _______________

प्रश्न 14.
मञ्जूषातः विलोम पदानि चित्वा लिखत- (½ × 4 = 2)

प्रातः, कृष्ण, निर्धनम्, दूरे

  1. श्वेतः = _______________
  2. धनिकम् = _______________
  3. पार्वे = _______________
  4. सायम् = _______________

प्रश्न 15.
उपयुक्तकथनानाम् समक्षम् ‘आम्’ अनुपयुक्तकथनानाम् समक्षं ‘न’ इति लिखत- (6)

  1. वसन्तसमये पिककाकयोः भेदः भवति (_______________)
  2. नव बालकाः एव स्नातुम् अगच्छन्। (_______________)
  3. एकः बालकः नद्यां मग्नः। (_______________)
  4. शक्रावतारस्य तीर्थस्य निवासी धीवरः आसीत्। (_______________)
  5. धीवरः मत्स्यविक्रयेण कुटुम्बस्य भरणं करोति स्म। (_______________)
  6. धीवरेण राजकीयं अगुलीयकम् प्राप्तम्। (_______________)

प्रश्न 16.
घटनाक्रमानुसारं अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि- (½ × 6 = 3)

  1. स्वामी अजीजाय अवकाशस्य पूर्णं धनं ददाति।
  2. अजीजः सरलः परिश्रमी च आसीत्।
  3. अजीजः पेटिकाम् आनयति।
  4. एकदा सः गृहम् गन्तुम् अवकाशं वाञ्छति।
  5. पीडितः स्वामी अत्युच्चैः चीत्करोति।
  6. मक्षिके स्वामिनं दशतः।

प्रश्न 17.
श्लोकाशान् योजयत- (4)

(क)(ख)
1. गच्छन् पिपीलकः यातिवर्षन्तु विपुलं जलम्।
2. सूर्यस्तपतु मेघाः वायोजनानां शतान्यपि।
3. काकः कृष्णः पिकः कृष्णःवचने का दरिद्रता।
4. तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यम्को भेदः पिककाकयोः