CBSE Class 8

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit रचना अनुच्छेद-लेखनम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 8 Sanskrit रचना अनुच्छेद-लेखनम्

संवाद-पूर्तिः
मञ्जूषायाम् दत्तानाम् पदानां सहायतया अधोदत्तान् संवादान् पूरयत-(मञ्जूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से नीचे दिए गए संवाद को पूरे कीजिए-)
उदाहरणम्-
प्रश्न 1.
अभिनवः – मित्र, किं त्वम् ______________ पश्यसि ?
अरुणः – नहि, अहम् त्वया सह ______________ वार्ता करोमि।।
अभिनवः – अलम् ______________। किं त्वम् क्रिकेट्-प्रतियोगिताम् अपश्य:?
अरुणः – आम्, अहम् ______________ एव पश्यामि।
अभिनवः – अद्य खेलः अतीव ______________ वर्तते । कस्य ______________ भविष्यति, भारतस्य वा ______________ वा?
अरुणः विजयः कस्य भविष्यति इति कोऽपि न जानाति । अहं तु ______________ आनन्दम् अनुभवामि ।

उत्तरम्:
दूरदर्शनम्, दूरभाषेण, उपहासेन, क्रिकेट-खेलम्, रोचकः, विजय:, पाकिस्तानस्य, खेलस्य।

प्रश्न 2.
माता ______________ त्वम् कुत्र गच्छसि ?
पुत्रः – मातः, अहम् ______________ गच्छामि।
माता – किं तव ______________ सम्पूर्णम् अस्ति ?
पुत्रः – यदा अहम् क्रीडाक्षेत्रात् आगमिष्यामि तदा ______________|
माता – प्रतिदिनं तु गृहकार्यम् ______________ खेलसि।
पुत्रः – मातः, अद्य ______________ अस्ति।
माता – पश्य, तव ______________ सुनीलः आगच्छति।
पुत्रः – ______________ अहम्।

उत्तरम्:
पुत्र, क्रीडाक्षेत्रम्, गृहकार्यम्, करिष्यामि, कृत्वा, क्रिकेट प्रतियोगिता मित्रम्, गच्छामि।

प्रश्न 3.
पुत्री – मातः, अभिमन्युः कः आसीत् ?
माता – ______________ अर्जुनस्य पुत्रः आसीत्।
पुत्री – ______________ कः आसीत् ?
माता – भीष्मः कौरवानां पाण्डवानां च ______________ आसीत्।
पुत्री – पितामहः कः भवति ?
माता – जनकस्य ______________ पितामहः भवति ।
पुत्री – ______________ किम् श्री आर्यवीरः तव भ्राता?
माता – आम्, मम ______________ तव मातुलः।
पुत्री – लवकुशौ रामस्य ______________ आस्ताम् ?
माता – ______________ रामस्य ______________ आस्ताम्।

उत्तरम्:
अभिमन्युः, भीष्मः, पितामहः, जनकः, मातः, भ्राता, कौ, लवकुशौ, पुत्रौ।

प्रश्न 4.
अध्यापकः – सुधीर, त्वम् किम् इच्छसि ?
सुधीरः – श्रीमन्, अहम् सेवम् खादितुम् ______________|
अध्यापकः – राधिके, तुभ्यं किं ______________?
राधिका – ______________ नारङ्गम् रोचते ।
सुदीपः। – मम कदलीफलम् ______________ अस्ति ।
अध्यापकः – शोभने, तव किं प्रियम् ?
शोभना – ______________ नारिकेलम् प्रियम्।
अध्यापकः – ______________ तु ______________ राजा। एतत् ______________ प्रियम्।

उत्तरम्:
इच्छामि, रोचते, मह्यम्, प्रियम्, मम, आम्रम्, फलानाम्, सर्वेषाम्।

प्रश्न 5.
प्रथमः – भवान् कुतः आगतः?
द्वितीयः – अहम् अमेरिका-देशात ______________|
प्रथमः – किं ______________ भवान्?
द्वितीयः – आम्, दिल्ली विश्वविद्यालये ______________ छात्रः अहम्। भारतस्य इतिहासे मे महती ______________।
प्रथमः – आः शोभनम्। अहम् अत्र ______________ आगतः। श्व: ______________ दर्शनाय गमिष्यामि।
द्वितीयः – ______________ दर्शनाय मम उत्सुकता अस्ति।
प्रथमः – तर्हि दिल्लीदर्शनाय मया सह ______________ भवान्|
द्वितीयः – बाढ़म्।

उत्तरम्:
आगतः, छात्रः, इतिहासस्य, रुचिः, पाटलिपुत्रात्, दिल्लीनगरस्य, ऐतिहासिक-स्थालानां, आगच्छतु

अनुच्छेद-पूर्तिः
मञ्जूषायां दत्तानां पदानां सहायतया अधोदत्तान् अनुच्छेदान् पूरयत–(मञ्जूषा में दिए पदों की सहायता से नीचे दिए अनुच्छेद को पूरे कीजिए)
1. मम विद्यालयः
मम विद्यालय ______________ अस्ति। विद्यालयस्य ______________ विशालम्। अत्र द्वादश श्रेण्यः सन्ति। ______________ छात्रान् स्नेहेन पाठयन्ति । छात्राः अपि ______________ सन्ति। विद्यालये विशाल ______________ विस्तृतम्क्रीडाक्षेत्रम्, नृत्य-संगीत-शाला ______________ चापि सन्ति ।विद्यालयस्य पुरते: रम्यम् उद्यानम् अस्ति । अत्र “पुष्पाणि विकसन्ति ______________ अत्र परिश्रमेण कार्य करोति।

उत्तरम्:
दिल्ली-नगरे, भवनम्, अध्यापकाः, योग्याः, पुस्तकालयः, विज्ञान-प्रयोगशाला, सुन्दराणि, उद्यानपालकः।

2. प्रातःकाल-भ्रमणम्
प्रातः सुदीप ______________ सह उद्यानम् अगच्छत् । तत्र जना: भ्रमन्ति बाला: च ______________। सुदीप: एकम् सुन्दरम् पुष्पितं ______________ अपश्यत्। सः पितामहम् ______________ ‘एषः कः वृक्ष:’? पितामहः अवदत् एषः ______________ अस्ति । ______________ गुलमोहर-वृक्ष ______________ “पुष्पाणि आगच्छन्ति ।गुलमोहर-वृक्षैः ______________ रमणीयम्।

उत्तरम्:
पितामहेन, क्रीडन्ति, वृक्षम्, अपृच्छत्, गुलमोहर-वृक्षः, ग्रीष्मकाले, रक्तानि, उपवनम्।

3. पादकन्दुक-खेलः
पादकन्दुकखेल: अति ______________ खेलः अस्ति । एतस्मिन् खेले द्वौ ______________ भवतः। प्रत्येकपक्षे एकादश ______________ सन्ति । एकः क्रीडकः पादेन ______________ क्षिपति । एक: ‘गोलकीपर: गोल-प्रान्तं ______________। क्रीडका: कन्दुकं ______________ ‘क्षिप्त्वा गोलप्रान्तं नयन्ति। य: पक्षः अधिकान् गोलान् करोति स ______________ भवति। पादकन्दुक-खेलः अन्ताराष्ट्रियः खेलः। परं यथा अस्माकं देशे क्रिकेट् खेल ______________ न तथा एषः खेलः।।

उत्तरम्:
रोचकः, पक्षौ, क्रीडकाः, कन्दुकम्, रक्षति, पादेन, विजयी, लोकप्रियः।

4. स्वतन्त्रम् भारतम्
स्वतन्त्रम् भारतम् अस्माकं गौरवम्। वीराणां ______________ प्रयत्नैः वयम् ______________ अविन्दाम। देश: अस्माकम् अधुना ______________ वर्तते। कस्यापि देशस्य ______________ तदैव सम्भवति यदा देशवासिनः सुशिक्षिताः, परिश्रमशीला ______________ च वर्तन्ते । सुशिक्षित: एव ______________ प्रति स्वकर्तव्यं सम्यक् जानाति। अतः सर्वेषां ______________ अत्यावश्यकम्। सर्वशिक्षा अभियानम् अस्माकं ______________ भवेत निष्ठापूर्वकम् कर्तव्य-आचरणं च ध्येयम्।

उत्तरम्:
देशभक्तानाम्, स्वतन्त्रताम्, स्वतन्त्रः, उन्नतिः, कर्तव्यनिष्ठाः स्वदेशम्, शिक्षणम्, लक्ष्यम्

5. व्यायामः
शरीरं स्वस्थं रक्षितुं व्यायामः अनिवार्यः अस्ति। ______________ शरीरं सबलं नीरोगं च जायते । ______________ नरः साहसी भवति । प्राणायामः, ______________ धावनम्, योगाभ्यासः मल्लयुद्धम् इति विविधा ______________ सन्ति ।य: व्यायामं करोति तस्य ______________ रक्तसञ्चार: सम्यक्-रूपेण भवति । स्फूर्तिः अपि जायते । यदि ______________ इच्छेत्, तर्हि नियमपूर्वकं व्यायाम शरीरम् स्वस्थं तर्हि चित्तं अपि ______________ इति सर्वसम्मतम्।

उत्तरम्:
व्यायामेन, व्यायामशीलः, भ्रमणम्, शारीरिक-व्यायामाः, शरीरे, सुस्वास्थ्यम्, कुर्यात्, प्रसन्नम्।

मंजूषायां दत्तानां पदानां सहायतया अधोदत्तान् अनुच्छेदान् पूरयत-

6. मम विद्यालय मम विद्यालयः नगरस्य एकस्मिन् सुरम्ये स्थले ______________ अस्ति। विद्यालयस्य भवनम् ______________ सुन्दरम् च अस्ति। अत्र अध्यापकानां संख्या ______________ छात्राणां च सहस्रद्वयं वर्तते। अस्य प्रधानाचार्यः सुयोग्यः ______________ च अस्ति। अध्यापकाः अतीव निपुणाः योग्याः च सन्ति। ते छात्रान् परिश्रमपूर्वकम् ______________ पाठयन्ति। विद्यालये विशालम् ______________ अस्ति। क्रीडा-प्रतियोगितास विद्यालयस्य ______________ स्थानम् अस्ति। प्रतिसप्ताहं सांस्कृतिकः ______________ अपि भवति। मम विद्यालयस्य समीपे ______________ अपि व्यवस्था विद्यते यत्र गत्वा छात्राः स्वादूनि वस्तूनि खादन्ति, पेयानि च पिबन्ति। शिक्षाक्षेत्रे अस्य ______________ सम्पूर्णदेशे अस्ति।

मञ्जूषा

7. परोपकारः मनसा वचसा कर्मणा च परेषाम् उपकारः ______________ कथ्यते। संसारे आत्मार्थे सर्वे जीवन्ति किन्तु ते एव पुरुषा धन्याः ये ______________ कार्यं कुर्वन्ति। ये परोपकारं कुर्वन्ति ते ______________ लभन्ते। ये अन्यान् पीडयन्ति ते ______________ प्राप्नुवन्ति। प्रकृतेः बहूनि वस्तूनि सर्वेषाम् उपकारं कुर्वन्ति। यथा वृक्षाः परोपकाराय फलन्ति, नद्यः ______________ जलं न पिबन्ति, पृथ्वी परोपकाराय एव अन्नम् तथा एव परोपकाराय एव ______________ विभूतयः सन्ति। अतः लोकाः यथाशक्ति धनेन, अन्नेन, च निर्धनानां दुःखितानां पुरुषाणां ______________ कुर्वन्तु। अनेन परोपकारेण जनाः संसारे ______________ सुखं च प्राप्नुवन्ति अन्ते च सद्गतिम्।

मञ्जूषा

8. विद्या विद्याधनं सर्वधनप्रधानम् अस्ति। अन्यानि सर्वाणि धनानि तु व्यये कृते ______________ गच्छन्ति परं विद्याधनं व्यये कृते अपि ______________। विद्याविहीनः नरः ______________ अस्ति। विद्यायाः बहवः लाभाः सन्ति। विद्या ______________ ददाति। विद्यया एव नरः उचित-अनुचितस्य ______________ कर्तुम् शक्नोति। विद्यावान् नरः सभायां ______________ प्राप्नोति। सः स्वदेशे अपि सम्मानं प्राप्नोति, ______________ अपि सः आदरम् अवाप्नोति। विद्या गुरूणाम् ______________ अस्ति। विद्या बहुहितकरी ______________ च अस्ति। विद्या सर्वविधस्य ______________ साधनम् अस्ति। विद्याधनाय वारं वारं नमः।

मञ्जूषा

9. प्रातःकाल वर्णनम्
प्रतिदिनं रात्रिः ______________ प्रात:कालश्च भवति। सूर्योदयं यावत् च प्रात:काल एव उच्चते। पक्षिणां मधुररवः ______________ श्रूयते। अस्मिन् ब्रह्ममुहूर्ते जनाः ______________ ध्यायन्ति। विद्याशीला: ______________ उत्थाय विद्यां पठन्ति, पठितानां पाठानां अभ्यासं कुर्वन्ति, बहून् ______________ च कण्ठीकुर्वन्ति। प्रात:काले ______________ एकाग्रं भवति। शुद्धः वायुः सर्वत्र वहति। प्रातःकाले प्रकृतेः ______________ मनोहारिणी भवति। उष:काले प्राच्यां दिशि लालिमा प्रस्फुटति। ______________ कमलानि विकसन्ति। प्रात:काले ब्रह्ममुहूर्ते उत्थाय जनाः प्रातः भ्रमणस्य
______________ लभन्ते। प्रभाते शुद्धे ______________ परिभ्रमणेन स्वास्थ्यं वर्धते।

मञ्जूषा

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit रचना निबन्ध-लेखनम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 8 Sanskrit रचना निबन्ध-लेखनम्

मञ्जूषा में से उचित शब्द चुनकर निबन्धों में यथास्थान भरें-

1. व्यायामः
अस्मिन् संसारे सर्वे ___________ सुखम् इच्छन्ति। शरीरं नीरोगं ___________ च भवेत्। स्वास्थ्यलाभाय ___________ व्यायामः कर्त्तव्यः। व्यायामस्य ___________ प्रकाराः सन्ति, यथा क्रीड़ा, धावनम्, भ्रमणम्, व्यायामयोगः, आसनम्, प्राणायामः, इत्यादयः। अद्यत्वे आसनानाम् प्राणायामस्य ___________ बहु चर्चा वर्तते। गृहे गृहे जनाः दूरदर्शने तेषां। ___________ दृष्ट्वा तदनुसृत्य स्वयमपि आचरन्ति। शरीरं हृष्टं पुष्टं बलिष्ठं भवितव्यम्। तदर्थं सुस्वादु पौष्टिकं भोजनम् आवश्यकम्। तस्य पचनाय अपि ___________ आवश्यकता अस्ति। व्यायामेन शरीरे ___________ संचारः सम्यक् भवति। शरीरं कार्यक्षम ___________ च भवति। मनुष्येण ___________ एव व्यायामः करणीयः।

मञ्जूषा
प्रदर्शनम्, प्रातः, च, लघु, पुष्टं, व्यायामस्य, नित्यं, रक्तस्य, विविधाः, जनाः

2. संस्कृतभाषायाः महत्त्वम्
संस्कृतभाषा ___________ प्राचीनतमा भाषा अपि। एषा ___________ अपि कथ्यते। अस्यां भाषायाम् सर्वविधं ___________ विज्ञानं च अस्ति। सदाचारस्य नीतिशास्त्रस्य च उच्चतमा ___________ अपि संस्कृतभाषया प्राप्यते। प्राचीनकाले इयं भाषा देशस्य ___________ अस्ति। सांस्कृतिक-दृष्टया तु, इयं विश्वभाषा अस्ति। एषा सर्वासाम् आर्यभाषाणां जननी अस्ति। वाल्मीकि-व्यास-भास-कालिदास-भवभूति-इत्यादयः कवयः विश्ववाङ्मयस्य अमूल्यानि ___________ सन्ति। संस्कृतस्य ___________ अस्माभिः सर्वदा प्रयत्नः करणीयः। संस्कृतभाषायां ___________ अभ्यासः करणीयः। गीता-रामायणादि-ग्रन्थानां ___________ अपि करणीयम्। इयं भारतीयानां ___________ भवेत्।

मञ्जूषा
रत्नानि, राजभाषा, शिक्षा, ज्ञानम्, परिशीलनम्, देववाणी, व्यवहारभाषा, संसारस्य, प्रचाराय, सम्भाषणस्य

3. मम शिक्षकः
डॉ० परमानन्दगुप्तः मम ___________ अस्ति। सः संस्कृतभाषायाः ___________ अस्ति। सः ___________ अनुशासनप्रियः अस्ति। सः छात्रान् ___________ पाठयति। सः अन्येषु शिक्षकेषु अपि ___________ अस्ति। अहं यदा-कदा तस्य ___________ अपि गच्छामि। सः अपि मम गृहम् ___________। सः प्रतिदिनं ___________ करोति। सः सर्वदा ___________ दृश्यते। तस्य स्मरणशक्तिः ___________ अस्ति।

मञ्जूषा
विद्वान्, विलक्षणा, व्यायाम, शिक्षकः, गृहम्, प्रसन्नमुखः, आयाति, अतीव, लोकप्रियः, प्रेमपूर्वकम्

4. दीपावलिः
अस्माकं ___________ बहवः उत्सवाः मान्यन्ते। तेषु ___________ एकः प्रमुख उत्सवः अस्ति। अयं ___________ अमावस्यायां भवति। श्रीरामचन्द्रस्य अयोध्यायाम् आगमनम् उपलक्ष्य उत्सवः मान्यते। जनाः गृहेषु अधिकाधिक प्रकाशं कुर्वन्ति। रात्रौ ___________ कुर्वन्ति। जनाः ___________ प्रकाशेन अन्धकारस्य नाशं कुर्वन्ति। सर्वत्र ___________ उत्साहः वर्तते। नराः मिष्टान्नानि सेवन्ते, शुभ्राणि ___________ वस्त्राणि धारयन्ति। परस्परम् उपहारान् मिष्टान्नानि च वण्टयन्ति। दीपावल्याम् अपूर्वा ___________ दर्शनीया भवति। भगवतः महावीरस्य महर्षेः दयानन्दस्य च ___________ अस्मिन् एव दिने अभवत्। अयं महामहोत्सवः अस्ति।

मञ्जूषा
उत्सवः, देशे, शोभा, निर्वाणम्, दीपानां, लक्ष्मीपूजनम्, अपूर्वः, उत्सवेषु, एषः, नवानि

5. मम प्रियं पुस्तकम्
रामायणम् ___________ प्रियं पुस्तकम् अस्ति। एतत् न केवलं धार्मिकग्रन्थः, अपि ऐतिहासिकं ___________ अस्ति। अस्य ___________ महाकविः वाल्मीकिः अस्ति। रामायणम् आदिकाव्यम् अस्ति, भगवान् वाल्मीकिः च आदिकविः अस्ति। रामायणे ___________ परमपावनी कथा वर्तते। रामस्य चरितम् ___________ अस्ति। श्रीरामः ___________ आसीत्। अतः रामायणे पितृभक्तिः, भ्रातृप्रेम, आदर्शराज्यम्, पुत्रवात्सल्यम्, पत्नीप्रेम, पातिव्रत्यम्, इत्यादयः ___________ आदर्शाः प्रस्तुताः सन्ति। एतत् महाकाव्यं ___________ महत् कल्याणकरम् अस्ति। अत्र संस्कृतभाषायाः ___________ माधुर्यं वर्तते।

मञ्जूषा
मम, श्रीरामस्य, मर्यादापुरुषोत्तमः, महाकाव्यं, अतीव, आदर्शः, कर्ता, महान्तः, संसारस्य, मया

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit रचना चित्राधारित-वर्णनम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

CBSE Class 8 Sanskrit रचना चित्राधारित-वर्णनम्

अधोदत्तं प्रत्येकं चित्रम् आधृत्य संस्कृतेन पञ्चवाक्यानि लिखत-सहायतार्थं मञ्जूषायां पदानि दत्तानि-
(नीचे दिए गए प्रत्येक चित्र का वर्णन संस्कृत में पाँच वाक्यों में कीजिए। सहायता के लिए मजूषा में शब्द दिए गए हैं-)

प्रश्न 1.

1. ………………………………………………………………………………
2. ……………………………………………………………………………..
3. ……………………………………………………………………………..
4. ……………………………………………………………………………..
5. ……………………………………………………………………………..
उत्तरम्:
1. ग्रामस्य कुम्भकार: घट रचयति।
2. एका महिला घटान् भूषयति।
3. कुटीरस्य पुरत: एका बालिका क्रीडति।
4. पार्वे एका खट्टा अपि अस्ति।
5. चित्रे वृक्षाः अपि सन्ति।

प्रश्न 2.

1. ……………………………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………………..
3. ……………………………………………………………………………..
4. ……………………………………………………………………………..
5. ……………………………………………………………………………..
उत्तरम्:
1. एतत् चित्रम् एकस्य पर्वतीयस्य ग्रामस्य अस्ति ।
2. अत्र अनेके पर्वताः सन्ति ।
3. चित्रे सूर्योदयः भवति ।
4. ग्रामीणाः जनाः इतस्तत: गच्छन्ति ।
5. पर्वतेषु वातावरणम् शुद्धम् भवति ।

प्रश्न 3.

1. ……………………………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………………..
3. ……………………………………………………………………………..
4. ……………………………………………………………………………..
5. ……………………………………………………………………………..
उत्तरम्:
1. प्रदत्तम् चित्रम् एकस्य गुरुकुलस्य वर्तते ।
2. गुरु: वृक्षस्य अधः आसनम् अधितिष्ठति ।
3. शिष्याः ध्यानेन गुरोः उपदेशं शृण्वन्ति ।
4. गुरुकुले वातावरणम् शान्तिप्रदम् भवति ।
5. चित्रे एकः कुटीरः अपि अस्ति ।

प्रश्न 4.

1. ……………………………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………………..
3. ……………………………………………………………………………..
4. ……………………………………………………………………………..
5. ……………………………………………………………………………..
उत्तरम्:
1. एतत्, दृश्यम् मेट्रो-रेलस्थानकस्य अस्ति।
2. चित्रे एक मेट्रो-रेलयानं स्थानके स्थितम्।
3. एकः जनः रेलयानम् आरोहति।
4. द्वे युवत्यौ वार्ता कुरुतः गच्छतः च।
5. जनाः शीघ्र स्वकार्यस्थलं गन्तुम् मेट्रोरेलयानेन यात्रां कुर्वन्ति।

प्रश्न 5.

1. ……………………………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………………..
3. ……………………………………………………………………………..
4. ……………………………………………………………………………..
5. ……………………………………………………………………………..
उत्तरम्:
1. एतच्चित्रं सरस्तीरस्य वर्तते ।
2. चित्रे एक: वर्तक: जले प्रसन्नतया तरति ।
3. वृक्षस्य उपरि एक: उल्लूक: तिष्ठति ।
4. जले अनेके मत्स्याः सन्ति ।
5. एक: बक: मत्स्यं खादति ।

प्रश्न 6.

1. ……………………………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………………..
3. ……………………………………………………………………………..
4. ……………………………………………………………………………..
5. ……………………………………………………………………………..
उत्तरम्:
1. होली राग-रङ्गाणाम् उत्सवः अस्ति।
2. चित्रे बालाः वयस्काः महिलाः च प्रसन्नाः सन्ति।
3. बाला: बालिकाः च रञ्जित-जलं अन्योन्यस्य उपरि प्रक्षिपन्ति।
4. जनाः अन्योन्यस्य मुखे रङ्गान् लिम्पन्ति।
5. ते परस्परं हास-परिहासम् कुर्वन्ति आनन्दम् च अनुभवन्ति।

प्रश्न: 7.
चित्रं पश्यत। मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां सहायतया चित्रवर्णनं कुरुत। पञ्च वाक्यानि रचयत।


उत्तरम्
1. चित्रे पञ्च जनाः सन्ति।
2. तेषु त्रयः बालकाः सन्ति।
3. तेषु द्वे बालिके स्तः।
4. सर्वे वन्दनां कुर्वन्ति।
5. सर्वे पंक्तिबद्धाः तिष्ठन्ति।

प्रश्न: 8.
चित्रं पश्यत। मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां सहायतया चित्रवर्णनं कुरुत। पञ्च वाक्यानि रचयत।


उत्तरम्
1. चित्रे एका खट्वा वर्तते।
2. खट्वायाम् एकः बालकः स्वपिति।
3. तस्य उपरि घटः वर्तते।
4. घटः सक्तूभिः पूर्णः अस्ति।
5. बालकः चरण प्रहारं करोति, घटः अधः पतति।

प्रश्नः 9.
चित्रं पश्यत। मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां सहायतया चित्रवर्णनं कुरुत। पञ्च वाक्यानि रचयत।


उत्तरम्
1. चित्रे एकम् रथम् अस्ति।
2. रथे श्रीकृष्णः सारथिः अस्ति।
3. अर्जुनः रथस्य पश्चभागे उपविशति।
4. श्रीकृष्णः अर्जुनम् उपदिशति।
5. करबद्धः अर्जुनः शृणोति।

प्रश्न: 10.
चित्रं पश्यत। मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां सहायतया चित्रवर्णनं कुरुत। पञ्च वाक्यानि रचयत।


उत्तरम्
1. चित्रे एका नदी अस्ति।
2. नदीतटे एकः धीवरः अस्ति।
3. धीवरस्य हस्ते जालम् अस्ति।
4. जाले मत्स्याः सन्ति।
5. धीवरः मत्स्यान् घटे क्षिपति।

प्रश्नः 11.
चित्रं पश्यत। मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां सहायतया चित्रवर्णनं कुरुत। पञ्च वाक्यानि रचयत।


उत्तरम्
1. चित्रे पुष्पितम् उद्यानं वर्तते।
2. वृक्षस्य पश्चात् चन्द्रशेखरः तिष्ठति।
3. तस्य अग्रे सैनिकाः सन्ति।
4. सैनिकानां हस्तेषु आयुधानि सन्ति।
5. चन्द्रशेखरः सैनिकानाम् उपरि गोलिकाभिः वर्षणं कृत्वा स्वरक्षां करोति।

By going through these CBSE Class 8 Sanskrit Notes Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम् Summary, Notes, word meanings, translation in Hindi, students can recall all the concepts quickly.

Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम् Summary Notes

सदैव पुरतो निधेहि चरणम् Summary

यह गीत श्रीधर भास्कर वर्णेकर के द्वारा विरचित है। इस गीत में मनुष्य को आगे बढ़ने की प्रेरणा दी गई है। इस गीत के रचयिता श्री वर्णेकर एक राष्ट्रवादी कवि हैं और इस गीत के द्वारा उन्होंने जागरण तथा कर्मठता का संदेश दिया है। इस गीत में ‘पज्झटिका’ छन्द का प्रयोग है, जिसके प्रत्येक चरण में 16 मात्राएँ होती हैं। हिंदी में इसे चौपाई कहा जाता है। कविता का सार इस प्रकार है अरे मनुष्य! तू आगे बढ़ता चल।

तुम्हारे मार्ग में जो चुनौतियाँ हैं, उन्हें पार करता हुआ चलता जा। तुम सदा ही आगे बढ़ते रहो। – चाहे तुम्हारा निवास पर्वत के शिखर पर है, चाहे तुम्हारे मार्ग में काँटे भरे पड़े हैं, परन्तु तुम आगे बढ़ते रहो। तुम बिना साधन पर्वत को भी पार कर जाओ। तुम्हारा बल ही तुम्हारा साधन है।

तुम्हारे मार्ग में तीक्ष्ण पत्थर होंगे। चाहे तुम्हें हिंसक पशु चारों ओर से घेर लें, परन्तु सभी विघ्न बाधाओं को पार करते हुए तुम्हें आगे बढ़ते जाना है। हे मनुष्य, तुम भय का त्याग कर दो और शक्ति का सेवन करो। तुम अपने राष्ट्र से प्रेम करो। अपने ध्येय के विषय में निरन्तर चिन्तन करते रहो। तुम अपने मार्ग पर आगे बढ़ते चलो।

सदैव पुरतो निधेहि चरणम्  Word Meanings Translation in Hindi

मूलपाठः, अन्वयः, शब्दार्थः सरलार्थश्च

(क) चल चल पुरतो निधेहि चरणम्।
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्॥
गिरिशिखरे ननु निजनिकेतनम्।
विनैव यानं नगारोहणम्॥
बलं स्वकीयं भवति साधनम्।
सदैव पुरतो …………॥

अन्वयः-
चल, चल । पुरतः चरणं निधेहि। सदैव पुरतः चरणम् निधेहि। ननु निजनिकेतनं गिरिशिखरे (अस्ति)। (अत:) यानं विना एव नगारोहणं (कुरु)। स्वकीयं बलं साधनं भवति। सदैव पुरतः चरणम् निधेहि।

शब्दार्थ-
चल-चलो।
निधेहि-रखो।
ननु-निश्चय से (Surely)
पुरतः-आगे।
गिरिशिखरे-पर्वत की चोटी पर।
चरणम्-कदम, पग।
निकेतनम्-घर।
यानम्-सवारी।
स्वकीयम्-अपना।
साधनम्-माध्यम।
निज०-अपना।
विनैव-बिना ही।
नगारोहणम्-पर्वत पर चढ़ना।
सदैव-हमेशा ही।
बलम्-शक्ति (ताकत) (Power)।

सरलार्थ-
चलो, चलो। आगे चरण रखो। सदा ही आगे कदम रखो। निश्चय ही अपना घर पर्वत की चोटी पर है। अतः सवारी के बिना ही पर्वत पर चढ़ना है। अपना बल ही साधन होता है। इसलिए सदा कदम आगे बढ़ाओ।

(ख) पथि पाषाणाः विषमाः प्रखराः।
हिंस्राः पशवः परितो घोराः॥
सुदुष्करं खलु यद्यपि गमनम्।
सदैव पुरतो ……………॥

अन्वयः-
पथि विषमाः प्रखराः (च) पाषाणाः (विद्यन्ते)। परितः घोराः हिंस्राः पशवः (सन्ति) । यद्यपि गमनं खलु सुदुष्करम् (अस्ति, तथापि) सदैव पुरतः चरणं निधेहि।

शब्दार्थ-
पथि-मार्ग में।
विषमाः-विषम।
हिंस्त्राः-हिंसक (Wild)
घोराः- भयानक
गमनम्-गमन (Walk)
सुदुष्करम्-अत्यधिक कठिनाई से सिद्ध होने वाला।
पाषाणाः-पत्थर।
प्रखराः-तीक्ष्ण (नुकीले) (Sharp)
परितः-चारों ओर।
खलु-निश्चय ही।
यद्यपि-हालांकि।

सरलार्थ-
मार्ग में विचित्र से ऊबड़-खाबड़ तथा नुकीले पत्थर हैं। चारों ओर भयंकर व हिंसक पशु हैं। यद्यपि वहाँ जाना निश्चय ही अत्यंत कठिन है, (फिर भी) सदा कदम आगे बढ़ाओ।

(ग) जहीहि भीतिं भज-भज शक्तिम्।
विधेहि राष्ट्रे तथाऽनुरक्तिम्॥
कुरु कुरु सततं ध्येय-स्मरणम्।
सदैव पुरतो ………….||

अन्वयः-
भीतिं जहीहि । शक्तिं भज, भज। तथा राष्ट्रे अनुरक्तिं विधेहि। ध्येय-स्मरणं सततं कुरु, कुरु। सदैव पुरतः चरणं निधेहि।

शब्दार्थ-
जहीहि-त्याग करो (छोड़ दो)।
भज-जपो (Utter)
अनुरक्तिम्-प्रेम।
ध्येय-लक्ष्य, उद्देश्य।
भीतिम्-डर को।
विधेहि-करो।
सततम्-निरन्तर।

सरलार्थ-
डर का त्याग करो। शक्ति का सेवन करो। उसी प्रकार राष्ट्र से प्रेम करो और निरन्तर अपने लक्ष्य का स्मरण करो। सदा कदम आगे बढ़ाओ।

By going through these CBSE Class 8 Sanskrit Notes Chapter 3 डिजीभारतम् Summary, Notes, word meanings, translation in Hindi, students can recall all the concepts quickly.

Class 8 Sanskrit Chapter 3 डिजीभारतम् Summary Notes

डिजीभारतम् Summary

इन्टरनेट के माध्यम से किसी भी विषय की जानकारी सरलता से प्राप्त की जा सकती है। केवल एक प्रयास के द्वारा ज्ञान के विभिन्न आयामों को स्पर्श किया जा सकता है। इन्टरनेट ज्ञान का वह सागर है, जिसमें सूक्ष्मातिसूक्ष्म जीवों से लेकर मानव जैसे अतिविकसित प्राणियों तक का ज्ञान सहज प्राप्त किया जा सकता है। इसके अतिरिक्त राजनीति, व्यापार, चिकित्साशास्त्र, रसायनशास्त्र, लोक व लोकेतर संसार का ज्ञान आदि के विषय में वैज्ञानिक चरमोत्कर्ष तककी सूचना प्राप्त की जा सकती है।

प्रस्तुत पाठ ‘डिजिटल इण्डिया’ के मूलभाव को लेकर लिखा गया निबन्ध है। इस पाठ के माध्यम से वैज्ञानिक प्रगति के अनेकों आयामों को स्पर्श किया गया है। आज इन्टरनेट ने हमारे जीवन को अत्यधिक सुगम बना दिया है।

भौगोलिक दूरियाँ घट गई हैं तथा दूरस्थ व्यक्ति अपने मित्र अथवा सम्बन्धी के पास तुरंत आ सकता है। इन्टरनेट एक ऐसा मञ्च है, जहाँ हम संसार के किसी भी कोने में स्थित स्नेही से किसी भी विषय में विचार विमर्श कर सकते हैं। इसी प्रकार के भावों को प्रस्तुत पाठ में व्यक्त किया गया है।

डिजीभारतम् Word Meanings Translation in Hindi

मूलपाठः, अन्वयः, शब्दार्थः, सरलार्थश्च ।

क अद्य संपूर्णविश्वे “डिजिटलइण्डिया” इत्यस्य चर्चा श्रूयते। अस्य पदस्य कः भावः इति मनसि जिज्ञासा उत्पद्यते। कालपरिवर्तनेन सह मानवस्य आवश्यकताऽपि परिवर्तते। प्राचीनकाले ज्ञानस्य आदन-प्रदानं मौखिकम् आसीत्, विद्या च श्रुतिपरम्परया गृह्यते स्म। अनन्तरं तालपत्रोपरि भोजपत्रोपरि च लेखनकार्यम् आरब्धम्। परवर्तिनि काले कर्गदस्य लेखन्याः च आविष्कारेण सर्वेषामेव मनोगतानां भावानां कर्गदोपरि लेखनं प्रारब्धम्। टंकणयंत्रस्य आविष्कारेण तु लिखिता सामग्री टंकिता सती बहुकालाय सुरक्षिता अतिष्ठत्।

शब्दार्थ-
अद्य-आज। (Today)
श्रूयते-सुनी जाती है।
जिज्ञासा-जानने की इच्छा।
सह-साथ।
मौखिकम्-मुख द्वारा। (Verbal)
अनन्तरं-बाद में।
विश्वे-संसार में।
पदस्य-शब्द का।
उत्पद्यते-उत्पन्न होती है।
परिवर्तते-परिवर्तित होता है।
श्रुति-श्रवण।
आरब्धम्-आरम्भ हुआ।
परिवर्तिनि-परिवर्तन का।
सर्वेषाम्-सभी का।
कर्गदस्य-कागज का।
टंकण-छपाई।
प्रारब्धम्-प्रारम्भ हुआ।
बहुकालाय-बहुत समय तक।

सरलार्थ-
आज सारे संसार में ‘डिजिटल इण्डिया’ की चर्चा सुनी जाती है। ‘इस शब्द का भाव क्या है’-ऐसी जानने की इच्छा उत्पन्न होती है। काल के परिवर्तन के साथ मानव की आवश्यकता भी परिवर्तित होती है। पुराने समय में ज्ञान का आदान-प्रदान वाणी के द्वारा होता था तथा विद्या श्रवण परम्परा से गृहीत की जाती थी। तत्पश्चात् तालपत्र के ऊपर तथा भोजपत्र पर लेखन कार्य आरम्भ हुआ। परिवर्तन के काल में कागज का तथा लेखनी के आविष्कार से सभी के मन में स्थित भावों का कागज के ऊपर लेखन प्रारम्भ हुआ। छपाई के यन्त्र के आविष्कार के द्वारा लिखित सामग्री छापी जाकर बहुत समय तक सुरक्षित हो गई।

(ख) वैज्ञानिकप्रविधेः प्रगतियात्रा पुनरपि अग्रे गता। अद्य सर्वाणि कार्याणि संगणकनामकेन यन्त्रेण साधितानि भवन्ति। समाचार-पत्राणि, पुस्तकानि च कम्प्यूटरमाध्यमेन पठ्यन्ते लिख्यन्ते च। कर्गदोद्योगे वृक्षाणाम् उपयोगेन वृक्षाः कर्त्यन्ते स्म, परम् संगणकस्य अधिकाधिक-प्रयोगेण वृक्षाणां कर्तने न्यूनता भविष्यति इति विश्वासः। अनेन पर्यावरणसुरक्षायाः दिशि महान् उपकारो भविष्यति।

शब्दार्थ-
पुनरपि-फिर भी।
अग्रे-आगे।
संगणक-कम्प्यूटर।
लिख्यन्ते-लिखे जाते हैं।
दिशि-दिशा में।
प्रविधिः-तकनीक।
साधितानि-सिद्ध।
पठ्यन्ते-पढ़े जाते हैं।
कर्त्यन्ते-काटे जाते हैं।

सरलार्थ-वैज्ञानिक तकनीक विधि की प्रगतियात्रा पुनः आगे चलती रही। आज सभी कार्य कम्प्यूटर नामक यन्त्र के द्वारा सिद्ध होते हैं। समाचारपत्र तथा पुस्तकें कम्प्यूटर के माध्यम से पढ़ी जाती हैं तथा लिखी जाती हैं। कागज के उद्योग में वृक्षों का उपयोग होने से वृक्ष काटे जाते थे, परन्तु कम्प्यूटर के अधिकाधिक प्रयोग से वृक्षों के काटने में कमी होगी-यह विश्वास है। इससे पर्यावरण की सुरक्षा की दिशा में महान् उपकार होगा।

(ग) अधुना आपणे वस्तुक्रयार्थम् रूप्यकाणाम् अनिवार्यता नास्ति। “डेबिट कार्ड”, “क्रेडिट कार्ड” इत्यादि सर्वत्र रूप्यकाणां स्थानं गृहीतवन्तौ। वित्तकोशस्य (बैंकस्य) चापि सर्वाणि कार्याणि संगणकयंत्रेण सम्पाद्यन्ते। बहुविधाः अनुप्रयोगाः (APP) मुद्राहीनाय विनिमयाय (Cashless Transaction) सहायकाः सन्ति।

शब्दार्थ-
अधुना-अब।
क्रयार्थम्-खरीदने के लिए।
रूप्यकाणाम्-रुपयों का। (of Rupees)
सम्पाद्यन्ते-सम्पन्न किए जाते हैं।
सन्ति-हैं।
आपणे-बाजार में।
नास्ति-नहीं है।
वित्तकोशस्य-बैंक का।
बहुविधा:-अनेक प्रकार का।

सरलार्थ: अब बाजार में वस्तुओं को खरीदने के लिए रुपयों की अनिवार्यता नहीं है। डेबिट कार्ड तथा क्रेडिट कार्ड इत्यादि ने सभी स्थानों पर रुपयों का स्थान ले लिया है। बैंक के सभी कार्य कम्प्यूटर यन्त्र के द्वारा सम्पन्न किए जाते हैं। अनेक प्रकार के अनुप्रयोग मुद्रारहित लेन-देन के लिए सहायक हैं।

(घ) कुत्रापि यात्रा करणीया भवेत् रेलयानयात्रापत्रस्य, वायुयानयात्रापत्रस्य अनिवार्यता अद्य नास्ति। सर्वाणि पत्राणि अस्माकं चलदूरभाषयन्त्रे ‘ई-मेल’ इति स्थाने सुरक्षितानि भवन्ति यानि सन्दर्घ्य वयं सौकर्येण यात्रायाः आनन्दं गृह्णीमः। चिकित्सालयेऽपि उपचारार्थ रूप्यकाणाम् आवश्यकताद्य नानुभूयते। सर्वत्र कार्डमाध्यमेन, ई-बैंकमाध्यमेन शुल्कम् प्रदातुं शक्यते।

शब्दार्थ-
कुत्रापि-कहीं भी।
अद्य-आज।
चलदूरभाषयन्त्रे-मोबाइल फोन।
सौकर्येण-सुगमता से।
उपचारार्थम्-इलाज के लिए।
शुल्कम्-फीस।
रेलयानयात्रापत्रस्य-रेल टिकट का।
सन्दर्य-दिखलाकर।
चिकित्सालयः-अस्पताल।
अनुभूयते-अनुभव किया जाता है।
प्रदातुम्-देने के लिए।

सरलार्थ-
कहीं भी यात्रा करनी हो, रेल टिकट तथा हवाई जहाज टिकट की आज अनिवार्यता नहीं है। सभी पत्र हमारे मोबाइल फोन में ‘ई-मेल’ स्थान पर सुरक्षित होते हैं, जिन्हें दिखलाकर हम सुगमता से यात्रा के आनन्द को ग्रहण करते हैं। अस्पताल में भी इलाज के लिए रुपयों की आवश्यकता अनुभव नहीं की जाती है। सभी स्थानों पर कार्ड के माध्यम से तथा ई-बैंक के माध्यम से फीस दी जा सकती है।

तद्दिनं नातिदूरम् यदा वयम् हस्ते एकमात्रं चलदूरभाषयन्त्रमादाय सर्वाणि कार्याणि साधयितुं समर्थाः भविष्यामः। वस्त्रपुटके रूप्यकाणाम् आवश्यकता न भविष्यति। ‘पासबुक’ ‘चैकबुक’ इत्यनयोः आवश्यकता न भविष्यति। पठनार्थ पुस्तकानां समाचारपत्राणाम् अनिवार्यता समाप्तप्राया भविष्यति। लेखनार्थम् अभ्यासपुस्तिकायाः कर्गदस्य वा, नूतनज्ञानान्वेषणार्थम् शब्दकोशस्याऽपि आवश्यकतापि न भविष्यति।

अपरिचित-मार्गस्य ज्ञानार्थम् मार्गदर्शकस्य मानचित्रस्य आवश्यकतायाः अनुभूतिः अपि न भविष्यति। एतत् सर्व एकेनेव यन्त्रेण कर्तुं, शक्यते। शाकादिक्रयार्थम्, फलक्रयार्थम्, विश्रामगृहेषु कक्षं सुनिश्चितं कर्तुम् चिकित्सालये शुल्कं प्रदातुम् विद्यालये महाविद्यालये चापि शुल्कं प्रदातुम्, किं बहुना दानमपि दातुम् चलदूरभाषयन्त्रमेव अलम्। डिजीभारतम् इति अस्यां दिशि वयं भारतीयाः द्रुतगत्या अग्रेसरामः।

शब्दार्थ-
नातिदूरम्-निकट।
वस्त्रपुटके-जेब में।
अन्वेषणार्थम्-खोजने के लिए।
अग्रेसरामः-आगे बढ़ते हैं।
आदाय-लेकर।
समाप्तप्राया-लगभग समाप्त।
शाकादि-शब्जी आदि।
द्रुतगत्या-तीव्र गति से।

सरलार्थ-
वह दिन दूर नहीं है, जब हम हाथ में एकमात्र मोबाइलफोन लेकर सभी कार्य सिद्ध करने में समर्थ होंगे। जेब में रुपयों की आवश्यकता नहीं होगी। पासबुक तथा चैकबुक-इनकी आवश्यकता नहीं होगी। पढ़ने के लिए पुस्तकों की तथा समाचारपत्रों की अनिवार्यता लगभग समाप्त हो जाएगी। लिखने के लिए अभ्यासपुस्तिका की अथवा कागज की, नवीन ज्ञान के खोजने के लिए डिक्शनरी की भी आवश्यकता नहीं होगी।

अनजान मार्ग के ज्ञान के लिए मार्गदर्शक मैप की आवश्यकता की अनुभूति भी नहीं होगी। यह सब एक ही यन्त्र के द्वारा किया जा सकता है। सब्जी आदि खरीदने के लिए, फल खरीदने के लिए, विश्रामगृह में कमरा सुनिश्चित करने के लिए, अस्पताल में फीस देने के लिए तथा स्कूल या कालेज में भी फीस देने के लिए, अधिक क्या कहें, दान देने के लिए भी मोबाइल फोन ही पर्याप्त है। ‘डिजिटलभारत’ इस दिशा में हम भारतीय तीव्रगति से आगे बढ़ रहे हैं।