Prasanna

Class 7 Geography Chapter 1 Extra Questions and Answers Environment

by

Environment Class 7 Geography Chapter 1 Extra Questions and Answers Social Science CBSE Pdf free download are part of Extra Questions for Class 7 Social Science. Here we have given NCERT Extra Questions for Class 7 Social Science SST Geography Chapter 1 Environment.

You can also practice NCERT Solutions for Class 7 Geography Chapter 1 Questions and Answers on LearnInsta.com.

Class 7 Geography Chapter 1 Extra Questions and Answers Environment

Environment Class 7 Extra Questions and Answer Geography Chapter 1 Very Short Answers Type

Question 1.
What is natural environment comprised of?
Answer:
The natural environment comprises of land, water, air, plants and animals.

Question 2.
What is Hydrosphere?
Answer:
Hydrosphere is domain of water. It comprises various sources of water such as rivers, lakes, seas, oceans, etc. It is essential for all living organisms.

Question 3.
What holds the gravitational force of earth.
Answer:
The atmosphere holds the gravitational force of earth.

Question 4.
When is the World’s Environment Day celebrated?
Answer:
The World’s Environment Day is celebrated on 5 June every year.

Question 5.
How is atmosphere useful for us?
Answer:
The atmospheric layer is very useful for us. It protects us from the harmful sun rays called ultraviolet rays and scorching heat of the sun.

Question 6.
What is an ecosystem?
Answer:
Ecosystem is a system formed by the interaction of all living organisms with each other and with the physical and chemical factors of the environment in which they live, all linked by transfer of energy and material.

Question 7.
What is meant by environment?
Answer:
The place, people, things and nature that surround any living organism is called environment.

Question 8.
How is environment made?
Answer:
It is a combination of natural and human made phenomena.

Question 9.
What is natural environment?
Answer:
Land, water, air, plants and animals comprise the natural environment.

Question 10.
What is lithosphere?
Answer:
Lithosphere is the solid crust or the hard top layer of the earth.

Question 11.
How is lithosphere made up of?
Answer:
It is made up of rocks and minerals and covered by a thin layer of soil.

Question 12.
Where are landforms found?
Answer:
Landforms are found over the continents and also on the ocean floor.

Question 13.
Name the domain that provides us forests, grasslands for grazing, land for agriculture and human settlements.
Answer:
Lithosphere.

Question 14.
Define biosphere.
Answer:
Plants and animal kingdom together make biosphere or the living world. It is a narrow zone of the earth where land, water and air interact with each other to support life.

Question 15.
What forms an ecosystem?
Answer:
The relation between the living organisms, as well as the relation between the organisms and their surroundings form an ecosystem.

Question 16.
What comes under the natural component of environment?
Answer:
Land (lithosphere), air (atmosphere), water (hydrosphere) and living things (biosphere).

Question 17.
What comes under the human made component of environment?
Answer:
Buildings, parks, bridges, roads, industries and monuments.

Question 18.
What comes under human component of environment?
Answer:
Individual, family, community, religion, educational, economic and political situation.

Question 19.
Why is environment changing?
Answer:
Environment is changing because of our needs. They are increasing day by day; we are therefore modifying and at times even destroying our natural surroundings.

Question 20.
What is hydrosphere?
Answer:
The domain of water is referred to as hydrosphere.

Question 21.
What is atmosphere?
Answer:
Thin layer of air that surrounds the earth.

Question 22.
What holds the atmosphere around earth?
Answer:
The gravitational force of the earth holds the atmosphere around it.

Question 23.
What causes changes in the weather and climate?
Answer:
The changes in the atmosphere produce changes in the weather and climate.

Question 24.
What makes biosphere?
Answer:
Plants and animal kingdom together make biosphere.

Question 25.
What is barter system?
Answer:
It is a trade in which goods are exchange without the use of money.

Question 26.
What enables the large scale production?
Answer:
Industrial revolution enabled large scale production.

Question 27.
What made communication easier and speedy across the world?
Answer:
Information revolution made communication easier and speedy across the world.

Question 28.
How does human being use the environment?
Answer:
Human beings use environment to fulfil their needs. The needs of human are increasing day by day. They are dependent on environment. They fulfilled their needs/requirements from the nature around them.

Question 29.
Who invited Ravi to visit his/her hometown in Mizoram during the upcoming summer vacation?
Answer:
Nurie, a girl from Ravi’s class.

Question 30.
What is biotic?
Answer:
The world of living organisms e.g. plants and animals are called biotic.

Question 31.
What is abiotic?
Answer:
The world of non-living elements, e.g. land.

Question 32.
What are components of environment?
Answer:
There are three components of environment-natural, human-made and human.

Question 33.
Name one thing that comes under natural component of environment.
Answer:
Air (atmosphere).

Question 34.
Name one thing that comes under human-made component of environment.
Answer:
Industries.

Question 35.
Name two things that comes under human component of environment.
Answer:
Religion and economy.

Question 36.
What is a source of mineral wealth?
Answer:
Lithosphere.

Environment Class 7 Extra Questions and Answer Geography Chapter 1 Short Answers Type

Question 1.
What is gravitational force?
Answer:
The gravitational force holds the atmosphere around the earth. It protects us from the harmful rays and scorching heat of the sun. It consist of a number of gases, dust and water vapour.

Question 2.
What do you understand by the term ‘Lithosphere*? Describe in brief.
Answer:
Lithosphere is the solid crust or the hard top layer of the earth. It is made up of rocks and minerals and covered by a thin layer of soil. Lithosphere is an irregular surface with various landforms such as mountains, plateaus, plains, valleys, etc. Lithosphere is the domain that provides us forests, grasslands, agricultural land and human settlements. It is also a source of mineral wealth.

Question 3.
What do you mean by the atmosphere? Describe in brief.
Answer:
The atmosphere is the thin layer of air that surrounds the earth. The gravitational force of the earth holds the atmosphere around it. It protects us from the harmful rays and scorching heat of the sun. It consists of a number of gases, dust and water vapour. The changes in the atmosphere produce changes in the weather and climate.

Question 4.
What do you understand about Barter System?
Answer:
It is a trade in which goods are exchanged without the use of money. In this system, the goods are exchanged with the goods or you can say that goods are exchanged between the two needy people.

Question 5.
Why was the environment quite well during the early period?
Answer:
There were very limited needs of early men. There were no industries, transport or other means which could produce harmful gases. The early man did not have the use of chemical products such as pesticides and fertilizers etc. The quantum of garbage was very limited. All these things affect the environment and thus in the early period our environment was quite well.

Question 6.
Describe the various causes which affect our environment.
Answer:
Human activities on earth affect whole environment. The causes which affect our environment can be listed as follows:
(i) Industries and means of transports which release smoke;
(ii) Use of fertilizers and pesticides;
(iii) Un-cleaned surrounding;
(iv) Polluted water and air;
(v) Unsettled domestic as well as electronic garbage etc.

Question 7.
What do you understand about hydrosphere?
Answer:
The domain of water is referred to as hydrosphere. It comprises various sources of water and different type of water bodies like rivers, lakes, seas, oceans, etc., which are essential for all living organisms.

Environment Class 7 Extra Questions and Answer Geography Chapter 1 Long Answers Type

Question 1.
Describe briefly about environment.
Environment is our basic life support system. It provides the air we breathe, the water we drink, the food we eat and the land where we live. The place, people, things and nature that surround any living organism is called the environment.

It is a combination of natural and human-made phenomena. While the natural environment refers to both biotic and abiotic conditions existing on earth, human environment reveals the activities, creations and interactions among human being. There are three components of environment:- Natural, Human-made and Human.

Question 2.
Describe about Lithosphere.
Answer:
Lithosphere is the solid crust or the hard top layer of the earth. It is made up of rocks and minerals and covered by a thin layer of soil. It is an irregular surface with various landforms such as mountains, plateaus, plains, valleys, etc. Landforms are found over the continents and also on the ocean floors. Lithosphere is the domain that provides us forests, grasslands for grazing, land for agriculture and human settlements. It is also a source of mineral wealth.

Question 3.
How does human being use environment to fulfil their needs?
Answer:
Human beings interact with the environment and modify it according to their needs. Early humans adapted themselves to the natural surroundings. They led a simple life and fulfilled their requirements from the nature around them. Human learnt new ways to use and change environment as times and need grew and became more varied.

They learnt to grow crops, domesticate animals and lead a settled life. The wheel was invented, surplus food was produced, barter system emerged, trade started and commerce developed. Industrial revolution enabled large scale production. Transportation became faster. Information revolution made communication easier and speedy across the world.

Question 4.
How can the environment impact living beings?
Or
What impact does the environment can have on us?
Answer:
All the living beings are directly associated with environment. If the environment is good, the living beings will be healthy. If the environment is polluted the living beings will be ill or unhealthy. In an unhealthy environment, many types of diseases can turn up in the human beings. These diseases may be as respiratory, abdominal, eye-related and some may be as chronic. Likewise, in the plants also grow many diseases due to the unhealthy environment. And hence, the photosynthesis process in the plants becomes slow which results in restricting the growth and functioning of plants.

Picture Based Questions Class 7 Geography Chapter 1 Environment

Question 1.
Draw a sketch of component of environment.
Answer:
Class 7 Geography Chapter 1 Extra Questions and Answers Environment 1

Question 2.
Draw a picture stating domains of the Environment.
Answer:
Class 7 Geography Chapter 1 Extra Questions and Answers Environment 2

MCQ Questions for Class 6 Hindi Chapter 5 अक्षरों का महत्व with Answers

by

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 6 Hindi Vasant Chapter 5 अक्षरों का महत्व with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 6 Hindi with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided अक्षरों का महत्व Class 6 Hindi MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well.

Students can also read NCERT Solutions for Class 6 Hindi Chapter 5 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

अक्षरों का महत्व Class 6 MCQs Questions with Answers

Question 1.
अक्षरों की खोज का सिलसिला लगभग कब शुरू हुआ?
(a) एक हजार साल पहले
(b) दस हज़ार साल पहले
(c) छह हजार साल पहले
(d) दो हज़ार साल पहले

Answer

Answer: (c) छह हजार साल पहले

Question 2.
धरती कितने साल पुरानी है?
(a) चार अरब साल
(b) पाँच अरब साल
(c) तीन अरब साल
(d) छह हज़ार साल

Answer

Answer: (b) पाँच अरब साल

Question 3.
गाँवों का विकास कितने वर्ष पूर्व हुआ?
(a) आठ हजार
(b) बारह हज़ार
(c) छह हज़ार
(d) दस हज़ार

Answer

Answer: (d) दस हज़ार

Question 4.
अक्षर ज्ञान से पहले मनुष्य किस प्रकार संदेश भेजता था?
(a) आवाज़ रिकार्ड करके
(b) चिल्लाकर
(c) चित्रों के माध्यम से
(d) घंटी बजाकर

Answer

Answer: (b) चिल्लाकर

Question 5.
स्थायी भाषा कौन-सी है?
(a) मौखिक
(b) लिखित
(c) सांकेतिक
(d) इनमें से कोई नहीं

Answer

Answer: (d) इनमें से कोई नहीं

(1)

दुनिया में अब तक करोड़ों पुस्तकें छप चुकी हैं। हज़ारों पुस्तकें रोज़ छपती हैं। तरह-तरह के अक्षरों में हज़ारों की तादाद में रोज़ ही समाचार-पत्र छपते रहते हैं। इन सबके मूल में हैं अक्षर। हम कल्पना भी नहीं कर सकते कि यदि आदमी अक्षरों को न जानता, तो आज इस दुनिया का क्या हाल होता।

Question 1.
प्रस्तुत पाठ और उसके लेखक का नाम इनमें से कौन-सा है?
(a) अक्षरों का महत्त्व-गुणाकर मुले
(b) अक्षरों का महत्त्व-महादेवी वर्मा
(c) पुस्तकों का महत्त्व-प्रेमचंद
(d) अक्षरों का महत्त्व-शमशेर बहादुर सिंह

Answer

Answer: (a) अक्षरों का महत्त्व-गुणाकर मुले

Question 2.
इस गद्यांश में किसका महत्त्व बतलाया गया है?
(a) संसार का
(b) पुस्तकों का
(c) समाचार-पत्रों का
(d) अक्षरों का

Answer

Answer: (d) अक्षरों का

Question 3.
अब तक कितनी पुस्तकें छप चुकी हैं?
(a) हज़ारों
(b) लाखों
(c) करोड़ों
(d) इनमें से कोई नहीं

Answer

Answer: (c) करोड़ों

(2)

पुराने जमाने के लोग सचमुच ही सोचते थे कि अक्षरों की खोज ईश्वर ने की है। पर आज हम जानते हैं कि अक्षरों की खोज किसी ईश्वर ने नहीं, बल्कि स्वयं आदमी ने की है। अब तो हम यह भी जानते हैं कि किन अक्षरों की खोज किस देश में किस समय हुई! हमारी यह धरती लगभग पाँच अरब साल पुरानी है। दो-तीन अरब साल तक इस धरती पर किसी प्रकार के जीव-जंतु नहीं थे। फिर करोड़ों साल तक केवल जानवरों और वनस्पतियों का ही इस धरती पर राज्य रहा। आदमी ने इस धरती पर कोई पाँच लाख साल पहले जन्म लिया। धीरे-धीरे उसका विकास हुआ।

Question 1.
पुराने जमाने के लोगों के अनुसार अक्षरों की खोज-
(a) अपने आप हुई
(b) मनुष्य ने की
(c) ईश्वर ने की
(d) किसी ने नहीं की

Answer

Answer: (c) ईश्वर ने की

Question 2.
अब हम जान गए हैं कि-
(a) किन अक्षरों की खोज कब हुई।
(b) किन अक्षरों की खोज किस देश में हुई।
(c) अक्षर की खोज मनुष्य ने की है।
(d) उपर्युक्त सभी कथन सत्य हैं।

Answer

Answer: (c) अक्षर की खोज मनुष्य ने की है।

Question 3.
हमारी धरती कितने साल पुरानी है?
(a) पाँच लाख वर्ष
(b) पाँच हजार वर्ष
(c) पाँच अरब वर्ष
(d) पाँच करोड़ वर्ष

Answer

Answer: (c) पाँच अरब वर्ष

(3)

प्रागैतिहासिक मानव ने सबसे पहले चित्रों के जरिए अपने भाव व्यक्त किए। जैसे, पशुओं, पक्षियों, आदमियों आदि के चित्र। इन चित्र-संकेतों से बाद में भाव-संकेत अस्तित्व में आए। जैसे, एक छोटे वृत्त के चहुँ ओर किरणों की द्योतक रेखाएँ खींचने पर वह ‘सूर्य’ का चित्र बन जाता था। बाद में यही चित्र ‘ताप’ या ‘धूप’ का द्योतक बन गया। इस तरह अनेक भाव-संकेत अस्तित्व में आए।

Question 1.
प्रागैतिहासिक मानव ने सबसे पहले अपने भाव किस प्रकार व्यक्त किए?
(a) अक्षरों के द्वारा
(b) संगीत के द्वारा
(c) चित्रों के द्वारा
(d) पेड़ के पत्तों के द्वारा

Answer

Answer: (c) चित्रों के द्वारा

Question 2.
सबसे पहले अपने भाव व्यक्त करने के लिए किसके चित्र बनाए गए?
(a) पशुओं के
(b) पक्षियों के
(c) आदमियों के
(d) इन सभी के

Answer

Answer: (d) इन सभी के

Question 3.
सूर्य का चित्र किसका प्रतीक होता था?
(a) ज्ञान का
(b) ताप या धूप का
(c) विकास का
(d) औजार का

Answer

Answer: (b) ताप या धूप का

(4)

अक्षरों की खोज के साथ एक नए युग की शुरुआत हुई। आदमी अपने विचार और अपने हिसाब-किताब को लिखकर रखने लगा। तबसे मानव को ‘सभ्य’ कहा जाने लगा, आदमी ने जबसे लिखना शुरू किया तबसे ‘इतिहास’ आरंभ हुआ। किसी भी कौम या देश का इतिहास तब से शुरू होता है जबसे आदमी के लिखे हुए लेख मिलने लग जाते हैं। इस प्रकार, इतिहास को शुरू हुए मुश्किल से छह हज़ार साल हुए हैं। उसके पहले के काल को ‘प्रागैतिहासिक काल’ यानी इतिहास के पहले का काल कहते हैं।

Question 1.
मनुष्य की सबसे बड़ी खोज क्या है?
(a) अक्षर
(b) भोजन
(c) घर
(d) धूप

Answer

Answer: (a) अक्षर

Question 2.
मानव को कब से सभ्य कहा जाने लगा?
(a) जब से मनुष्य ने कपड़े पहनना सीखा।
(b) जब मनुष्य ने अस्त्र-शस्त्र बनाना सीखा।
(c) जब से अक्षरों की खोज हुई।
(d) जब से मनुष्य ने लिखना सीखा।

Answer

Answer: (c) जब से अक्षरों की खोज हुई।

Question 3.
इतिहास से पहले के काल को क्या नाम दिया गया?
(a) प्राचीन काल
(b) आधुनिक काल
(c) प्रागैतिहासिक काल
(d) मध्य काल

Answer

Answer: (c) प्रागैतिहासिक काल

(5)

हमारी यह धरती लगभग पाँच अरब साल पुरानी है। दो-तीन अरब साल तक इस धरती पर किसी प्रकार के जीव-जंतु नहीं थे। फिर करोड़ों साल तक केवल जानवरों और वनस्पतियों का ही इस धरती पर राज्य रहा। आदमी ने इस धरती पर कोई पाँच लाख साल पहले जन्म लिया। धीरे-धीरे उसका विकास हुआ।

Question 1.
गद्यांश के पाठ और लेखक का नाम लिखिए।

Answer

Answer:
पाठ का नाम – अक्षरों का महत्त्व।
लेखक का नाम – गुणाकर मुले।

Question 2.
यह धरती कितने साल पुरानी है?

Answer

Answer: हमारी धरती लगभग पाँच अरब साल पुरानी है।

Question 3.
आदमी से पूर्व इस धरती पर किसका राज्य था?

Answer

Answer: सभी प्रकार के जीव जंतुओं का।

(6)

प्रागैतिहासिक मानव ने सबसे पहले चित्रों के जरिए अपने भाव व्यक्त किए। जैसे, पशुओं, पक्षियों, आदमियों आदि के चित्र। इन चित्र-संकेतों से बाद में भाव-संकेत अस्तित्व में आए। जैसे-एक छोटे वृत्त के चहुँ ओर किरणों की द्योतक रेखाएँ खींचने पर वह ‘सूर्य’ का चित्र बन जाता था। बाद में यही चित्र ‘ताप’ या ‘धूप’ का द्योतक बन गया। इस तरह अनेक भाव-संकेत अस्तित्व में आए।

Question 1.
प्रागैतिहासिक मानव ने पहले अपने भाव कैसे व्यक्त किए?

Answer

Answer: प्रागैतिहासिक मानव ने पहले चित्रों के द्वारा अपने भाव व्यक्त किए।

Question 2.
प्रागैतिहासिक काल से क्या अभिप्राय है?

Answer

Answer: प्रागैतिहासिक काल से अभिप्राय है-इतिहास से पहले का काल। जब से मनुष्य ने लिखना शुरू किया तब से उसके इतिहास का पता चलता है। इससे पहले के काल को प्रागैतिहासिक काल कहते हैं।

Question 3.
सूर्य का चित्र कैसे बन जाता है?

Answer

Answer: जब एक छोटे वृत्त के चारों ओर किरणों को दर्शाने वाली रेखाएँ खींची जाती हैं तब वह सूर्य का चित्र बन जाता है।

(7)

अतः हम देखते हैं कि यदि आदमी अक्षरों की खोज़ नहीं करता तो आज हम इतिहास को न जान पाते। हम यह न जान पाते कि पिछले कुछ हज़ार सालों में आदमी किस प्रकार रहता था, क्या-क्या सोचता था, कौन-कौन राजा हुए इत्यादि।

Question 1.
नए युग की शुरुआत किस खोज के साथ हुई?

Answer

Answer: मानव सभ्यता में नए युग की शुरुआत अक्षरों की खोज के साथ हुई।

Question 2.
मनुष्य की सबसे बड़ी खोज क्या है?

Answer

Answer: अक्षरों की खोज मनुष्य की सबसे बड़ी खोज है।

Question 3.
मानव कब से सभ्य कहा जाने लगा?

Answer

Answer: जब से अक्षरों की खोज हुई।

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 6 Hindi Vasant Chapter 5 अक्षरों का महत्व with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 6 Hindi अक्षरों का महत्व MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

by

Development Experience of India: A Comparison with Neighbours Class 12 MCQs Questions with Answers

Question 1.

…………….. adopted ‘One Child Policy’ as a measure to control population.

(A) India
(B) Pakistan
(C) China
(D) Russia
Answer:
(C) China

Explanation:
The one-child policy was a national program based in China, introduced by the Chinese government in 1980 with the aim of placing most Chinese families to one child each. The policy was enacted to address the growing population growth rate in the country, which the government sees as rapid.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 2.

Which of the following countries initiated its process of Economic Reforms in the year 1991?

(A) Pakistan
(B) India
(C) Russia
(D) China

Answer:
(B) India

Explanation:
Economic liberalisation in India was initiated in 1991 by Prime Minister E V. Narasimha Rao and his then-Finance Minister Dr. Manmohan Singh.

Question 3.

GLF with respect to the People’s Republic of China referred to as ………….

(A) Giant Leap Forward
(B) Great Lead Forum
(C) Great Leap Forward
(D) Giant Lead Forum
Answer:
(C) Great Leap Forward

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Explanation:
The Great Leap Forward (GLF) Campaign initiated by Mao in 1958 in China, aimed at boosting China’s economy.

Question 4.

India is not a member of which of the following regional/global economic grouping:

(A) SAARC
(B) BRICS
(C) G – 7
(D) G – 20
Answer:
(C) G – 7

Explanation:
The seven G7 countries are Canada, France, Germany, Italy, Japan, the UK  and the US.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 5.

The main aim of ‘Great Leap Forward’ (GLF) in China was to ensure rapid increase of ……………….

(A) agriculture
(B) industries
(C) services
(D) exports
Answer:
(B) industries

Explanation:
The campaign is modeled on the development of major industries in the country. People were motivated about establishing industries in their backyards.

Question 6.

Introduction of Economic Reforms in China took place in the year ………

(A) 1978
(B) 1980
(C) 1988
(D) 1991
Answer:
(A) 1978

Explanation:
It was in 1978 that China began  to gradually abandon the planning system and return to a market-oriented economy.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 7.

Great Proletarian Cultural Revolution was introduced under the leadership of ………….

(A) Mao Zedong
(B) J.L. Nehru
(C) M.K. Gandhi
(D) M.A. Jinnah
Answer:
(A) Mao Zedong

Question 8.

The nature of Pakistan’s economy is:

(A) Capitalist
(B) Socialist
(C) Mixed
(D) Communist
Answer:
(C) Mixed

Explanation:
After repeated attempts at economic restructuring, Pakistan is currently operating in a mixed economy where state- owned enterprises account for the bulk of gross domestic product (GDP). The country has tried many economic structure during its existence.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 9.

The country having maximum population of the world is:

(A) India
(B) China
(C) Pakistan
(D) None of these
Answer:
(B) China

Explanation:
China’s Current Population: 139.77 crores India’s Current Population: 136.64 crores Pakistan’s Current Population: 21.66 crores

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 10.

In China, the Great Leap Forward (GLF) Campaign was launched in:

(A) 1940s
(B) 1950s
(C) 1960s
(D) 1970s
Answer:
(B) 1950s

Explanation:
Forward was an economic campaign in the late 1950’s that transformed China from an agricultural to an industrial one that ended in disaster.

Question 11.

In terms of the sectoral contribution to GDP economies of India and Pakistan are now relying more on:

(A) primary sector
(B) secondary sector
(C) tertiary sector
(D) none of the above
Answer:
(C) tertiary sector

Explanation:
The economies of India and Pakistan are now heavily dependent on the tertiary sector and the Chinese economy is more reliant on the second sector.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 12.

In terms of the sectoral contribution to GDP the economy of China is relying more on:

(A) primary sector
(B) secondary sector
(C) tertiary sector
(D) none of the above
Answer:
(B) secondary sector

Explanation:

SectorFtercent Share in GDP
IndiaPakistanChina
Primary232315
Secondary262353
Tertiary515432

Question 13.

Growth rate of population is highest in which of the following countries?

(A) India
(B) China
(C) Pakistan
(D) None of these
Answer:
(C) Pakistan

Explanation:
Annual Growth Rate of
Population:
China: 1%
India: 1.7%
Pakistan: 2.5%

Question 14.

Which of the following countries has the lowest density of population?

(A) India
(B) China
(C) Pakistan
(D) None of these
Answer:
(B) China

Explanation:
Population density: China: 153 per Km2 Pakistan: 287 per Km2 India: 324 per Km2

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 15.

Which of the following countries has the least urbanised population?

(A) India
(B) China
(C) Pakistan
(D) None of these
Answer:
(A) India

Explanation:
In 2020, urban population for China was 61.4%, India was 34.93%, and Pakistan was 36.91%.

Question 16.

When did India and Pakistan become independent?

(A) In 1948
(B) In 1950
(C) In 1947
(D) In 1951 0
Answer:
(C) In 1947

Question 17.

Human development index measures ……………… of economy.

(A) quality of life
(B) birth rate
(C) death rate
(D) quality of education
Answer:
(A) quality of life

Explanation:
The Human Development Index (HDI) is a tool developed by the United Nations to measure and rank the levels of countries’ social and economic development.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 18.

The largest democratic economy of the world is:

(A) China
(B) Pakistan
(C) India
(D) None of these
Answer:
(C) India

Explanation:
With a population of more than 1.2 billion, India is the world’s largest democracy.

Question 19.

When was, ‘one child norm’ introduced in China?

(A) Late 1970s
(B) Late 1960s
(C) Late 1980s
(D) None of these
Answer:
(A) Late 1970s

Explanation:
The one-child policy was a Chinese government policy to control population growth. It was introduced in 1979 and terminated in 2015, and was strengthened by a combination of incentives and sanctions.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 20.

What was the alternative name of First Five Year Plan of Pakistan in 1956?

(A) Long-term plan
(B) Medium-term plan
(C) Short-term plan
(D) None of the above 0
Answer:
(B) Medium-term plan

Question 21.

From the set of events/systerns given in column A and corresponding relevant fact given in column B, about China, choose the correct pair of statement:

Column AColumn B
(1) Great Leap Forward(a) Cultivating land Collectively
(2) Commune System(b) Opening of the Industries in their homes
(3) Proletarian Cultural revolution(c) Students were sent to work and learn from the countryside
(4) Economic Reforms in China(d) 1988

(A) 1 – (a)
(B) 2 – (b)
(C) 3 – (c)
(D) 4 – (b)
Answer:
(C) 3 – (c)

Question 22.

Identify the correctly matched pair in Column A and Column B from the following:

Column AColumn B
(1) India(a) Economic reforms in 1997
(2) Pakistan(b) Economic reforms in 1991
(3) China(c) Economic Reforms in 1978
(4) India(d) GST rolled out in 1999

(A) 1 – (a)
(B) 2 – (b)
(C) 3 – (c)
(D) 4 – (b)
Answer:
(C) 3 – (c)

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 23.

Identify the correctly matched pair in Column A and Column B from the following:

Column AColumn B
(1) Population growth rate of India(a) 3.9%
(2) Population growth rate of Pakistan(b) 2.5%
(3) Economic Reforms in India(c) 1995
(4) Economic Reforms in China(d) 1974

(A) 1 – (a)
(B) 2 – (b)
(C) 3 – (c)
(D) 4 – (b)
Answer:
(B) 2 – (b)

Explanation:
Population growth rate of India: 1. 7%
Population growth rate of Pakistan: 2.5% Economic Reforms in India: 1991 Economic Reforms in China: 1978

Assertion and Reason Based MCQs

Directions: In the following questions, a statement of Assertion (A) is followed by a statement of Reason (R). Mark the correct choice as:
(A) Both Assertion (A) and Reason (R) are true, and Reason (R) is the correct explanation of the Assertion (A).
(B) Both Assertion (A) and Reason (R) are true, but Reason (R) is not the correct explanation of the Assertion (A).
(C) Assertion (A) is true, but Reason (R) is false.
(D) Assertion (A) is false, but Reason (R) is true.

Question 1.

Assertion (A): In initial phase in China, reforms were initiated in agriculture, foreign trade and investment sectors.
Reason (R): India and Pakistan were busy fighting wars with each other.

Answer:
(C) Assertion (A) is true, but Reason (R) is false.

Explanation:
Reforms were introduced in phases in China. In the first phase, reforms were initiated in agriculture, foreign trade and investment sector.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 2.

Assertion (A): India and Pakistan adopted the mixed economy model.
Reason (R): All the countries in the world were adopting mixed economy model.

Answer:
(C) Assertion (A) is true, but Reason (R) is false.

Question 3.

Assertion (A): In order to attract foreign investors, special social zones were set up in China.
Reason (R): The government gives a lot of incentives for the industries set up in the special social zones.

Answer:
(D) Assertion (A) is false, but Reason (R) is true.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Explanation:
In order to attract foreign investors, special social zones were set up in India.

Case-Based MCQs

I. Read the report given below and answer the questions that follow:
China and India are the two emerging economies of the world. As of 2019, China and India are the 2nd and 5th largest countries of the world, respectively in a nominal basis. On a PPP basis, China is at 1st and India is at 3rd place. Both countries together share 19.46% and 27.18% of total global wealth in nominal and PPP terms, respectively. Among Asian countries, China and India together contribute more than half of Asia’s GDP In 1987, the GDP (Nominal) of both countries was almost equal.

But in 2019, China’s GDP is 4.78 times greater than India’s. On a PPP basis, the GDP of China is 2.38x of India’s. China crossed $1 trillion mark in 1998 while India crossed 9 years later in 2007 at an exchange rate basis. Both countries have been neck-to-neck in GDP per capita terms. As per both methods, India was richer than China in 1990.

Now in 2019, China is almost 4.61 times richer than India in the nominal method and 2.30 times richer in the PPP method. The per capita rank of China and India is 72nd and 145th, resp, in nominal. Per capita rank of China and India is 75th and 126th, resp, in PPP China attains a maximum GDP growth rate of 19.30% in the year 1970 and a minimum of -27.27% in 1961. India reached an all-time high of 9.63% in 1988 and a record low of -5.24% in 1979.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

During the period 1961 to 2018, China grew by more than 10% in 22 years while India never. GDP growth rate was negative in five and four years for China and India, respectively. According to the CIA Factbook sector-wise GDP composition of India in 2017 are as follows : Agriculture (15.4%), Industry (23%), and Services (61.5%). Sector-wise GDP composition of China in 2017 are : Agriculture (8.3%), Industry (39.5%), and Services (52.2%). – Comparing China and India by Economy – The Statistic Times – 28th August, 2019

Question 1.

………….. and …………. are the two emerging economies of the world:

(A) India, China
(B) India, Pakistan
(C) China, Pakistan
(D) India, Bangladesh
Answer:
(A) India, China

Question 2.

More than ……………. of Asia’s GDP is shared by India.

(A) Half
(B) Quarter
(C) One-third
(D) None of the above
Answer:
(A) Half

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 3.

India is dependent ……………. on the sector for its GDP contribution.

(A) Agriculture
(B) Industrial
(C) Service
(D) None of the above
Answer:
(C) Service

Explanation:
The services sector accounts for 53.89% of total India’s GDP composition.

Question 4.

China is …………….. economy.

(A) Agricultural
(B) Industrial
(C) Both (A) and (B)
(D) Neither (A) nor (B)
Answer:
(B) Industrial

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Explanation:
Industry was 39.5% of China’s gross domestic product (GDP).

II. Read the report given below and answer the questions that follow:
While many like to focus on the similarities between India and China, what’s more important are the differences. Most central to this article is that the two nations rely on entirely different systems of political economy. India is the world’s largest parliamentary democracy, while China is a one-party dictatorship. India’s reforms have scaled back state-run industries, while China’s reforms have created a pseudo-free-market command economy.

India has courted the capitalist West while China has tried to counter it. Looking at how China and India have been simultaneously so successful yet maintained their differences can shed light on the “why.” We’ll start with China. Once the Communist Party seized control in 1949 and declared the nation a People’s Republic, China embarked on a campaign of state-led industrialization that failed miserably.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Mao Zedong’s most ambitious project was the “Great Leap Forward,” which attempted to develop China even faster than Stalin developed the USSR. The state collectivized agriculture and forced peasants to begin making steel in backyard furnaces. Lasting from 1958 to 1960, the Great Leap Forward led to the deaths of 45 million Chinese, mostly as a result of famine and disease. The “Cultural Revolution” from 1966 to 1976 resulted in huge political purges and a mass exodus of people from cities to the countryside.

While countries like Japan, South Korea, Singapore, and Taiwan all began to approach Western living standards from the 1950’s to the 1970’s, China’s GDP per capita in 1978 was a meager $307 (measured in 2010 dollars). However, 1978 was also the year that Deng Xiaoping took control of the Communist Party and began creating modern China. – India and China: Two Very Different Paths to Development – Berkeley Economic Review – 30th
April, 2018

Question 1.

The difference between India and China’s politics is:

(A) India is a democracy; China is a monarchy.
(B) India is a monarchy; China is a democracy.
(C) India is a dictatorship; China is a democracy.
(D) India is a democracy; China is a dictatorship.
Answer:
(D) India is a democracy; China is a dictatorship.

Question 2.

The communist party of China seized control in …………….

(A) 1947
(B) 1948
(C) 1949
(D) 1950
Answer:
(C) 1949

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 3.

The Great Leap Forward was the ambitious project of …………..

(A) Mao Zedong
(B) Xi Xingping
(C) Deng Xiaoping
(D) None of the above
Answer:
(A) Mao Zedong

Question 4.

India has tried to the capitalist.

(A) Court
(B) Counter
(C) Destroy
(D) All of the above
Answer:
(A) Court

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

III. Read the case study given below and answer the questions that follow:
India had to choose to open its borders for the outside world in 1991, due to its debt crisis and the conditions put forward by the IMF. It came ages after the communist China introduced its economic reforms in 1978. India through its LPG reforms liberalised its economy and privatised her non performing PSUs.

With free trade in mind India also started an economic and regional grouping like ASEAN, with its neighbouring countries called SAARC. Though currently for India BIMSTEC holds more importance, still SAARC would have played an important role, had it not been for Pakistan and its hostility towards India.

Question 1.

…………….. In 1978, China introduced.

(A) Great Purification Policy
(B) Economic Reforms
(C) Great Leap Forward
(D) None of the above
Answer:
(B) Economic Reforms

Explanation:
It was in 1978 that China began to gradually abandon the planning system and return to a market-oriented economy.

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 2.

India is a part of which of the following grouping:

(A) G – 20
(B) BIMSTEC
(C) SAARC
(D) All of the above
Answer:
(D) All of the above

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Question 3.

Through LPG, India it’s economy.

(A) liberalized
(B) privatized
(C) globalized
(D) all of the above
Answer:
(D) all of the above

Explanation:
India’s New Economic Policy was announced on July 24, 1991 known as the LPG or Liberalisation, Privatisation and Globalisation model.

Question 4.

In ……………. India introduced its economic reforms.

(A) 1978
(B) 1986
(C) 1991
(D) 1997
Answer:
(C) 1991

MCQ Questions for Class 12 Economics Unit 8 Development Experience of India: A Comparison with Neighbours

Explanation:
Economic liberalization in India was initiated in 1991 by Prime Minister P V Narasimha Rao and his then-Finance Minister Dr. Manmohan Singh.

MCQ Questions for Class 12 Economics with Answers

MCQ Questions for Class 10 Sanskrit Chapter 3 व्यायामः सर्वदा पथ्यः with Answers

by

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 10 Sanskrit Chapter 3 व्यायामः सर्वदा पथ्यः with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 10 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided व्यायामः सर्वदा पथ्यः Class 10 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well.

Students can also read NCERT Solutions for Class 10 Sanskrit Chapter 3 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखांकितपदानां स्थानेषु प्रश्नवाचकपदं लिखत

Question 1.
व्यायामं कृत्वा सुखं प्राप्नोति।
(i) किम्
(ii) कम्
(iii) काम्
(iv) के

Answer

Answer: (ii) कम्

Question 2.
व्यायामात् आरोग्यम् उपजायते।।
(i) कम्
(ii) किम्
(iii) कथम्
(iv) केषाम्

Answer

Answer: (ii) किम्

Question 3.
शरीरस्य मजायै व्यायामः कर्त्तव्यः।
(i) कः
(ii) कम्
(iii) किम्
(iv) केन्

Answer

Answer: (i) कः

Question 4.
गात्राणां सुविभक्तता व्यायामेन संभवति।
(i) कम्
(ii) कान्
(iii) केन
(iv) कः

Answer

Answer: (iii) केन

Question 5.
जनैः व्यायामेन कान्तिः लभ्यते।
(i) कः
(ii) कौ
(iii) के
(iv) केन

Answer

Answer: (iv) केन

Question 6.
सर्वदा व्यायाम् कर्त्तव्यः।
(i) का
(ii) कः
(iii) कदा
(iv) कस्मिन्

Answer

Answer: (iii) कदा

Question 7.
व्यायामेन सुन्दराः भवन्ति।
(i) का
(ii) काः
(iii) किम
(iv) कः

Answer

Answer: (ii) काः

Question 8.
अरयः व्यायामिनं न अर्दयन्ति।
(i) कयाः
(ii) के
(iii) कः
(iv) काः

Answer

Answer: (ii) के

Question 9.
शरीरस्य मुजायै व्यायामः कर्त्तव्यः।
(i) कः
(ii) कम्
(iii) कने
(iv) कस्य

Answer

Answer: (iv) कस्य

Question 10.
व्यायामेन सुन्दराः किञ्चित् स्थौल्यापकर्षणं नास्ति।
(i) कम्
(ii) कान्
(iii) केन
(iv) कः

Answer

Answer: (iii) केन

Question 11.
व्यायामः गुणैः हीनमपि सुदर्शनं करोति।
(i) कः
(ii) कौ
(iii) कैः
(iv) कै

Answer

Answer: (iii) कैः

Question 12.
बलस्यार्धन व्यायामः कर्त्तव्यः।
(i) कः
(ii) केन
(iii) कान्
(iv) कम्

Answer

Answer: (ii) केन

Question 13.
मनुष्यस्य जीवने जरा सहसा आक्रम्यति?
(i) कः
(ii) का
(iii) किम्
(iv) काम्

Answer

Answer: (ii) का

Question 14.
मनुष्यस्य मासं व्यायामेन परिपक्वं भवति।
(i) कीदृशं
(ii) किम्
(iii) कीदृशः
(iv) कीदृशी

Answer

Answer: (i) कीदृशं

Question 15.
व्यायामिनः विरुद्धम् भोजनम् अपि परिपच्यते।
(i) कः
(ii) काः
(iii) के
(iv) कस्य

Answer

Answer: (iii) के

Question 16.
व्यायामः वसन्तऋतौ अतीव लाभदायकः भवति।
(i) कौ
(ii) कदा
(iii) काम्
(iv) कैः

Answer

Answer: (ii) कदा

Question 17.
वैनतेयस्य समीपे सर्पः न आगच्छति।
(i) कस्य
(ii) कः
(iii) कदा
(iv) किम्

Answer

Answer: (i) कस्य

Question 18.
व्यायामः बलस्यार्धेन कर्त्तव्यः।
(i) कः
(ii) कम्
(iii) केन
(iv) कान्

Answer

Answer: (iii) केन

Question 19.
हृदिस्थाने वायुः भवन्ति।
(i) कुत्र
(ii) का
(iv) किम्
(iv) के

Answer

Answer: (i) कुत्र

Question 20.
व्यायामशीलः पौष्टिकं भोजनं कुर्यात।
(i) कीदृशः
(ii) कीदृशं
(iv) कीदृशी
(iv) कम्

Answer

Answer: (ii) कीदृशं

निम्न श्लोकान् पठित्वा तदाधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

(क) शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंज्ञितम्।
तत्कृत्वा तु सुखं देहं विमृद्नीयात् समन्ततः॥

Question 1.
कस्य आयासजननं कर्म व्यायामः इति कथ्यते?

Answer

Answer: शरीरस्य

Question 2.
किम् कृत्वा सुखं प्रप्नोति?

Answer

Answer: व्यायामम्

Question 3.
व्यायामः कीदृशं कर्म अस्ति?

Answer

Answer: शरीरायासजननम्

Question 4.
व्यायामात् पुरः किम् कर्त्तव्यम्?

Answer

Answer: व्यायामात् पुरः विमृनीयात्।

Question 5.
व्यायामः कः कथितः?

Answer

Answer: शरीरायसजननम् कर्म व्यायामः कथितः।

Question 6.
‘सर्वतः’ इत्यर्थे किम् पदं अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: समन्ततः

Question 7.
‘दुःखम्’ इत्यस्य पदस्य विलोमपदं किं लिखितम्।

Answer

Answer: सुखम्

Question 8.
अत्र श्लोके ‘परिश्रमः’ इत्यस्य पदस्य कः पर्यायः लिखितः?

Answer

Answer: आयासः

Question 9.
श्लोके ‘सुखं देहम्’ अत्र विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: सुखम्

(ख) शरीरोपचयः कान्तिर्गात्राणां सुविभक्तता।
दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा॥

Question 1.
कान्तिः गात्राणां कथम् भवति?

Answer

Answer: व्यायामेन

Question 2.
शरीरस्य मृजायै कः कर्त्तव्यम्?

Answer

Answer: व्यायामः

Question 3.
कस्य उपचयः व्यायामेन भवति?

Answer

Answer: शरीरस्य

Question 4.
व्यायामेन किम्-किम् भवति?

Answer

Answer: व्यायामेन शरीरोपचयः, कान्तिर्गात्राणां, सुविभक्तता दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा।

Question 5.
व्यायामेन कि दीप्तं भवति?

Answer

Answer: व्यायामेन अग्नित्वं दीप्तं भवति।

Question 6.
‘अस्थिरत्वम्’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम्?

Answer

Answer: स्थिरत्वम्

Question 7.
‘सुविभक्ता’ अस्मिन् पदे उपसर्ग पृथक् कृत्वा लिखत।

Answer

Answer: सु + विभक्तता

Question 8.
श्लोक ‘स्वच्छता’ अस्य पदस्य पर्यायपदं किम् अस्ति?

Answer

Answer: मृजा

Question 9.
‘सुन्दरता’ इति पदस्य अर्थे श्लोके किं पदं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: कान्तिः

(ग) श्रमक्लमपिपासोष्ण-शीतादीनां सहिष्णुता।
आरोग्यं चापि परमं व्यायामादुपजायते॥

Question 1.
उष्णशीतादीनाम् सहिष्णुता कथम् जायते?

Answer

Answer: व्यायामेन

Question 2.
श्रमेण किम् भवति?

Answer

Answer: क्लमम्

Question 3.
व्यायामेन केषां सहिष्णुता भवति?

Answer

Answer: श्रमक्लमपिपासोण्ण-शीतादीनाम्

Question 4.
शरीर व्यायामात् किं किमुपजायते?

Answer

Answer: श्रमक्लमपिपासोष्णं-शीतादीनां सहिष्णुता आरोग्यं चापि परमं व्यायामादुपजायते।

Question 5.
परमम् आरोग्य केन भवति?

Answer

Answer: परमम् आरोग्यं व्यायामेन भवति।

Question 6.
‘निरोग्यम्’ इति पदस्य किम् पर्यायपदम् अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: आरोग्यम्

Question 7.
‘व्यायामादुपजायते’ अत्र क्रियापदं किम् अस्ति?

Answer

Answer: उपजायते

Question 8.
‘आरोग्यं चापि परमं’ अत्र विशेष्यपदं किम् अस्ति?

Answer

Answer: आरोग्यम्

Question 9.
श्लोके ‘उष्ण’ पदस्य विपर्ययः को वर्तत?

Answer

Answer: शीत

(घ) न चास्ति सदृशं तेन किञ्चित्स्थौल्यापकर्षणम्।
न च व्यायामिनं मर्त्यमर्दयन्त्यरयो बलात्॥

Question 1.
स्थौल्यापकर्षणम् कथम् भवति?

Answer

Answer: व्यायामेन

Question 2.
के व्यायामिनं न अर्दयन्ति?

Answer

Answer: अरयः

Question 3.
व्यायामेन सदृशं किम् नास्ति?

Answer

Answer: स्थौल्पायकर्षणम्

Question 4.
किम् शत्रवः बलपूर्वकं व्यायामिनम् अर्दयन्ति?

Answer

Answer: न शत्रवः बलपूर्वकं व्यायमिनम् न अर्दयन्ति।

Question 5.
व्यायामः कस्य व्यायामिनम् अर्दयन्ति?

Answer

Answer: व्यायामः स्थौल्यस्य आकर्षणं करोति।

Question 6.
‘बलपूर्वकम्’ इत्यर्थे किं पदम् अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: बलात्

Question 7.
‘मर्त्यमर्दयन्त्यरयो’ अस्मिन् पदे क्रियापदं किम् अस्ति?

Answer

Answer: अर्दयन्ति

Question 8.
‘मित्राणि’ इति पदस्य किं विलोमपदं अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: अरयः

Question 9.
श्लोके ‘शत्रवः’ इति पदस्य कः पर्यायः आगतः?

Answer

Answer: अरयः

(ङ) न चैनं सहसाक्रम्य जरा समधिरोहति।
स्थिरीभवति मांसं च व्यायामाभिरतस्य च॥

Question 1.
मनुष्यस्य जीवने का सहसा आक्रम्यति?

Answer

Answer: जरा

Question 2.
जरा कीदृशस्य जनस्य समीपम् सहसा न समधिगच्छति?

Answer

Answer: व्यायामाभिरतस्य

Question 3.
जरा कथं मनुष्यजीवनम् आक्रम्यति?

Answer

Answer: सहसा

Question 4.
जनस्य मांस कथम् स्थिरी भवति?

Answer

Answer: व्यायामेन मांसं स्थिरीभवति।

Question 5.
केन कारणन मनुष्यस्य मांसं स्थिरं जायते?

Answer

Answer: व्यायामाभिरतेन मनुष्यस्य मांसं स्थिरं जायते।

Question 6.
अत्र ‘चैनं’ एनम् पदं कस्मै प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: व्यायामशीलाय

Question 7.
‘अवरोहति’ इति पदस्य विपर्ययपदं श्लोके किम्?

Answer

Answer: आरोहति

Question 8.
‘संलग्नस्य’ इति पदस्य पर्यायपदं श्लोके किम्?

Answer

Answer: अभिरतस्य

Question 9.
श्लोके ‘जरा’ इति कर्तृपदस्य क्रियापदं किमस्ति?

Answer

Answer: समधिरोहति

(च) व्यायामस्विन्नगात्रस्य पद्भ्यामुवर्तितस्य च।
व्याधयो नोपसर्पन्ति वैनतेयमिवोरगाः
वयोरूपगुणैर्लीनमपि कुर्यात्सुदर्शनम्॥

Question 1.
वैनतेयस्य समीपे क: न आगच्छति?

Answer

Answer: सर्पः

Question 2.
गुणहीनः जनः केन सुदर्शनः क्रियत?

Answer

Answer: व्यायामेन

Question 3.
पद्भ्याम् उद्वर्तितस्य जनस्य समीप के न आगच्छन्ति?

Answer

Answer: व्याधयः

Question 4.
जना रोगैः आक्रान्ताः कदा न भवन्ति?

Answer

Answer: यदा जनाः नियमित रूपेण व्यायाम कुवन्ति तदा ते रोगैः आक्रान्ताः न भवन्ति।

Question 5.
व्यायामः कान् जनान् सुदर्शनान् करोति?

Answer

Answer: व्यायामः वयोरूपगुणैः हीनान् जनान् सुदर्शनान् करोति।

Question 6.
‘कुर्यात्सुदर्शनम्’ अत्र क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: कुर्यात्

Question 7.
‘गुणैयुक्तः’ इति पदस्य विपर्ययपदं गद्यांशे किम्?

Answer

Answer: गुणैर्लीनः

Question 8.
‘सर्पाः इति पदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम्?

Answer

Answer: उरगाः

Question 9.
‘व्याधयो नोपसर्पन्ति’। अत्र कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: व्याधयः

(छ) व्यायामं कुर्वतो नित्यं विरुद्धमपि भोजनम्।
विदग्धमविदग्धं वा निर्दोषं परिपच्यते॥

Question 1.
प्रतिदिनं कम् कर्त्तव्यम्?

Answer

Answer: व्यायामम्

Question 2.
सुचारुरूपेण भोजनम् पाचयितुम् कः कर्त्तव्यः?

Answer

Answer: व्यायामः

Question 3.
व्यायामेन विदग्धमविदग्धं वा भोजनं कथं परिपच्यते?

Answer

Answer: निर्दोषम्

Question 4.
अस्माकं शरीरे व्यायामेन कीदृशं भोजनं परिपच्यते?

Answer

Answer: अस्माकं शरीरे व्यायामेन विदग्धम् अविदग्धम् वा भोजनम् परिपच्यते।

Question 5.
जनः नित्यं कम् कुर्यात्?

Answer

Answer: जनाः नित्यं व्यायाम कुर्यात्।

Question 6.
‘विदग्धम्’ इति पदस्य विपर्ययपदं गद्यांशे किम्?

Answer

Answer: अविदग्धम्

Question 7.
‘पच्यते’ अत्र क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: भोजनम्

Question 8.
‘सुपक्वम्’ इति पदस्य पर्यायपदं किम्?

Answer

Answer: विदग्धम्

Question 9.
‘विरुद्धमपि भोजनम्’ अत्र विशेष्यपदं किम्?

Answer

Answer: भोजनम्

(ज) व्यायामो हि सदा पथ्यो बलिनां स्निग्धभोजिनाम्।
स च शीते वसन्ते च तेषां पथ्यतमः स्मृतः॥

Question 1.
बलवते पथ्यः कः अस्ति?

Answer

Answer: व्यायामः

Question 2.
स्निग्ध भोजिने’ कः औषिधि-सदृशं अस्ति?

Answer

Answer: व्यायामः

Question 3.
केषां सदा व्यायामः पथ्यः वर्तते?

Answer

Answer: बलिनाम्

Question 4.
व्यायासः कदा पथ्यतमः भवति?

Answer

Answer: शीते वसन्ते च व्यायामः सदा पथ्यतमः भवति।

Question 5.
कः सर्वेभ्यः ओषधिः वर्तते?

Answer

Answer: व्यायामः सर्वेभ्यः औषधिः वर्तते।

Question 6.
‘लाभदायकः’ इति पदस्य पर्यायपदं किम्?

Answer

Answer: पथ्यतमः

Question 7.
‘अपथ्यः’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: पथ्यः

Question 8.
‘तेषां पथ्यतमः स्मृतः’ अत्र क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: स्मृतः

Question 9.
‘व्यायामों’ हि सदा पथ्यः’। अत्र विशेषणपदं किमस्ति?

Answer

Answer: पध्यः

(झ) सर्वेष्वृतुष्वहरहः पुम्भिरात्महितैषिभिः।
बलस्यार्धेन कर्त्तव्यो व्यायामो हन्त्यतोऽन्यथा।

Question 1.
व्यायामः केषु ऋतुषु कर्त्तव्यः?

Answer

Answer: सर्वेषु

Question 2.
मनुष्यः कस्य हितैषी अस्ति?

Answer

Answer: आत्मनः

Question 3.
कस्य हितैषिभिः व्यायामः कर्तव्य?

Answer

Answer: आत्मनः

Question 4.
व्यायामः कदा हानिकारकः न भवति?

Answer

Answer: सर्वेषु ऋतुषु बलस्यार्धन व्यायामः कर्त्तव्यः तदा व्यायामः हानिकारकः न भवति।

Question 5.
व्यायामः कदा जनान् हन्ति?

Answer

Answer: यदा व्यायामः पूर्णबले क्रियते तदा सः जनान् हन्ति।

Question 6.
‘पुरुषैः’ इति पदस्य पर्यायपदं लिखत।

Answer

Answer: पुम्भिः

Question 7.
‘सर्वेष्वृतुषु’ अत्र विशेष्यपदं किम् अस्ति?

Answer

Answer: ऋतुषु

Question 8.
‘पूर्णतया’ इति पदस्य विलोमपदं किम्।

Answer

Answer: अर्धेन

Question 9.
‘बलस्यार्धन व्यायामः कर्तव्यः।’ अत्र क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: कर्तव्यः

(ञ) हृदिस्थानस्थितो वायुर्यदा वक्त्रं प्रपद्यते।
व्यायाम कुर्वतो जन्तोस्तबलार्धस्य लक्षणम्॥

Question 1.
हृदिस्थाने कः भवति?

Answer

Answer: वायुः

Question 2.
हृदिस्थाने स्थितो वायुः कुत्र प्रपद्यते?

Answer

Answer: वक्त्रम्

Question 3.
अत्र कस्य लक्षणम् कथितम्?

Answer

Answer: बलार्धस्य

Question 4.
जन्तोः बलार्धस्य लक्षणम् किम् भवति?

Answer

Answer: हृदिस्थान स्थितो वायुर्यदा वक्त्रं प्रपद्यते व्यायाम कुर्वतो जन्तोः तद् बलार्धस्य लक्षणम्।

Question 5.
वायुः कुत्र स्थितो भवति?

Answer

Answer: वायुः हृदिस्थाने स्थितो भवति।

Question 6.
अत्र श्लोके ‘प्रपद्यते’ इति क्रियापदस्य कर्तपदं किम्?

Answer

Answer: वायुः

Question 7.
श्लोके ‘पूर्णबलस्य’ इति पदस्य विलोमपदं किम्?

Answer

Answer: बलार्धस्य

Question 8.
अत्र ‘जीवस्य’ इति पदस्य पर्यायपदं किम्?

Answer

Answer: जन्तोः

Question 9.
‘कुर्वतः जन्तोः’ अनयोः विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: कुर्वत:

(ट) वयोबलशरीराणि देशकालाशनानि च।
समीक्ष्य कुर्याद् व्यायाममन्यथा रोगमाप्नुयात्।।

Question 1.
व्यायामशीलः कीदृशं भोजनं कुर्यात्?

Answer

Answer: अनुकूलम्

Question 2.
सूर्यासनम् कदा करणीयम्?

Answer

Answer: प्रात:काले

Question 3.
कानि दृष्ट्वा व्यानामं कुर्यात्?

Answer

Answer: वयोबलशरीराणि

Question 4.
व्यायामशीलः कदा रुग्णः न भवति?

Answer

Answer: वयोबलशरीराणि देशकालाशनानि च समीक्ष्य व्यायाम कुर्यात् तदा व्यायामशीलः रुग्णः न भवति।

Question 5.
यदि नियमतः व्यायामः न क्रियते तदा किं प्राप्यते?

Answer

Answer: यदि नियमतः व्यायामः न क्रियते तदा रोगं प्राप्यते।

Question 6.
‘कुर्याद्’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: व्यायामम्

Question 7.
‘आयुः’ इति पदस्य पर्यायपदं किम्?

Answer

Answer: वयः

Question 8.
‘रोगमाप्नुयात्’ अत्र क्रियापदं किम्?

Answer

Answer: आप्नुयात्

Question 9.
श्लोके ‘स्वास्थ्यम्’ इति पदस्य कः विपर्ययः आगतः?

Answer

Answer: रोगम्

अधोलिखितश्लोकानाम् अन्वयं मञ्जूषातः उचितं पदं चित्वा पूरयत

(क) शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंज्ञितम्।
तत्कृत्वा तु सुखं देहं विमृद्नीयात् समन्ततः॥

अन्वयः- शरीर आयासजननम् (i) ……………… व्यायामसंज्ञितम् (ii) …………….. तु (iii) …………….. सुखं (iv) …………….. विमृद्नीयात्।
मञ्जूषा- देहम्, समन्ततः कर्म, तत्कृत्वा

Answer

Answer:
(i) कर्म
(ii) तत्कृत्वा
(iii) देहम्
(iv) समन्ततः

(ख) शरीरोपचयः कान्तिर्गात्राणां सुविभक्तता।
दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा॥

अन्वयः- (i) ………………… गात्राणाम् (ii) …………….. सुविभक्तता दीप्ताग्नित्वम् (iii) ……………… स्थिरत्वं (iv) …………… मजा।
मञ्जूषा- लाघवं, कान्तिः, अनालस्यं, शरीरोपचयः

Answer

Answer:
(i) शरीरोपचयः
(ii) कान्तिः
(iii) अनालस्यं
(iv) लाघवं

(ग) श्रमक्लमपिपासोष्ण-शीतादीनां सहिष्णुता।
आरोग्यं चापि परमं व्यायामादुपजायते॥

अन्वयः- श्रमक्लमपिपासोष्ण (i) …………….. सहिष्णुता (ii) …………………. आरोग्यं (iii) ………………….. व्यायामाद् (iv) ………………… ।
मञ्जूषा- परमं, उपजायते, शीतादीनां, चापि

Answer

Answer:
(i) शीतादीनां
(ii) परमं
(iii) चापि
(iv) उपजायते

(घ) न चास्ति सदृशं तेन किञ्चित्स्थौल्यापकर्षणम्।
न च व्यायामिनं मर्त्यमर्दयन्त्यरयो बलात्॥

अन्वयः- (i) ……………….. तेन (ii) ………………… किञ्चित्स्थौल्यापकर्षणम् न (iii) ………………………. च व्यायामिनं मर्त्यम् अरयः (iv) …………………… न अर्दयन्ति।
मञ्जूषा- बलात्, सदृशं, अस्ति, च

Answer

Answer:
(i) च
(ii) सदृशं
(iii) अस्ति
(iv) बलात्

न चैनं सहसाक्रम्य जरा समधिरोहति।
स्थिरीभवति मांसं च व्यायामाभिरतस्य च॥

अन्वयः- चैनं (i) …………………. सहसाक्रम्य (ii) …………………. समधिरोहति च व्यायामाभिरतस्य (iii) ………………………. च (iv)…………….. ।
मञ्जूषा- मांस, जरा, न, स्थिरीभवति

Answer

Answer:
(i) जरा
(ii) न
(iii) मांसं
(iv) स्थिरीभवति

(च) व्यायामस्विन्नगात्रस्य पद्भ्यामुवर्तितस्य च।
व्याधयो नोपसर्पन्ति वैनतेयमिवोरगाः
वयोरूपगुणैर्लीनमपि कुर्यात्सुदर्शनम्॥

अन्वयः- व्यायामस्विन्नगात्रस्य पद्भ्यामुवर्तितस्य (i) …………. (ii) …………….. वैनतेयमिवोरगाः (iii) ……………….. वयोरूपगणे_नमपि (iv) …………………
मञ्जूषा- नोपसर्पन्ति, सुदर्शनम्, व्याधयो, च

Answer

Answer:
(i) च
(ii) व्याधयो
(iii) नोपसर्पन्ति
(iv) सुदर्शनम्

(छ) व्यायाम कुर्वतो नित्यं विरुद्धमपि भोजनम्।
विदग्धमविदग्धं वा निर्दोषं परिपच्यते ॥7॥

अन्वयः- नित्यं (i) ………………. कुर्वतो विरुद्धमपि (ii) ……………. विदग्धमविदग्धं (iii) ………………. निर्दोष (iv) ……………।
मञ्जूषा- वा, व्यायाम, परिपच्यते, भोजनम्

Answer

Answer:
(i) व्यायाम
(ii) भोजनम्
(iii) वा
(iv) परिपच्यते

(ज) व्यायामो हि सदा पथ्यो बलिनां स्निग्धभोजिनाम्।
स च शीते वसन्ते च तेषां पथ्यतमः समृतः॥

अन्वयः- हि व्यायामो (i) …………… बलिनां स्निग्धभोजिनाम् (ii) ……………. शीते च (iii) ……………… च तेषां (iv) ……………. स्मृतः।
मञ्जूषा- सदा, पथ्यो, वसन्ते, पथ्यतमः

Answer

Answer:
(i) सदा
(ii) पथ्यो
(iii) वसन्ते
(iv) पथ्यतमः

(झ) सर्वेष्वृतुष्वहरहः पुम्भिरात्महितैषिभिः।
बलस्यार्धेन कर्त्तव्यो व्यायामो हन्त्यतोऽन्यथा॥

अन्वयः- आत्महितैषिभिः (i) ……………… सर्वेषु ऋतुषु अरहरः (ii) …………….. अर्धेन (iii) ……………. कर्त्तव्यो (iv) ……………. हन्त्यतः।
मञ्जूषा- अन्यथा, पुम्भिः, बलस्य, व्यायामो

Answer

Answer:
(i) पुम्भिः
(ii) बलस्य
(iii) व्यायामो
(iv) अन्यथा

(ज) हृदिस्थानस्थितो वायर्यदा वक्त्रं प्रपद्यते।
व्यायाम कुर्वतो जन्तोस्तबलार्धस्य लक्षणम्॥

अन्वयः- यदा हृदिस्थानस्थितो (i) ……………. वक्त्रं (ii) ……….. व्यायाम कुर्वतो (ii) ……………. तबलार्धस्य (iv) ……………….।
मञ्जूषा- वायुः, प्रपद्यते, लक्षणम्, जन्तोः

Answer

Answer:
(i) वायुः
(ii) प्रपद्यते
(iii) जन्तोः
(iv) लक्षणम्

(ट) वयोबलशरीराणि देशकालाशनानि च।
समीक्ष्य कुर्याद् व्यायाममन्यथा रोगमाप्नुयात्॥

अन्वयः- वयोबलशरीराणि (i) ………………… च व्यायाम (ii) …………………….. कुर्याद् (iii) ………….. रोगम् (iv) ………………….
मञ्जूषा- देशकालाशनानि, आप्नुयात्, समीक्ष्य, अन्यथा

Answer

Answer:
(i) देशकालाशनानि
(ii) समीक्ष्य
(iii) अन्यथा
(iv) आप्नुयात्

अधोलिखित श्लोकानाम् भावार्थम् मञ्जूषायाः सहायत्या उचित-क्रमेण पूरयत्

(क) शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंज्ञितम्।
तत्कृत्वा तु सुखं देहं विमृद्नीयात् समन्ततः॥

भावार्थ:- अस्यभावेऽस्ति यत् शरीरस्य (i) …………. कार्य (ii) ……………… कथ्यते। तं कृत्वा जनाः (iii) ……………… सुखं प्राप्नुवन्ति अतः समन्ततः शरीरस्य (iv) …………………. अवश्यमेव नित्यं कर्तव्यम्।
मञ्जूषा- मर्दनम्, परिश्रमस्य, व्यायामः, दैहिकं

Answer

Answer:
(i) परिश्रमस्य
(ii) व्यायाम:
(iii) दैहिकं
(iv) मर्दनम्

(ख) शरीरोपचयः कान्तिर्गात्राणां सुविभक्तता।
दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा॥

भावार्थ:- व्यायात् जनानां (i) ……………… शारीरिकसौन्दर्यं जठाराग्नेश्च (ii) ……………… भवति। सहैव निरालस्यता (iii)…………… सूक्ष्मता (iv) …………….. स्वच्छता चापिव्यायामात् भवति।
मञ्जूषा- स्थिरता, शरीरवृद्धिः, शरीरस्य, प्रकाशः (तेजः)

Answer

Answer:
(i) शरीरवृद्धिः
(ii) प्रकाश: (तेजः)
(iii) स्थिरता
(iv) शरीरस्य

(ग) श्रमक्लमपिपासोष्ण-शीतादीनां सहिष्णुता।
आरोग्यं चापि परमं व्यायामादुपजायते॥

भावार्थ:- आचार्यः सुश्रुतः कथयति यत् व्यायामात् (i) ………………. क्लमम् (ii) ………………. ऊष्म तापशीतादीनां (iii) ……………. एवम् (iv) ……………… स्वास्थ्यं भवति।
मञ्जूषा- पिपासा, शारीरिकपरिश्रम, उत्तम, सहनम्

Answer

Answer:
(i) शारीरिकपरिश्रमं
(ii) पिपासा
(iii) सहनम्
(iv) उत्तम

(घ) न चास्ति सदृशं तेन किञ्चित्स्थौल्यापकर्षणम्।
न च व्यायामिनं मर्त्यमर्दयन्त्यरयो बलात्॥

भावार्थ:-व्यायामात् अतिरिक्तं (i) ………….. दूरीकरणस्य अन्यः कोऽपि (ii) ……………… नास्ति। व्यायाम च कुर्वन्तं (iii) ………………. शत्रवः बलात् (iv) …………. समर्थाः न भवन्ति।
मञ्जूषा- मर्दयितुम्, उपायः, जनं, स्थूलताम्

Answer

Answer:
(i) स्थूलताम्
(ii) उपाय:
(iii) जनं
(iv) मर्दयितुम्

(ङ) न चैनं सहसाक्रम्य जरा समधिरोहति।
स्थिरीभवति मांसं च व्यायामाभिरतस्य च॥

भावार्थ:- व्यायामे नित्यं (i) ………….. जगस्य समीपे (ii) …………… सहसैव कदापि आक्रमणं न करोति, एवमेव (iii) ……………… ‘जनस्य मांसम् अपि (iv) ……………… निरन्तरम् भवन्ति।
मञ्जूषा- रतस्य, व्यायामिनः, जरावस्था (वृद्धावस्था), परिपक्वम्

Answer

Answer:
(i) रतस्य
(ii) जरावस्था (वृद्धावस्था)
(iii) व्यायामिनः
(iv) परिपक्वम्

(च) व्यायामस्विन्नगात्रस्य पद्भ्यामुवर्तितस्य च।
व्याधयो नोपसर्पन्ति वैनतेयमिवोरगाः
वयोरुपगुणैीनमपि कुर्यात्सुदर्शनम्॥

भावार्थ:- अस्यभावोऽस्ति यत् येजनाः व्यायाम कुर्वन्तः स्वशरीराणि (i) …………… कुर्वन्ति एवं पादाभ्याम् (ii) …………….. भवन्ति। तेषां समीपे रोगाः तथैव नागच्छन्ति यथा (iii) ……………. समीपे सर्पाः न आयान्ति। व्यायामेन जनाः आयुषा, रुपेण (iv) ……………. च हीनाः भूत्वा अपि दर्शनीयाः (सुन्दराः) भवन्ति।
मञ्जूषा- गृध्रस्य, स्वेदयुक्तानि, गुणैः, उत्थिताः

Answer

Answer:
(i) स्वेदयुक्तानि
(ii) उत्थिताः
(iii) गृध्रस्य
(iv) गुणैः

(छ) व्यायाम कुर्वतो नित्यं विरुद्धमपि भोजनम्
विदग्धमविदग्धं वा निर्दोषं परिपच्यते॥

भावार्थ:-ये जनाः (i) …………. व्यायाम कुर्वन्ति तेषां (ii) ……………. पूर्णतया पक्वं (ii) ………….. वा अन्नं (iv)……………….. विना एव पचति।
मञ्जूषा- कष्टम्, अपक्वं, नित्यं, अनुपयोगि

Answer

Answer:
(i) नित्यं
(ii) अनुपयोगि
(iii) अपक्वं
(iv) कष्टम्

(ज) व्यायामो हि सदा पथ्यो बलिनां स्निग्धभोजिनाम्।
स च शीते वसन्ते च तेषां पथ्यतमः समृतः॥

भावार्थः- नूनम् व्यायामः सदैव (i) …………. स्निग्धभोजिनाम् च (ii) …………… वर्तते। सः च (iii) ……………… वसन्तौ च तेभ्यः अतीव (iv) …………. कथितः।
मञ्जूषा- लाभदायकः, औषधिः, शीतकाले, बलशालिना

Answer

Answer:
(i) बलशालिनां
(ii) ओषधिः
(iii) शीतकाले
(iv) लाभदायकः

(झ) सर्वेष्वृतुष्वहरहः पुम्भिरात्महितैषिभिः।
बलस्यार्धेन कर्त्तव्यो व्यायामो हन्त्यतोऽन्यथा॥

भावार्थ:-स्वहितं इच्छन् (i) …………. सदैव सर्वेषु (ii) …………. अर्घन बलेन एव (iii) ………. करणीयः। अन्यथा अत्यधिकस्य बलस्य प्रयोगेण व्यायामः (iv) …………… अपि भवति।
मञ्जूषा- हानिकरः, नरः, ऋतुषु, व्यायामः।

Answer

Answer:
(i) नरः
(ii) ऋतुषु
(iii) व्यायामः
(iv) हानिकरः

(ञ) हृदिस्थानस्थितो वायुर्यदा वक्त्रं प्रपद्यते।
व्यायाम कुर्वतो जन्तोस्तबलार्धस्य लक्षणम्॥

भावार्थ: -यदा व्यायाम-काले (i) ……….. स्थितः वायु मुखं (ii) ………… अधिगच्छति। तदा सः व्यायामिनः (iii) …………. अर्धस्य बलस्य (iv) …………….. भवति।
मञ्जूषा- यावत्:, हृदयस्थाने, लक्षणं, जनस्य

Answer

Answer:
(i) हृदयस्थाने
(ii) यावत्
(iii) जनस्य
(iv) लक्षणं

(ट) वयोबलशरीराणि देशकालाशनानि च।
समीक्ष्य कुर्याद् व्यायाममन्यथा रोगमाप्नुयात्॥

भावार्थ:- अस्यभवोऽस्ति यत् जनस्य कर्तव्यम् अस्तियत् सः स्व आयुः (i) …………… शरीरं देशं (ii) ………….. भोजनञ्च दृष्ट्वा एवं (iii) ……………… कुर्यात्। अन्यथा तु सः शीघ्रमेव (iv) …………….. प्राप्ात।
मञ्जूषा- रोगान्, बलम्, व्यायाम्, समयम्

Answer

Answer:
(i) बलम्
(ii) समयम्
(iii) व्यायामम्
(iv) रोगान्

निम्न ‘क’ वर्गीयपदानाम् ‘ख’ वर्गीयपर्यायपदैः सह मेलनं कुर्यात्वर्ग

‘क’ वर्ग – ‘ख’ वर्ग
आयासः – तापः
जरा – नरैः
समन्ततः – सर्पः
उरगः – समृद्धिः
उपचयः – सौन्दर्यम्
पथ्य – वृद्धवस्था
पुम्भिः – शत्रवः
अहनः – गरुड़ः
वैनतेय – श्रमः
काल: – भोजनानि
अशनानि – स्वास्थ्यप्रद
वक्त्रम् – सर्वतः
मृजा – दिवसः
वायुः – निर्मलता
कान्तिः – समयः
उष्णः – शरीरम्
गात्रम् – मुखम्
जन्तोः – अपक्वम्
अरयः – जीवस्य
अविदग्धम् – पवनः

Answer

Answer:
वर्ग ‘क’ – वर्ग ‘ख’
आयासः – श्रमः
जरा – वृद्धवस्था
समन्ततः – सर्वतः
उरगः – सर्पः
उपचयः – समृद्धि
पथ्य – स्वास्थ्यप्रद
पुम्भिः – नरैः
अहनः – दिवस:
वैनतेय – गरुड़:
कालः – समयः
अशनानि – भोजनानि
वक्त्रम् – मुखम्
मृजा – निर्मलता
वायुः – पवनः
कान्तिः – सौन्दर्यम्
उष्णः – तापः
गात्रम् – शरीरम्
जन्तोः – जीवस्य
अरयः – शत्रवः
अविदग्धम् – अपक्वम्

‘क’ स्तम्भे विशेषणपदं लिखितम् ‘ख’ स्तम्भे पुनः विशेष्यपदम्। तयोः मेलनं कुरुत

‘क’ स्तम्भ – ‘ख’ स्तम्भ
(क) परमम् – (i) बलस्य
(ख) अर्धस्य – (ii) फलानि
(ग) पक्वानि – (iii) व्याधः
(घ) दृष्टः – (iv) गीतं
(ङ) मधुरं – (v) आरोग्यम्

Answer

Answer:
(क) परमम् – (v) आरोग्यम्
(ख) अर्धस्य – (i) बलस्य
(ग) पक्वानि – (ii) फलानि
(घ) दृष्टः – (iii) व्याधः
(ङ) मधुरं – (iv) गीतं

अधोलिखितपदानां तेषां विपर्ययपदैः सह मेलनं कुरुतः’

पदानि – विपर्ययपदानि
सदा – अपथ्यम्
उष्ण: – कदा
आत्मगतम् – अविदग्धम्
अरयः – यौवनम्
जरा – विस्मृतः
स्थिर – शीतः
पथ्यं – मित्राणि
लाभ: – अस्थिरः
विदग्धम् – हानिः
सुखम् – प्रकाशम्
स्मृतः – दु:खम्
उपयोगी – अनुपयोगी

Answer

Answer:
पदानि – विपर्ययपदानि
सदा – कदा
पथ्यं – अपथ्यम्
उष्णः – शीतः
लाभ: – हानिः
आत्मगतम् – प्रकाशम्
विदग्धम् – अविदग्धम्
अरयः – मित्राणि
सुखम् – दुःखम्
जरा – यौवनम्
स्मृतरु – विस्मृतः
स्थिर – अस्थिरः
उपयोगी – अनुपयोगी

अधोलिखितेभ्यः पदेभ्यः उपसर्गान् पृथक् कृत्वा लिखत

MCQ Questions for Class 10 Sanskrit Chapter 3 व्यायामः सर्वदा पथ्यः with Answers 1

Answer

Answer:
(क) उप + जायते
(ख) अप + कर्षणम्
(ग) अधि + रोहति
(घ) प्र + पद्यते
(ङ) सु + वि + भक्तता

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 10 Sanskrit Chapter 3 व्यायामः सर्वदा पथ्यः with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 10 Sanskrit व्यायामः सर्वदा पथ्यः MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.

MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 9 सिकतासेतुः with Answers

by

Check the below NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 9 सिकतासेतुः with Answers Pdf free download. MCQ Questions for Class 9 Sanskrit with Answers were prepared based on the latest exam pattern. We have provided सिकतासेतुः Class 9 Sanskrit MCQs Questions with Answers to help students understand the concept very well.

Students can also read NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Chapter 9 Questions and Answers at LearnInsta. Here all questions are solved with a detailed explanation, It will help to score more marks in your examinations.

निम्नवाक्येषु रेखांकित पदानाम् स्थानेषु प्रश्नवाचकपदं लिखत.

Question 1.
तपोदत्तः तपश्चर्यया विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽस्ति।
(क) काम्
(ख) कया
(ग) कः
(घ) किम्

Answer

Answer: (ग) कः

Question 2.
तपोदत्तः कुटुम्बिभिः मित्रैः गर्हितः अभवत्।
(क) केन
(ख) कया
(ग) कैः
(घ) काभिः

Answer

Answer: (ग) कैः

Question 3.
पुरुषः नद्याम् सिकताभिः सेतुं निर्मातुं प्रयतते।
(क) कैः
(ख) काभिः
(ग) केन
(घ) काभ्यः

Answer

Answer: (ख) काभिः

Question 4.
तपोदत्तः विद्याध्ययनाय गुरुकुलम् अगच्छत्।
(क) किमर्थम्
(ख) काय
(ग) कस्यै
(घ) कस्माय

Answer

Answer: (क) किमर्थम्

Question 5.
गुरुगृहं गत्वैव विद्याभ्यासः करणीयः।
(क) कम्
(ख) किम्
(ग) कुत्र
(घ) किमर्थम्

Answer

Answer: (ग) कुत्र

Question 6.
तपोदत्तः अक्षरज्ञानं विनैव वैदुष्यमवाप्तुम् अभिलषति।।
(क) कम्
(ख) किम्
(ग) कस्य
(घ) कः

Answer

Answer: (ख) किम्

Question 7.
भवद्भिः उन्मीलितं मे नयनयुगलम्।
(क) कः
(ख) के
(ग) कस्य
(घ) कस्याम्

Answer

Answer: (ग) कस्य

Question 8.
केवलं तपोभिः एव ज्ञानं प्राप्यते।
(क) काभिः
(ख) कैः
(ग) केन
(घ) कया

Answer

Answer: (ख) कैः

Question 9.
सिकता जलप्रवाहे न स्थास्यति।
(क) कुत्र
(ख) कस्मिन्
(ग) के
(घ) कैः

Answer

Answer: (ख) कस्मिन्

Question 10.
पुरुषार्थेः एव लक्ष्यं प्राप्यते।
(क) कैः
(ख) केन
(ग) कथम्
(घ) कुत्र

Answer

Answer: (क) कैः

Question 11.
जगति मूर्खाणाम् अभावः न अस्ति।
(क) काम्
(ख) केषाम्
(ग) कानाम्
(घ) कासाम्

Answer

Answer: (ख) केषाम्

Question 12.
सः नद्याम् सेतुं निमार्तुम् प्रयतते।
(क) काम्
(ख) कस्मिन्
(ग) कस्याम्
(घ) काः

Answer

Answer: (ग) कस्याम्

Question 13.
महामत्स्यः मकरो वा भवेत्।
(क) किम्
(ख) कम्
(ग) केन
(घ) कः

Answer

Answer: (घ) कः

Question 14.
रामः मकरालये सेतुं बबन्ध।
(क) कस्मिन्
(ख) कुत्र
(ग) काम्
(घ) के

Answer

Answer: (क) कस्मिन्

Question 15.
तपोदत्तः विद्यां न अधीतवान्।
(क) काम्
(ख) कम्
(ग) कः
(घ) कस्मै

Answer

Answer: (क) काम्

Question 16.
विद्याहीनः नरः सभायाम् न शोभते।
(क) कः
(ख) कुत्र
(ग) कस्याम्
(घ) कीदृशः

Answer

Answer: (घ) कीदृशः

Question 17.
बाल्ये सः न अधीतवान्।
(क) कदा
(ख) केन
(ग) के
(घ) केय

Answer

Answer: (क) कदा

Question 18.
सः ज्ञातिजनैः गर्हितः अभवत्।।
(क) काभिः
(ख) कुत्र
(ग) कीदृशः
(घ) के

Answer

Answer: (ग) कीदृशः

Question 19.
दिवसे मार्गभ्रान्तः सन्ध्यां गृहमुपैति।
(क) किम्
(ख) कदा
(ग) कैः
(घ) कस्य

Answer

Answer: (ख) कदा

Question 20.
सः तपश्चर्यया विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽसि।।
(क) किमर्थम्
(ख) कस्य
(ग) कः
(घ) कया

Answer

Answer: (घ) कया

Question 21.
ततः तपस्यारतः तपोधनः प्रविशति।
(क) कीदृशः
(ख) कस्याम्
(ग) किम्
(घ) केषाम्

Answer

Answer: (क) कीदृशः

निम्नलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा आधारितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत

(ततः प्रविशति तपस्यारतः तपोदत्तः)
तपोदत्तः – अहमस्मि तपोदत्तः। बाल्ये पितृचरणैः क्लेश्यमानोऽपि विद्यां नाऽधीतवानस्मि। तस्मात् सर्वैः कुटुम्बिभिः मित्रैः ज्ञातिजनैश्च गर्हितोऽभवम्।
(ऊर्ध्वं निःश्वस्य)
हा विधे! किम् इदं मया कृतम्? कीदृशी दुर्बुद्धि आसीत् तदा। एतदपि न चिन्तितं यत्
परिधानैरलङ्कारैर्भूषितोऽपि न शोभते।
नरो निर्मणिभोगीव सभायां यदि वा गृहे॥1॥
(किञ्चिद् विमृश्य)
भवतु, किम् एतेन? दिवसे मार्गभ्रान्तः सन्ध्यां यावद् यदि गृहमुपैति तदपि वरम्। नाऽसौ भ्रान्तो मन्यते। अतोऽहम् इदानीं तपश्चर्यया विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽस्मि।

Question 1.
अहम् कः अस्मि?

Answer

Answer: तपोधनः

Question 2.
तस्य बुद्धिः कीदृशी आसीत्?

Answer

Answer: दुर्बुद्धिः

Question 3.
कीदृशः नरः न शोभते?

Answer

Answer: परिधानैः अलङ्कारैः भूषितः अपि अपठितः नरः न शोभते।

Question 4.
बाल्ये सः किम् अकरोत्?

Answer

Answer: बाल्ये सः पितृचरणैः क्लेश्यमानोऽपि विद्यां नाऽधीतवान्।

Question 5.
अत्र ‘आगच्छति’ इति क्रियापदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: उपैति

Question 6.
‘सुबुद्धिः’ इति पदस्य विपर्ययपदं अस्मिन् गद्यांशे किम् प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: दुर्बुद्धिः

Question 7.
‘शोभते’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् किम्?

Answer

Answer: नरः

Question 8.
‘अधः’ इति पदस्य विपर्ययपदं किं प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: ऊर्ध्वः

(जलोच्छलनध्वनिः श्रूयते)
तपोदत्तः – अये कुतोऽयं कल्लोलोच्छलनध्वनिः? महामत्स्यो मकरो वा भवेत्। पश्यामि तावत्।
(पुरुषमेकं सिकताभिः सेतुनिर्माण-प्रयासं कुर्वाणं दृष्ट्वा सहासम्)
हन्त! नास्त्यभावो जगति मूर्खाणाम्! तीव्रप्रवाहायां नद्यां मूढोऽयं सिकताभिः सेतुं निर्मातुं प्रयतते!
(साट्टहासं पार्श्वमुपेत्य)
भो महाशय! किमिदं विधीयते! अलमलं तव श्रमेण। पश्य,
रामो बबन्ध यं सेतुं शिलाभिर्मकरालये।
विदधद् बालुकाभिस्तं यासि त्वमतिरामताम्॥2॥
चिन्तय तावत्। सिकताभिः क्वचित्सेतुः कर्तुं युज्यते?

Question 1.
एकः पुरुषः काभिः सेतुनिर्माणप्रयासं करोति स्म?

Answer

Answer: सिकताभिः

Question 2.
जगति केषाम् अभावः न अस्ति?

Answer

Answer: मूर्खाणाम्

Question 3.
मूर्खाणाम् कुत्र अभावः नास्ति?

Answer

Answer: जगति

Question 4.
कल्लोलोच्छलनस्य ध्वनिं श्रुत्वा तपोधनः किम् अचिन्तयत्?

Answer

Answer: कल्लोलोच्छलनध्वनिं श्रुत्वा तपोधनः अचिन्तयत् यत् तत्र महामत्स्यो मकरो वा भवेत्।

Question 5.
तपोदत्तः किमर्थम् हसति?

Answer

Answer: पुरुषमेकं सिकताभिः सेतुनिर्माण-प्रयासं कुर्वाणं दृष्ट्वा तपोदत्रः हसति।

Question 6.
‘संसारे’ पदस्य पर्यायपदं गद्यांशे किम् अस्ति?

Answer

Answer: जगति

Question 7.
अत्र ‘प्रयतते’ इति क्रियापदस्य कर्ता कः?

Answer

Answer: मूढः

Question 8.
‘मूढः’ इति पदस्य विशेषणपदं किम् अत्र लिखितम्?

Answer

Answer: अयं

Question 9.
‘विदुषाम्’ इति पदस्य विपरीतार्थकं पदं किम् अनुच्छेदे प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: मूर्खाणाम्

पुरुषः – भोस्तपस्विन्! कथं माम् अवरोधं करोषि। प्रयत्नेन किं न सिद्धं भवति? कावश्यकता शिलानाम्? सिकताभिरेव सेतुं करिष्यामि स्वसंकल्पदृढतया।
तपोदत्तः – आश्चर्यम् किम् सिकताभिरेव सेतुं करिष्यसि? सिकता जलप्रवाहे स्थास्यन्ति किम्? भवता चिन्तितं न वा?
पुरुषः – (सोत्प्रासम्) चिन्तितं चिन्ततम्। सम्यक् चिन्तितम्। नाहं सोपानसहायतया अधिरोढं विश्वसिमि समुत्प्लुत्यैव गन्तुं क्षमोऽस्मि।
तपोदत्तः – (सव्यङ्ग्यम्)
साधु साधु! आञ्जनेयमप्यतिक्रामसि!
पुरुषः – (सविमर्शम्)
कोऽत्र सन्देहः? किञ्च,
विना लिप्यक्षरज्ञानं तपोभिरेव केवलम्।
यदि विद्या वशे स्युस्ते, सेतुरेष तथा मम॥3॥

Question 1.
सर्वं कार्यं केन सिद्धं भवति?

Answer

Answer: प्रयत्नेन

Question 2.
सिकता कुत्र न स्थास्यति?

Answer

Answer: जलप्रवाहे

Question 3.
कः आश्चर्यम् करोति?

Answer

Answer: तपोदत्तः

Question 4.
स्वसंकल्पदृढतया सः किम् करिष्यति?

Answer

Answer: स्वसंकल्पदृढ़तया सः सिकताभिरेव सेतु निर्माणं करिष्यति।

Question 5.
पुरुषः सविमर्शम् किम् कथयंति?

Answer

Answer: पुरुषः सविमर्शम् कथयति-“लिपि, अक्षर ज्ञानं विना केवलं तपोभिः एव यदि ते विद्या वशे स्युः तथा मम एषः सेतुः अपि स्युः।”

Question 6.
अनुच्छेदे ‘सेतुरेष’ अत्र विशेषणपदं किम्?

Answer

Answer: एष

Question 7.
‘सफलम्’ इति अर्थे किम् पदं अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: सिद्धम्

Question 8.
अत्र ‘चिन्तितं’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?

Answer

Answer: भवता

Question 9.
अस्मिन् अनुच्छेदे ‘उपहासपूर्वकम्’ पदस्य कः पर्यायः आगतः?

Answer

Answer: सोत्प्रासम्

तपोदत्तः – (सवैलक्ष्यम् आत्मगतम्)
अये! मामेवोद्दिश्य भद्रपुरुषोऽयम् अधिक्षिपति! नूनं सत्यमत्र पश्यामि। अक्षरज्ञानं विनैव वैदुष्यमवाप्तुम् अभिलषामि! तदियं भगवत्याः शारदाया अवमानना। गुरुगृहं गत्वैव विद्याभ्यासो मया करणीयः। पुरुषाथैरेव लक्ष्यं प्राप्यते।
(प्रकाशम्)
भो नरोत्तम! नाऽहं जाने यत् कोऽस्ति भवान्। परन्तु भवद्भिः उन्मीलितं मे नयनयुगलम्। तपोमात्रेण विद्यामवाप्तुं प्रयतमान: अहमपि सिकताभिरेव सेतुनिर्माणप्रयासं करोमि। तदिदानी विद्याध्ययनाय गुरुकुलमेव गच्छमि।
(सप्रणामं गच्छति)

Question 1.
नरः किं विना वैदुष्यम् न प्राप्नोति?

Answer

Answer: अक्षरज्ञानं

Question 2.
तपोदत्तः विद्याध्ययनार्थं कुत्र गच्छति?

Answer

Answer: गुरुकुलम्

Question 3.
तपोदत्तः कस्याः अवमाननां करोति?

Answer

Answer: शारदायाः

Question 4.
तपोमात्रेण विद्यां प्राप्तुं तपोधनस्य प्रयासः कीदृशः आसीत्?

Answer

Answer: तपोमात्रेण विद्यामवाप्तुं तपोधनस्य प्रयासः सिकताभिरेव सेतुनिर्माणप्रयासः आसीत्।

Question 5.
तपोदत्रः किं निश्चयं करोति?

Answer

Answer: तपोदत्तः निश्चयं करोति यत् सः इदानीम् विद्याध्ययनाय गुरुकुलमेव गमिष्यति।

Question 6.
असत्यम्’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम् अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: सत्यम्

Question 7.
अत्र अनुच्छेदे ‘अभिलषामि’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किं?

Answer

Answer: अहम् (तपोदत्तः)

Question 8.
‘भगवत्याः’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम् अस्ति अत्र?

Answer

Answer: शारदायाः

Question 9.
‘आंगच्छामि’ इति पदस्य विपर्ययपदं किम् अत्र प्रयुक्तम्?

Answer

Answer: गच्छामि।

अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वये रिक्तस्थानानां पूर्तिः समुचित पदैः कुरुत

परिधानैरलङ्कारैर्भूषितोऽपि, न शोभते।
नरो निर्माणिभोगीव सभायां यदि वा गृहे॥

अन्वयः- परिधानैः (i) …………….. अपि (ii) …………….. (विद्याहीनः) नरः (iii) …………….. वा सभायाम् (iv) …………….. न शोभते।
मञ्जूषा- अलङ्कारैः, निर्मणिभोगीव, गृहे, भूषितः

Answer

Answer:
(i) अलङ्कारैः
(ii) भूषितः
(iii) गृहे
(iv) निर्माणिभोगीव।

रामो बबन्ध यं सेतुं शिलाभिर्मकराले।
विदधद् बालुकाभिस्तं यासि त्वमतिरामताम्॥

अन्वयः- रामः (i) ……………. शिलाभिः (ii) ……………. सेतुं बबन्ध तं (सेतुं) (iii) …………. विदधद् (iv) …………. अतिरामताम् यासि।
मञ्जूषा- बालुकाभिः, यं, मकरालये, त्वम्

Answer

Answer:
(i) मकरालये
(ii) यं
(iii) बालुकाभिः
(iv) त्वम्।

विना लिप्यक्षरज्ञानं तपोभिरेव केवलम्।
यदि विद्या वशे स्युस्ते, सेतुरेष तथा मम्॥

अन्वयः- लिपि (i) ……………… ज्ञानं विना केवलं (ii) ……………. एव (iii) ……………… विद्या (iv) ……………….. स्युः तथा मम एष सेतुः (अपि स्युः)।
मञ्जूषा- यदि, तपोभिः, वशे, अक्षर

Answer

Answer:
(i) अक्षर
(ii) तपोभिः
(iii) यदि
(iv) वशे

अधोलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थ रिक्तस्थानानां पूर्तिः मञ्जूषायाः समुचितैः पदैः कुरुत

परिधानैरलङ्कारैर्भूषितोऽपि, न शोभते।
नरो निर्माणिभोगीव सभायां यदि वा गृहे॥

भावार्थ:- अस्य भावोऽस्ति यत् मानवजीवने विद्यायाः अतीव महत्त्वम् अस्ति। यथा (i) …………… मणिं विना कदापि न शोभां प्राप्नोति तथैव सुन्दरैः (ii) ………………… आभूषणैः वा (iii) …………….. पुरुषः अपि कदापि विद्यां विना (iv) ……………. शोभां न प्राप्नोति।
मञ्जूषा- वस्त्रैः, सभायां, सुसज्जितः, सर्पः

Answer

Answer:
(i) सर्पः
(ii) वस्त्रैः
(iii) सुसज्जितः
(iv) सभायां

रामो बबन्ध यं सेतुं शिलाभिर्मकरालये।
विदधद् बालुकाभिस्तं यासि त्वमतिरामताम्॥

भावार्थ:- अर्थात् (i) ………….. श्रीरामः त्रेतायुगे पाषाणशिलाभिः यं. (ii) …………… रचितवान्। त्वम् अद्य (iii) ……………… एव तत् कार्यं कृत्वा तस्य प्रयत्नम् (iv) …………… करोषि।
मञ्जूषा- सेतुं, अतिक्रमणं, भगवान्, बालुकाभिः

Answer

Answer:
(i) भगवान्
(ii) सेतुं
(iii) बालुकाभिः
(iv) अतिक्रमणं

विना लिप्यक्षरज्ञानं तपोभिरेव केवलम्।
यदि विद्या वशे स्युस्ते, सेतुरेष तथा मम्॥

भावार्थ:- अस्मिन् संसारे यदि (i) ……………. अक्षरज्ञानं विना केवलं (ii) …………… एव विद्या प्राप्तुं (iii) …तदा मम् अपि (iv) ……………….. एव एषः सेतुः अपि भवितुं कथं न शक्नोति?
मञ्जूषा- सिक्ताभिः, लिपिज्ञानं, शक्नोति, तपोभिः

Answer

Answer:
(i) लिपिज्ञानं
(ii) तपोभिः
(iii) शक्नोति
(iv) सिक्ताभिः

निम्नवाक्यानि घटनाक्रमानुसारं पुनर्लिखत

1. (i) तस्मै ज्ञानदातुम् इन्द्रः वेशं परिवर्त्य तस्य समीपम् अगच्छत्।
(ii) इदं श्रुत्वा तपोदत्तः विद्यां प्राप्तुं गुरुकुलम् अगच्छत्।
(iii) तदा तपोदत्तः इदं दृष्ट्वा तस्य उपहासं करोति।
(iv) एकः तपोदत्तः तपस्यारतः बालकः आसीत्।
(v) सः कथयति-भोः! कथमेतत् व्यर्थमेव सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं करोषि।
(vi) सः पुरुषः गंगायाः सिक्ताभिः सेतुनिर्माणम् आरभत।
(vii) सः विद्याप्राप्त्यै अध्ययनं न कृत्वा केवलं तपः एव अकरोत्।
(viii) इन्द्रः अवदत् यदि तपसा एव त्वं विद्यां प्राप्स्यसि तर्हि अहमपि सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं करिष्यामि।

Answer

Answer:
(i) एकः तपोदत्तः तपस्यारतः बालकः आसीत्।
(ii) सः विद्याप्राप्त्यै अध्ययनं न कृत्वा केवलं तपः एव अकरोत्।
(iii) तस्मै ज्ञानदातुम् इन्द्रः वशं परिवर्त्य तस्य समीपम् अगच्छत्।
(iv) सः पुरुषः गंगायाः सिक्ताभिः सेतुनिर्माणम् आरभत।
(v) तदा तपोदत्तः इदं दृष्ट्वा तस्य उपहासं करोति।
(vi) सः कथयति-भोः! कथमेतत् व्यर्थमेव सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं करोषि।
(vii) इन्द्रः अवदत् यदि तपसा एव त्वं विद्यां प्राप्स्यसि तर्हि अहमपि सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं करिष्यामि।
(viii) इदं श्रुत्वा तपोदत्तः विद्यां प्राप्तुं गुरुकुलम् अगच्छत्।

2. (i) इदं दृष्ट्वा तस्मै ज्ञानं दातुम् देवराजः इन्द्रः वेशं परिवर्त्य तत्रागच्छत्।
(ii) इदं श्रुत्वा इन्द्रः अवदत् यथा त्वं पठनं, लेखनं लिपि अभ्यासं च विना विद्यां प्राप्तुम् इच्छसि।
(iii) सः गंगायाः सिक्ताभिः तस्य समक्षे सेतुं निर्मातुम् आरभत।
(iv) परं वारं-वारं जले सेतुसिक्ता प्रवहत्।
(v) एकः कश्चित् तपोदत्तः नामक : बालक : विद्यां प्राप्तुं तपः करोति स्म।
(vi) ‘तथैव अहमपि सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं करिष्यामि’। इदं श्रुत्वा सः पठनाय गुरुकुलम् अगच्छत्।
(vii) इदं दृष्ट्वा तपोदत्तः अहसत् अवदत् च-सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं कथं भविष्यति?
(viii) परं तस्मै कापि सफलता न अमिलत्।

Answer

Answer:
(i) एकः कश्चित् तपोदत्तः नामकः बालकः विद्यां प्राप्तुं तपः करोति स्म।
(ii) परं तस्मै कापि सफलता न अमिलत्।
(iii) इदं दृष्ट्वा तस्मै ज्ञानं दातुम् देवराजः इन्द्रः वेशं परिवर्त्य तत्रागच्छत्।
(iv) सः गंगायाः सिक्ताभिः तस्य समक्षे सेतुं निर्मातुम् आरभत।
(v) परं वारं-वारं जले सेतुसिक्ता प्रवहत्।
(vi) इदं दृष्ट्वा तपोदत्तः अहसत् अवदत् च-सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं कथं भविष्यति?
(vii) इद्रं श्रुत्वा इन्द्रः अवदत् यथा त्वं पठनं, लेखनं लिपि अभ्यासं च विना विद्यां प्राप्तुम् इच्छसि।
(viii) तथैव अहमपि सिक्ताभिः सेतुनिर्माणं करिष्यामि’। इदं श्रुत्वा सः पठनाय गुरुकुलम् अगच्छत्।

निम्नपदानां पर्यायपदानि चित्वा लिखत

Question 1.
बाल्ये पितृचरणैः क्लेश्यमानः विद्यांनाधीतवान्।
(क) पित्रे
(ख) तातपादैः
(ग) पितुः
(घ) पितरि

Answer

Answer: (ख) तातपादैः

Question 2.
तपोदत्तः सर्वैः कुटम्बिभिः मित्रैः च गर्हितः अभवत्।।
(क) निन्दितः
(ख) प्रशंसितः
(ग) प्रसन्नः
(घ) दुःखितः

Answer

Answer: (क) निन्दितः

Question 3.
यदि गृहमुपैति तदपि वरम्।
(क) अश्रेष्ठम्
(ख) गर्हितम्
(ग) श्रेष्ठम्
(घ) न उत्तमम्

Answer

Answer: (ग) श्रेष्ठम्

Question 4.
हन्त! नास्त्यभावो जगति मूर्खाणाम्।
(क) शरीरे
(ख) संसारे
(ग) मुखे
(घ) मनसि

Answer

Answer: (ख) संसारे

Question 5.
भो महाशय! किमिदं विधीयते?
(क) करोति
(ख) करोमि
(ग) क्रियन्ते
(घ) क्रियते

Answer

Answer: (घ) क्रियते

Question 6.
कथं माम् उपरुणत्सि?
(क) अवरुणद्धि
(ख) अवरोधं करोषि
(ग) प्रोत्साहनं करोषि
(घ) हतोत्साहितं करोषि

Answer

Answer: (ख) अवरोधं करोषि

Question 7.
आञ्जनेयम् अपि अतिक्रामसि।
(क) ईश्वरम्
(ख) रामम्
(ग) हनुमन्तम्
(घ) लक्ष्मणम्

Answer

Answer: (ग) हनुमन्तम्

Question 8.
यदि विद्या वशे स्युः।।
(क) लेखम्
(ख) लेखनम्
(ग) पठनम्
(घ) धावनम्

Answer

Answer: (ग) पठनम्

Question 9.
अक्षरज्ञानं विना एव वैदुष्यम् आवाप्तुम् अभिलषामि।
(क) विद्वत्त्वम्
(ख) कार्यम्
(ग) शक्तिम्
(घ) भ्रमम्

Answer

Answer: (क) विद्वत्त्वम्

Question 10.
तदियं भगवत्याः शारदायाः अवमानना।
(क) देव्याः
(ख) सरस्वत्याः
(ग) शक्तिम्
(घ) दुर्गायाः

Answer

Answer: (ख) सरस्वत्याः

Question 11.
भवद्भिः उन्मीलितं मे नयनयुगलम्।
(क) मयि
(ख) माम्
(ग) मया
(घ) मम

Answer

Answer: (घ) मम

‘क’ स्तम्भे विशेषणानि ‘ख’ स्तम्भे विशेष्याणि दत्तानि। तानि समुचित योजयत

‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(i) सर्वैः – सेतुम्
(ii) तीव्रप्रवाहमानायाम् – अयम्
(iii) तपस्यारतः – पुरुषम्
(iv) यम् – सेतुः
(v) मूढः – नरः
(vi) एकम् – शारदायाः
(vii) एषः – अहम्
(viii) उत्तमः – तपोदत्तः
(ix) भगवत्याः – नद्याम्
(x) प्रयतमानः – कुटुम्बिभिः

Answer

Answer:
(i) कुटुम्बिभिः
(ii) नद्याम्
(iii) तपोदत्तः
(iv) सेतुम्
(v) अयम्
(vi) पुरुषम्
(vii) सेतुः
(viii) नरः
(ix) शारदायाः
(x) अहम्

निम्नपदायां विपर्ययपदानि चिनुतपदानि

विपर्ययाः – पदानि
(i) बाल्ये – अवरम्
(ii) विद्याम् – सुबुद्धिः
(iii) गर्हितः – विदुषाम्
(iv) दुर्बुद्धिः – मार्गयुक्तः
(v) वरम् – विद्वान्
(vi) मार्गभ्रान्तः – प्रियः
(vii) मूर्खाणाम् – असिद्धम्
(viii) मूढः – आलस्यैः
(ix) पार्श्वम् – अवरोढुम्
(x) सिद्धम् – प्रकाशम्
(xi) अधिरोढ़म् – अक्षमः
(xii) क्षमः – यौवने
(xiii) आत्मगतम् – सम्मानम्
(xiv) अवमानना – अविद्याम्
(xv) पुरुषार्थः – दूरम्

Answer

Answer:
(i) यौवने
(ii) अविद्याम्
(iii) प्रियः
(iv) सुबुद्धिः
(v) अवरम्
(vi) मार्गयुक्तः
(vii) विदुषाम्
(viii) विद्वान्
(ix) दूरम्
(x) असिद्धम्
(xi) अवरोढुम्
(xii) अक्षमः
(xiii) प्रकाशम्
(xiv) सम्मानम्
(xv) आलस्यैः

We hope the given NCERT MCQ Questions for Class 9 Sanskrit Chapter 9 सिकतासेतुः with Answers Pdf free download will help you. If you have any queries regarding CBSE Class 9 Sanskrit सिकतासेतुः MCQs Multiple Choice Questions with Answers, drop a comment below and we will get back to you soon.