CBSE Sample Papers

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Set 3 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 3 with Solutions

समयः- होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः – 80

सामान्यनिर्देशाः

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 19 प्रश्नाः सन्ति।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 15 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।

प्रश्नपत्रस्वरूपम्

‘अ’-भागः (बहुविकल्पात्मकः) 40 अङ्काः
‘आ’-भागः (वर्णनात्मकः) 40 अङ्काः

(i) अस्मिन् प्रश्नपत्रे द्वौ भागौ स्तः।
(ii) ‘अ’- भागः बहुविकल्पात्मकः अस्ति।
(iii) ‘आ’-भागः वर्णनात्मकः अस्ति।
(iv) प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीया।
(v) सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
(vi) प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

‘अ’-भागः- बहुविकल्पात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (अङ्काः 25)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदस्य सन्धिपदं सन्धिच्छेदपदं वा चिनुत-(केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) रामः + अत्र भोजनं करोति।
(क) रामश्त्र
(ख) रामोत्रं
(ग) रामोऽत्र
उत्तर
(ग) रामोऽत्र

(ii) एतस्मादेव पाठात् त्वं पठ।
(क) एतत् + अस्मादेव
(ख) एतस्मात् + एव
(ग) एतत् + अस्मादेव
उत्तर
(ख) एतस्मात् + एव

(iii) सम्यक् + नेता एव समाजस्य उद्धारकः भवति।
(क) सम्यवनेता
(ख) सम्यङ्नेता
(ग) सम्यक्नेता
उत्तर
ख) सम्यङ्नेता

(iv) हे ईवश्र! सत् + सतिं यच्छ।
(क) सन्मतिं
(ख) सच्मतिं
(ग) सत्मतिं
उत्तर
(क) सन्मतिं

(v) अहम् नमस्तुभ्यम्।
(क) नमस् + तुभ्यम्
(ख) नमः + तुभ्यम्
(ग) नमस्तु + भ्यम्
उत्तर
(ख) नमः + तुभ्यम्

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) मातापितरौ सदैव वन्दनीयौ।
(क) मातरौ पितरौ च
(ख) माता च पितृ च
(ग) माता च पिता च
उत्तर
(ग) माता च पिता च

(ii) रामः कानने अनुमृगम् धावति।
(क) मृगम् अनतिक्रम्य
(ख) मृगस्य पश्चात्
(ग) मृगस्य योग्यम्
उत्तर
(ख) मृगस्य पश्चात्

(iii) साधुवृत्तिम् समाचरेत्।
(क) साधुम् वृत्तिम्
(ख) साधोः वृत्तिम्
(ग) साधौ वृत्तिम्
उत्तर
(ख) साधोः वृत्तिम्

(iv) समयम् अनतिक्रम्य कार्यम् कुरु।
(क) यथासमयः
(ख) यथासमयम्
(ग) समयंयथा
उत्तर
(ख) यथासमयम्

(v) सिंहः सक्रोधम् अवदत्।
(क) क्रोधम् सहितम्
(ख) क्रोधात् सहितम्
(ग) क्रोधेन सहितम्
उत्तर
(ग) क्रोधेन सहितम्

प्रश्न 3.
अधोलिखितवाक्येषु रेखातिपदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा उचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) यत्रास्ते सा धूर्ता तत्र गम्यताम्।
(क) धूर्त + आ
(ख) धूर्त + ङीप्
(ग) धूर्त + टाप्
उत्तर
(ग) धूर्त + टाप्

(ii) कस्मिन् जने ईश्वर + स्व भवति?
(क) ईश्वतत्वं
(ख) ईश्वरत्वम्
(ग) ईश्वरतन्तः
उत्तर
(ख) ईश्वरत्वम्

अथवा

कालिदासस्य कवित्वम् श्लाघनीयं वर्तते।
(क) कवि + त्व
(ख) कवी + त्व
(ग) कवि + तल्
उत्तर
(क) कवि + त्व

(iii) धैर्यवन्तः जनाः एव सफलतां लभन्ते।
(क) धैर्य + क्तवतु
(ख) धैर्य + शानच्
(ग) धैर्य + मतुप्
उत्तर
(ग) धैर्य + मतुप्

(iv) विद्वांसः एव लोकेऽस्मिन् चक्षुष् + मतुप प्रकीर्तिताः।
(क) चक्षुमन्तौ
(ख) चक्षुष्मन्तः
(ग) चक्षुमान्
उत्तर
(ख) चक्षुष्मन्तः

प्रश्न 4.
वाच्यस्य नियमानुगुणम् उचितं विकल्पं चिनुत। (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)
(i) सुरभिः – किं त्वं अद्य समाचार पत्रे समाचारान्
(क) पठति
(ख) पठसि
(ग) पठामि
उत्तर
(ख) पठसि

(ii) सुगन्धा- आम् मया अद्य …….पठयन्ते।
(क) समाचारम्
(ख) समाचारान्
(ग) समाचाराः
उत्तर
(ग) समाचाराः

(iii) सुरभि:- ………………. अपि प्रतिदिनं समाचारं पठामि।
(क) त्वम्
(ख) सः
(ग) अहम्
उत्तर
(ग) अहम्

(iv) सुगन्धा – ……………….. तु दूरदर्शने अपि दृश्यते।
(क) त्वम्
(ख) मया
(ग) अहम्
उत्तर
(ख) मया

प्रश्न 5.
प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्दं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) अहम् सायंकाले 4:30 ………………. वादने खेलामि।
(क) सार्ध-चतुर्
(ख) सपाद-चतुर्
(ग) चतुर्-सार्ध
उत्तर
(क) सार्ध-चतुर्

(ii) 6:00 ……………………. वादने क्रीडाक्षेत्रात् गृहं आगच्छामि।
(क) नव
(ख) षड्
(ग) सार्ध
उत्तर
(ख) षड्

(iii) 8:15 …………………… वादने भोजनं करोमि।
(क) सार्ध-अष्ट
(ख) सपाद-अष्ट
(ग) सार्ध-सप्त
उत्तर
(ख) सपाद-अष्ट

(iv) 9:00 ……………………… वादनं पर्यन्तम् पठामि।
(क) नव
(ख) अष्ट
(ग) सपाद-नव|
उत्तर
(क) नव

(v) 10:45 …… …… वादने शयनं करोमि।
(क) सपाद-दश
(ख) पादोन-एकादश
(ग) पादोन-दश
उत्तर
(ख) पादोन-एकादश

प्रश्न 6.
वाक्यानुगुणम् उचिताव्ययपदं चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) मनुष्यः अनिच्छन् …………….. पापं करोति।
(क) सहसा
(ख) अपि
(ग) वृथा
उत्तर
(ख) अपि

(i) प्रायः बालशिशुः ….. चलति।
(क) विना
(ख) उच्चैः
(ग) शनैः
उत्तर
(ग) शनैः

(iii) मेघाः आकाशे ………….. गर्जन्ति।
(क) उच्चैः
(ख) शनैः
(ग) नीचैः
उत्तर
(क) उच्चैः

(v) ………………. क्रियाम् न विदधीत
(क) अधुना
(ख) विना
(ग) सहसा
उत्तर
(ग) सहसा

प्रश्न 7.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदम् अशुद्धम् अस्ति। शुद्धं पदं विकल्पेभ्यः चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) भवान् कुत्र गच्छसि?
(क) गच्छति
(ख) गच्छन्ति
(ग) गच्छामि
उत्तर
(क) गच्छति

(ii) त्वं मम मित्रम् अस्ति
(क) सन्ति
(ख) असि
(ग) आसीत्
उत्तर
(ख) असि

(iii) वृक्षे फलाः सन्ति।
(क) फले
(ख) फलानि
(ग) फलम्
उत्तर
(ख) फलानि

(iv) ता: बालिका गीतं गायन्ति।
(क) बालकाः
(ख) बालिकाम्
(ग) बालिकाः
उत्तर
(ग) बालिकाः

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 8.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य समुचितं प्रश्नवाचकपदं चिनुत। (केवलं प्रश्नपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)
(i) मयूरस्य नृत्यं प्रकृतेः आराधना।
(क) कस्य
(ख) कस्याः
(ग) कस्याम्
उत्तर
(ख) कस्याः

(ii) सः ऋषभः हलमूढ्वागन्तं अशक्तः क्षेत्रे पपात।
(क) कुत्र
(ख) कदा
(ग) किमर्थम
उत्तर
(क) कुत्र

(iii) शकटीयानम् कज्जलमलिनं घूमं मुञ्चति।
(क) कीदृशः
(ख) कम्
(ग) किम्
उत्तर
(ग) किम्

(iv) इति उक्त्वा आरक्षी उच्चैः अहसत्।
(क) कैः
(ख) कथम्
(ग) किमर्थम्
उत्तर
(ख) कथम्

(v) सः भारवेदनया क्रन्दति स्म।
(क) केन
(ख) कया
(ग) कस्मै
उत्तर
(ख) कया

(vi) मृगाः मृगैः सह अनुव्रजन्ति।
(क) काः
(ख) कौ
(ग) के
उत्तर
(ग) के

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुकुलम् उचितार्थं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) क्रुद्धः सिंहः उच्चैः अगर्जत्।
(क) कुपितः
(ख) हसितः
(ग) भीत:
उत्तर
(क) कुपितः

(ii) अहम् अनृतम् न वदामि।
(क) नृतम्
(ख) सत्यम्
(ग) असत्यम्
उत्तर
(ग) असत्यम्

(iii) विद्यालये सर्वतः छात्रैव छात्राः सन्ति।
(क) समन्ततः
(ख) परितः
(ग) उभयतः
उत्तर
(क) समन्ततः

(iv) सैनिकाः देशस्य शत्रून् मारयन्ति।
(क) हितैषिणम्
(ख) अरीन्
(ग) उरगान्
उत्तर
(ख) अरीन्

(v) पुरा भोजनामकः नृपः आसीत्।
(क) अधुना
(ख) प्राचीनकाले
(ग) एकदा
उत्तर
(ख) प्राचीनकाले

प्रश्न 10.
भाषिककार्यसम्बद्धानां प्रश्नानां समुचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत-(केवलं प्रश्नषट्कम्) (1 x 6 = 6)
(i) गच्छन्तम् पदस्य विपर्ययपदं किम्?
(क) गच्छताम्
(ख) आगच्छन्तम्
(ग) आगच्छ
उत्तर
(ख) आगच्छन्तम्

(ii) “प्रथमः धर्मः’ इति अनयोः पदयोः विशेष्यपदं किम्?
(क) प्रथमः
(ख) धर्मः
(ग) धर्म:प्रथमः
उत्तर
(ख) धर्मः

(iii) सः बसयानम् ‘विहाय’ पदातिरेव प्राचलत्। अत्र विहाय पदाय किम् पदम् प्रयुक्तम्?
(क) विनियोग
(ख) गत्वा
(ग) परित्यज्य
उत्तर
(ग) परित्यज्य

(iv) “पिताऽस्य किं तपस्तेपे इत्युक्तिस्तत्कृतज्ञता” अत्र अस्य पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) पित्रे
(ख) पुत्राय
(ग) शिष्याय
उत्तर
(ख) पुत्राय

(v) न्यायधीशः तम् शवं न्यायालये आनेतुम् आदिष्टवान्। अत्र ‘अदिष्टवान्‘ क्रिया पदस्य कर्तृपदम किम्?
(क) तम्
(ख) शवम्
(ग) न्यायधीशः
उत्तर
(ग) न्यायधीशः

(vi) पक्षिणः हर्षमिश्रितं कलरवं कुर्वन्ति’ अत्र क्रियापदं किम्?
(क) कलरवं
(ख) कुर्वन्ति
(ग) पक्षिणः
उत्तर
(ख) कुर्वन्ति

(vii) कृषक: इति कर्तृपदस्य क्रियापदम् किम् अस्ति?
(क) तम्
(ख) बहुधा
(ग) पीडयति
उत्तर
(ग) पीडयति

(viii) भयङ्करा व्याघ्रमारी तत्र अस्ति। अत्र विशेषणपदं किम्?
(क) व्याघ्रमारी
(ख) भयङ्करा
(ग) तत्र
उत्तर
(ख) भयङ्करा

‘आ’-भाग:- वर्णनात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अपठितावबोधनम् (अङ्काः 10)

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (10)
वर्तमानकाले मानवः समस्यावर्ते पतितोऽस्ति। एकत्र देहस्य अनेके रोगाः, अन्यत्र मनसः चिन्ताः। कार्यवैफल्येन नैराश्यम् भवति। जीवनशैल्याः परिवर्तन विना मार्गान्तरं नास्ति। व्यायामाभावात् शरीरस्य स्थौल्यं वर्धते तारुण्यावस्थायाम् च मुधमेहः जायते।

एतदेव व्याधिः उच्यते। आधिव्याधिभ्यां पीडितो मानवः निद्रां न लभते। मानवः अतृप्त्या सदा खिद्यते। अतः यथाशक्ति शारीरिक श्रमः कर्त्तव्यः। यत्र पद्भ्यां गन्तु शक्यते तत्र वाहनेन न गन्तव्यम। अलं श्रमचिन्त्या।

इदं शरीरं पोषितमपि पालितमपि च शोभते। स्वस्थशरीरेणैव मानवः सोत्साहं गृहस्थजीवनस्य सर्वविधानां समस्यानाम् समाधाने कुशलः भवति। सः आध्यात्मिकज्ञानमपि लभते। उक्तञ्च ‘शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्’।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) कस्य अभावात् शरीरस्य स्थौल्यं वर्धते?
(ii) मानवः कया सदा खिद्यते?
(ii) वर्तमानकाले कः समस्यावर्ते पतितोऽस्ति?
उत्तर
(i) व्यायामस्य
(ii) अतृप्त्या
(iii) मानवः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) कार्यवैफल्येन किं भवति?
(ii) स्वस्थशरीरेणैव मानवः कासां समाधाने कुशलः भवति?
(iii) मानवैः यथाशक्ति कः कर्तव्यः?
उत्तर
(i) कार्यवैफल्येन नैराश्यं भवति।
(ii) स्वस्थ शरीरेणैव मानवः सोत्साहं गृहस्थजीवनस्य सर्वविधानां समस्यानां समाधाने कुशलः भवति।
(iii) मानवैः यथाशक्ति शारीरिक श्रमः कर्त्तव्यः।

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (1 × 2 = 2)
उत्तर
जीवनशैली

(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत्-(केवलं प्रश्नत्रयम्) (2 × 2 = 4)

(i) ‘खिद्यते’ इत्यस्याः क्रियायाः कर्तृपदं किम्?
(क) सन्तोषः
(ख) मानवः
(ग) मधुमेहः
उत्तर
(ख) मानवः

(ii) ‘पीडितः मानव’ अनयोः पदयोः विशेषणं किम्?

(क) पीडितः
(ख) मानवः
(ग) नरः
उत्तर
(क) पीडितः

(iii) देहस्य’ इत्यस्य पदस्य कः पर्यायः अत्र आगतः?

(क) मानवस्य
(ख) दुःखस्य
(ग) शरीरस्य
उत्तर
(ग) शरीरस्य

(iv) अनुच्छेदे ‘अन्तिमम्’ पदस्य क : विपर्ययः आगतः? 

(क) अलम्
(ख) आद्यम्
(ग) इदम्
उत्तर
(ख) आद्यम्

रचनात्मकं कार्यम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 12.
पितरं प्रति लिखिते पत्र रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रं च पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखतु। ( 1/2 x 10 = 5)
(i) ……….
दिनाङ्कः ………..
पूज्याः (ii) ………..
सादरं प्रणामाः। अत्र कुशलं तत्रास्तु। इदं विज्ञाय भवान् अतिप्रसन्नः भविष्यति यद् गतदिवसे अन्तर्विद्यालयीयभाषणप्रतिस्पर्धायां मया (iii) …………….. स्थानं लब्धम्। क्रीडादिवसे (iv) ……….. अहमेव प्रथमः आसम्। अस्मिन् वर्षे वार्षिकोत्सवे अहं नाट्याभिनयं (v) ………….”। अयं वार्षिकोत्सवः आगामि-सोमवासरे (vi) ……………………”। विद्यालस्य पक्षतः ह्य एव (vii) ………. प्रेषितम्। अहमपि (viii) … सूचयामि, भवान् अवश्यम् आगच्छतु। मम (ix) …………….. भविष्यति। भवतः आज्ञाकारी पुत्रः, (x) …………..

मञ्जूषा – निमन्त्रणपत्रम्, धावनप्रतियोगितायाम्, पीयूषः, उत्साहवर्धनम्, भवन्तम्, प्रयागराजतः, प्रथमम्, करिष्यामि, पितृमहोदयाः, आयोजयिष्यते।
उत्तर
(i) प्रयागराजतः
(ii) पितृमहोदयाः
(iii) प्रथमम्
(iv) धावनप्रतियोगितायाम्
(v) करिष्यामि
(vi) आयोजयिष्यते
(vii) निमन्त्रणपत्रम्
(viii) भवन्तम्
(ix) उत्साहवर्धनम्
(x) पीयूषः

प्रश्न 13.
प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत- (1 x 5 = 5)

मञ्जूषा- पति, पत्नी, बालिका, वृक्षा, बहवः, जनाः, परस्परं, वार्तालापं, कुर्वन्ति, लिखति, पत्राणि, वृद्धजनाः, अपि, सन्ति, स्त्रियः पुरुषाः।
उत्तर
(i) इदम् एकं विमानस्थानकस्य चित्रम् अस्ति।
(ii) चित्रे बहवः वृक्षाः सन्ति। वृक्षे पत्राणि अपि सन्ति।
(iii) तत्र पति पत्नी अन्ये जनाः च परस्परं वार्तालापं कुर्वन्ति।
(iv) बालिकाः वृद्धजनाः च सन्ति।
(v) स्त्रियः पत्राणि लिखन्ति।

अथवा

मञ्जूषाप्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयम् अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेद लिखत (1 x 5 = 5)

‘पुस्तकमेलकम्’

मञ्जूषा- चित्राणि, पुस्तकानि, मित्राणि, लोकार्पणम्, अभवत्, अतीवप्रसन्ना, ध्वनिमुद्रिकाः, संगणकम्, अन्तःप्रवेशः,
विविधं साहित्यम्, विभिन्नानि, प्रकोष्ठानि, संस्कृत-पुस्तकानि, जनाः, पश्यन्ति।
उत्तर
(i) पुस्तकमेलकं विस्तृते क्षेत्रे आयोजितम् अस्ति।
(ii) तत्र पुस्तकमेलकस्य अन्तः प्रवेशः अतीवप्रसनदायकम् अस्ति।
(iii) पुस्तकमेलके अनेकानि चित्राणि, पुस्तकानि, संगणकं च आसन्।
(iv) तत्र अनेकानि संस्कृत-पुस्तकानि च आसन्।
(v) तत्र विविधं साहित्यम् आसीत् येषां लोकार्पणं भवति स्म।

प्रश्न 14.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं वाक्यपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)

(i) लता नाचती है। (Lata dances)
(ii) तुम सब गेंद से खेलते हो। (All of you play by ball)
(iii) कल मोहन बाजार जायेगा। (Mohan will go to the market tomorrow)
(iv) कल रमेश कहाँ था? (Where was Ramesh yesterday?)
(v) रमा सीता के साथ पढ़े! (Rama study with Sita)
(vi) वृक्ष से पत्ते गिरते हैं। (Leaves fall down from the three)
(vii) क्या मैं पढूँ? (May I read?)
उत्तर
(i) लता नृत्यति।
(ii) यूयं कन्दुकेन क्रीडथ।
(iii) श्वः मोहनः आपणं गमिष्यति।
(iv) ह्यः रमेशः कुत्र आसीत्?
(v) रमा सीतया सह पठतु/पठेत्।
(vi) वृक्षात् पत्राणि पतन्ति।
(vii) किम् अहं पठानि?

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 15.
अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत।। (3)
इति श्रुत्वा व्याघ्रमारी काचिदियमिति मत्वा व्याघ्रो भयाकुलचित्तो नष्टः। भयाकुलं व्याघ्रं दृष्ट्वा कश्चित् धूर्तः शृगालः हसन्नाह- “भवान् कुतः भयात् पलायितः? । व्याघ्रः- गच्छ, गच्छ जम्बुक! त्वमपि किञ्चिद् गूढप्रदेशम्। यतो व्याघ्रमारीति या शास्त्रे श्रूयते तयाहं हन्तुमारब्धा परं गृहीतकरजीवितो नष्टः शीघ्रं तदग्रतः। शृगालः- व्याघ्रः त्वया महत्कौतुहलम् आवेदितं यन्मानुषादपि बिभेषि? व्याघ्रः- प्रत्यक्षमेव मया सात्मपुत्रावेकैशो मामत्तुं कलहायमानौ चपेटया प्रहरन्ती दृष्टा।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) शृगालस्य अपरं नाम किम् । ‘शृगालः’ इति शब्दाय किम् अन्यः शब्दः प्रयुक्तः?
(ii) कीदृशः व्याघ्रः नष्ट:?
(iii) शृगालः किम् कुर्वन् अवदत्?
उत्तर
(i) जम्बुकः
(i) भयाकुलचित्तः
(iii) हसन्

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) व्याघ्रः भयाकुलचित्तः किमर्थम् अधावत्?
(ii) व्याघ्रः जम्बुकम् प्रति किम् कथयति?
(iii) प्रत्यक्षमेव सिंहेन किम् दृष्टा?
उत्तर
(i) इयं काचित् व्याघ्रमारी इति मत्वा व्याघ्रः भयाकुलचित्तः अधावत्।
(ii) गच्छ गच्छ जम्बुक! त्वमपि किञ्चित् गूढप्रदेशम् इति व्याघ्रः जम्बुकं प्रति अकथयत्।
(iii) प्रत्यक्षमेव व्याघ्रण सात्मपुत्रावेकैकशो तम् अत्तुं कलहायमानौ चपेटया प्रहरन्ती दृष्टा।

प्रश्न 16.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत
निमित्तमुद्दिश्य हि यः प्रकुप्यति,
ध्रुवं स तस्यापगमे प्रसीदति।
अकारणद्वेषि मनस्तु यस्य वै,
कथं जनस्तं परितोषयिष्यति।।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) अत्र किम् अकारणं द्वेषि उक्तम्?
(ii) किम् उद्दिश्य यः प्रकुप्यति?
(iii) कस्य अपगमे मनुष्यः प्रसीदति?
उत्तर
(i) मनः
(ii) निमित्तम्
(iii) निमित्तस्य/तस्य

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) मनुष्यः कदा ध्रुवं प्रसीदति?
(ii) कं जनः कथमपि न परितोषयिष्यति?
(iii) निमात्तापगमे जनः किं करोति?
उत्तर
(i) मनुष्यः निमित्तस्य अपगमे ध्रुवं प्रसीदति।
(ii) कारणद्वेषि मनस्तु कथमपि जन: न परितोषयिष्यति।
(iii) निमित्तापगमे जनः प्रसीदति

प्रश्न 17.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
व्याघ्र चित्रकौ:- अरे किं वनराजपदाय सुपात्रं चीयते?
एतदर्थं तु आवामेव योग्यौ। यस्य कस्यापि चयनं कुर्वन्तु सर्वसम्मत्या।

सिंहः- तूष्णीं भव भोः। युवामपि मत्सदृशौ भक्षको न तु रक्षको। एवे वन्यजीवाः भक्षकं रक्षकपदयोग्यं न मन्यते अत एव विचारविमर्शः प्रचलित।

बाक : – सर्वथा सम्यगुक्तम् सिंहमहोदयेन। वस्तुतः एव सिंहेन बहुकालपर्यन्तं शासनं कृतम् परमधुना तु कोऽपि पक्षी एव राजेति निश्चंतव्यम् अत्र तु संशीतिलेशस्यापि अवकाशः एव नास्ति।
उत्तर

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1/2 x 2 = 1)

(i) कस्मै पदाय सुपात्रं चीयते?
(ii) आवाम् एव योग्यौ इति को वदत:?
(iii) “युवाम् अपि मत्सदृशौ भक्षको।” अत्र युवाम् पदं काभ्याम् प्रयुक्तम्?
उत्तर
(i) वनराज
(i) व्याघ्रचित्रको
(iii) व्याघ्रचित्रकाभ्याम्

(आ) पूर्णवाक्य में उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 x 2 = 2)

(i) सिंहः किम् कथयति?
(ii) बकः सिंह किम् अकथयत्?
(iii) व्याघ्रचित्रकौ वनराजपदाय किम् अकथयताम्?
उत्तर
(i) सिंहः कथयति-तूष्णीं भव भोः! युवामपि मत्सदृशौ भक्षकौ न तु रक्षको।
(ii) बक: सिंह कथयति-सवर्था सम्यगुक्तं सिंह महोदयेन। बहुकालपर्यन्तं सिंहेन शासनं कृतम् अधुना तु कोऽपि पक्षी एव राजा भवेत्।
(iii) व्याघ्रचित्रकौ अकथयताम्-अरे किं वनराजपदाय सुपात्रं चीयते? एतदर्थं तु आवामेव योग्यौ।

प्रश्न 18.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखित-श्लोकस्य अन्वयं पूरयत (1/2 x 4 = 2)
1. श्लोक- उदीरितोऽर्थः पशुनापि गृह्यते,
हयाश्च नागाश्च वहन्ति बोधिताः।
अनुक्तमप्यूहति पण्डितो जनः,
परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः।।

अन्वय- (i) ……. …… अपि उदीरितः अर्थः …. … गृह्यते, बोधिताः हयाः च (ii) …………. “च (भारम्) वहन्ति। (iii) …….. जनः अनुक्तम् अपि ऊहति। (iv)…………… परेङ्गितज्ञानफलाः हि (भवन्ति)।

अथवा

II . श्लोक- क्रोधो हि शत्रुः प्रथमो नराणां,
देहस्थितो देहविनाशनाय।।
यथास्थितः काष्ठगतो हि वह्निः,
स एव वह्निर्दहते शरीरम्।।

अन्वय- क्रोधः हि (i) ……………. देहविनाशाय देहस्थितः (ii) ……………. शत्रुः (अस्ति)। यथा (iii) ………… स्थितः हि वहिन (भवति) सः वह्निः काष्ठम् एव दहते तथा (iv) …. …… शरीरम् दहते। मञ्जूषा- प्रथमः, नागाः, बुद्धयः, क्रोधः, पशुना, पण्डितः, नराणां, काष्ठगतः

उत्तर

I. (i) पशुना
(ii) नागाः
(iii) पण्डितः
(iv) बुद्धयः

II. (i) नराणां
(ii) प्रथमः
(iii) काष्ठगतः
(iv) क्रोधः

अथवा

मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्यभावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत। श्लोक- वाक्पटुधैर्यवान् मंत्री सभायामप्यकातरः।
स केनापि प्रकारेण परैर्न परिभूयते।। भावार्थ- य मन्त्री
(i) ……………. सम्भाषणे चतुरः, धैर्ययुक्तः,
(ii) …………. च भवति, सः मन्त्री
(iii) …………………. कथमपि
(iv)…………………. न शक्यते। मञ्जूषा- तिरस्कर्तुम्, निर्भीकः, सभायाम्, विरोधिभिः
उत्तर
(i) सभायाम्
(ii) निर्भीकः
(iii) विरोधिभिः
(iv) तिरस्कर्तुम्

प्रश्न 19.
अधोलिखित-कथांशं समुचितक्रमेण लिखत।। ( 1/2 x 8 =4)
(i) तत्र निहितामेकां मञ्जूषाम् आदाय पलायितः।
(ii) चौरः एव उच्चैः क्रोशितुमाराभत “चौरोऽयं चौरोऽयम्” इति।
(iii) चौरस्य पादध्वनिना प्रबुद्धोऽतिथि: चौरशङ्कया तमन्वधावत् अगृह्णाच्च, परं विचित्रमघटत।
(iv) तस्योमेव रात्रौ कश्चन चौर: गृहाभ्यन्तरं प्रविष्टः।
(v) विचित्रा दैवगतिः
(vi) तस्य तारस्वरेण प्रबुद्धः ग्रामवासिनः स्वगृहाद् निष्क्रम्य तत्रागच्छन् वराकमतिथिमेव च चौरं मत्वाऽभर्त्सयन्।
(vii) यद्यपि ग्रामस्य आरक्षी एव चौर आसीत्।
(vii) तत्क्षणमेव रक्षापुरुषः तम् अतिथिं चौरोऽयम् इति प्रख्याप्य कारागृहे प्राक्षिपत्।
उत्तर
(i) विचित्रा दैवगतिः।
(ii) तस्यामेव रात्रौ
(iii) तत्र निहितामेकां
(iv) चौरस्य पादध्वनिना …..
(v) चौरः एव उच्चैः ………….
(vi) तस्य तारस्वरेण
(vii) यद्यपि ग्रामस्य आरक्षी …
(viii) तत्क्षणमेव रक्षापुरुषः

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Set 2 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 2 with Solutions

समयः- होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः – 80

सामान्यनिर्देशाः

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 19 प्रश्नाः सन्ति।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 15 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।

प्रश्नपत्रस्वरूपम्

‘अ’-भागः (बहुविकल्पात्मकः) 40 अङ्काः
‘आ’-भागः (वर्णनात्मकः) 40 अङ्काः

(i) अस्मिन् प्रश्नपत्रे द्वौ भागौ स्तः।
(ii) ‘अ’- भागः बहुविकल्पात्मकः अस्ति।
(iii) ‘आ’-भागः वर्णनात्मकः अस्ति।
(iv) प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीया।
(v) सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
(vi) प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

‘अ’-भागः- बहुविकल्पात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (अङ्काः 25)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदस्य सन्धिपदं सन्धिच्छेदपदं वा चिनुत-(केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) अचिरादेव चण्डवातेन मेघरवैश्च सह प्रवर्षः समजायत।
(क) अचिराद् + एव
(ख) अचिरात् + एव
(ग) अचिराद + एव
उत्तर
(i) (ख) अचिरात् + एव

(ii) आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थः + महान् रिपुः।
(क) शरीरस्थो महान्
(ख) शरीरस्थ महान्
(ग) शरीरस्थमहान्
उत्तर
(क) शरीस्थो महान्

(iii) कश्चित् कृषक: बलीवर्दाभ्यां क्षेत्रकर्षणं कुर्वन् आसीत्।
(क) कश् + चित्
(ख) क + श्चित्
(ग) कः + चित्
उत्तर
(ग) कः + चित्

(iv) किञ्चित् कालं नय माम् अस्मात् + नगराद् बहुदूरम्।
(क) अस्मात्नगरात्
(ख) अस्मान्नगरात्
(ग) अस्मादनगरात्
उत्तर
(ख) अस्मान्नगरात्

(v) अयोग्यः पुरुषः नास्ति योजक : + तत्र दुर्लभः।
(क) योजकस्तत्र
(ख) योजक तत्र
(ग) योजकश्तत्र
उत्तर
(क) योजकस्तत्र

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) वानरः सिंहस्य कर्णमाकृष्य पुनः वृक्षोपरि आरोहति।
(क) वृक्ष उपरि
(ख) वृक्षस्य उपरि
(ग) वृक्षे उपरि
उत्तर
(ख) वृक्षस्य उपरि

(ii) प्रकृतिमाता (सस्नेहम्)-भोः भोः प्राणिनः! यूयं सर्वे एव में सन्ततिः।
(क) स्नेहस्य सहितम्
(ख) स्नेहेन सहितम्
(ग) स्नेहस्य अभावः
उत्तर
ख) स्नेहन सहितम्

(iii) सर्वेषामेव मत्कृते महत्त्वं विद्यते समयम् अनतिक्रम्य।
(क) यथासमयम्
(ख) यथासमयः
(ग) उपसमयम्
उत्तर
(क) यथासमयम्

(iv) वाक्पटुः केनापि प्रकारेण परैर्न परिभूयते।
(क) वाचः पटुः
(ख) वाक् पटुः
(ग) वाचि पटुः
उत्तर
(ग) वाचि पटुः

(v) हयाः च नागाः च वहिन्त बोधिताः।
(क) हयनागाः
(ख) हयानागौ
(ग) हयानागाश्च
उत्तर
(क) हयनागाः

प्रश्न 3.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा उचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) विद्वांसः एव लोकेऽस्मिन् चक्षुष्मन्तः प्रकीर्तिताः।
(क) चक्षुस् + मतुप्
(ख) चक्षुष् + मतुप्
(ग) चक्षुः + मतुप्
उत्तर
(ख) चक्षुष् + मतुप्

(ii) विचित्रा दैवगतिः।
(क) विचित्र + टाप
(ख) विचित्र + ङीप्
(ग) विचित्र + त्व
उत्तर
(क) विचित्र + टाप्

अथवा

जम्बुक: स्वामिन्! यत्रास्ते सा धूर्ता तत्र गम्यताम्।
(क) धूर्त + तल्
(ख) धूर्त + टाप्
(ग) धूर्त + त्व
उत्तर
(ख) धूर्त + टाप्

(iii) तस्या भार्या बुद्धि + मतुप् पुत्रद्वयोपेता पितुर्गृह प्रति चलिता।
(क) बुद्धिमान्
(ख) बुद्धिमती
(ग) बुद्धिमत्
उत्तर
(ख) बुद्धिमती

(iv) सर्वेषामेव मत्कृते महत् + त्व विद्यते
(क) महत्ता
(ख) महत्वम्
(ग) महत्त्वम्
उत्तर
(ग) महत्त्वम्

प्रश्न 4.
वाच्यस्य नियमानुगुणम् उचितं विकल्पं चिनुत। (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)
(i) आदित्यः-अभिनव! किं ………… क्रीडितुं गच्छसि?
(क) त्वया
(ख) त्वम्
(ग) अहम्
उत्तर
(ख) त्वम्

(ii) अभिनव:- न, मया तु स्वपाठः ……………
(क) पठ्यते
(ख) पठामि
(ग) पठ्यसे
उत्तर
(क) पठ्यते

(iii) आदित्यः – शोभनम्! त्वं …………………. अपि लिखसि किम्?
(क) निबन्धः
(ख) निबन्धम्
(ग) निबन्धेन
उत्तर
(ख) निबन्धम्

(iv) अभिनव:- न, ……………………… तु गणितस्य अभ्यासः क्रियते।
(क) त्वया
(ख) अहम्
(ग) मया
उत्तर
(ग) मया

प्रश्न 5.
प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्दं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 =4)
(i) अहं सायं 5:30 वादने ……… … भ्रमणं करोमि।
(क) सार्ध-पञ्चवादने
(ख) सपाद-पञ्चवादने
(ग) पादोन-पञ्चवादने
उत्तर
(क) सार्ध-पञ्चवादने

(ii) केशवः प्रात: 6:00 वादने ……………… जागर्ति।
(क) सार्ध-षड्वादने
(ख) सपाद-षड्वादने
(ग) षड्वादने
उत्तर
(ग) षड्वादने

(iii) कपिलः प्रातः 7:30 वादने …………………. विद्यालयं गच्छति।
(क) सार्ध-सप्तवादने
(ख) सपाद-सप्तवादने
(ग) पादोन-सप्तवादने
उत्तर
(क) सार्ध-सप्तवादने

(iv) सायं 4:30 वादने ….. ……………….. निनादः अतिरिक्तकक्षायै गच्छति।
(क) सपाद-चतुर्वादने
(ख) सार्ध-चतुर्वादने
(ग) पादोन-चतुर्वादने
उत्तर
(ख) सार्ध-चतुर्वादने

(v) प्रणवः रात्रौ 8:45 वादने ……. … दूरदर्शनं पश्यति।
(क) सार्ध-अष्टवादने
(ख) सपाद-अष्टवादने
(ग) पादोन-नववादने
उत्तर
(ग) पादोन-नववादने

प्रश्न 6.
वाक्यानुगुणम् उचिताव्ययपदं चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) …………………… छात्राः पादपान् सिञ्चन्ति।
(क) श्वः
(ख) ह्यः
(ग) इदानीम्
उत्तर
(ग) इदानीम्

(ii) दुर्वहम् ….. ……………. जीवितं जातम्।
(क) तत्र
(ख) अत्र
(ग) अन्यत्र
उत्तर
(ख) अत्र

(iii) निर्जनस्थाने रोदनं ………………… भवति।
(क) श्वः
(ख) वृथा
(ग) एव
उत्तर
(ख) वृथा

(iv) …………………… गणितस्य परीक्षा अभवत्।
(क) उच्चैः
(ख) शनैः
(ग) ह्यः
उत्तर
(ग) ह्यः

प्रश्न 7.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदम् अशुद्धम् अस्ति। शुद्धं पदं विकल्पेभ्यः चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम् ) (1 x 3 = 3)

(i) भवान् फलं खाद।
(क) खादसि
(ख) खादन्तु
(ग) खादतु
उत्तर
(ग) खादतु

(ii) वृक्षाणि हरिताः सन्ति।
(क) वृक्षान्
(ख) वृक्षाः
(ग) वृक्षौ
उत्तर
(ख) वृक्षाः

(iii) सः ग्रामं गच्छन्ति।
(क) गच्छसि
(ख) गच्छतः
(ग) गच्छति
उत्तर
(ग) गच्छति

(iv) आनन्दः ह्यः न आगमिष्यति।
(क) आगच्छत्
(ख) आगच्छति
(ग) आगच्छन्
उत्तर
(क) आगच्छत्

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 8.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य समुचितं प्रश्नवाचकपदं चिनुत। (केवलं प्रश्नपञ्चकम् ) (1 x 5 = 5)

(i) महानगरेषु वाहनानाम् अनन्ताः पङ्क्तयः धावन्ति।
(क) कस्य
(ख) कुत्र
(ग) केषाम्
उत्तर
(ख) कुत्र

(ii) बुद्धिमती चपेटया पुत्रौ प्रहतवती।
(क) का
(ख) कदा
(ग) कया
उत्तर
(ग) कया

(iii) मयूरस्य नृत्यं प्रकृतेः आराधना अस्ति।
(क) का
(ख) कस्य
(ग) कस्याः
उत्तर
(ग) कस्याः

(iv) सुराधिपः ताम् अपृच्छत्।
(क) कः
(ख) किम्
(ग) का
उत्तर
(क) कः

(v) करुणापरो गृही तस्मै आश्रयं प्रायच्छत्।
(क) कस्मै
(ख) कस्यै
(ग) कैः
उत्तर
(क) कस्मै

(vi) संसारे विद्वांसः ज्ञानचक्षुभिः नेत्रवन्तः कथ्यन्ते।
(क) काः
(ख) के
(ग) कः
उत्तर
(ग) कः

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुकुलम् उचितार्थं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) नवमालिका रसालं मिलिता।
(क) वनम्
(ख) आम्रम्
(ग) वृक्षम्
उत्तर
(ख) आम्रम्

(ii) राजपुत्रस्य भार्या पुत्रद्वयोपेता पितृगृहं प्रति चलिता।
(क) माता
(ख) सखी
(ग) पत्नी
उत्तर
(ग) पत्नी

(iii) वृषः जवेन गन्तुम् अशक्तः आसीत्।
(क) तीव्रगत्या
(ख) ‘जव’ इति अन्नेन
(ग) मन्दं मन्दम्
उत्तर
(क) तीव्रगत्या

(iv) करी च सिंहस्य बलं जानाति।
(क) करः
(ख) सिंहः
(ग) गजः
उत्तर
(ग) गजः

(v) मां निजगले बद्ध्वा चल सत्वरम्।
(क) मन्दम्
(ख) शीघ्रम्
(ग) शनैः
उत्तर
(ख) शीघ्रम्

प्रश्न 10.
भाषिककार्यसम्बद्धानां प्रश्नानां समुचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत-(केवलं प्रश्नषट्कम्) (1 x 6 = 6)

(i) “दुर्दान्तैर्दशनैरमुना स्यान्नैव जनग्रसनम्” अस्मिन् वाक्ये विशेष्यपदं किम्?
(क) दुर्दान्तः
(ख) दशनैः
(ग) अमुना
उत्तर
(ख) दशनैः

(ii) “मार्गे गहनकानने एक व्याघ्रं ददर्श’ अत्र ‘वने’ इत्यर्थे किं पर्यायपदं प्रयुक्तम्?
(क) मार्ग
(ख) गहने
(ग) कानने
उत्तर
(ग) कानने

(iii) “स ऋषभ: हलमूढ्वा गन्तुमशक्तः क्षेत्रे पपात” अत्र क्रियापदं किम्?
(क) पपात
(ख) ऊढ्वा
(ग) अशक्तः
उत्तर
(क) पपात

(iv) “निमित्तमुद्दिश्य हि यः प्रकुप्यति, ध्रुवं स तस्यापगमे प्रसीदति” अस्मिन् वाक्ये ‘प्रकुप्यति’ इत्यस्य किं विलोमपदं प्रयुक्तम्?
(क) ध्रुवम्
(ख) प्रसीदति
(ग) निमित्तम्
उत्तर
(ख) प्रसीदति

(v) “क्रुद्धः सिंह: वानरं प्रहर्तुमिच्छति” अस्मिन् वाक्ये किं विशेषणपदं प्रयुक्तम्?
(क) क्रुद्धः
(ख) सिंहः
(ग) वानरम्
उत्तर
(क) क्रुद्धः

(vi) “आदेशं प्राप्य उभौ प्राचलताम्” अत्र कर्तृपदं किम्?
(क) आदेशम्
(ख) उभौ
(ग) प्राप्य
उत्तर
(ख) उभौ

(vii) “पिता यच्छति पुत्राय बाल्ये विद्याधनं महत्” अत्र विशेषणपदं किम्?
(क) पिता
(ख) महत्
(ग) विद्याधनम्
उत्तर
(ख) महत्

(viii) “तस्य मृतशरीरं राजमार्ग निकषा वर्तते” अत्र ‘निकटे’ इत्यर्थे किं पदं दत्तम्?
(क) राजमार्गम्
(ख) मृतशरीरम्
(ग) निकषा
उत्तर
निकषा

‘आ’-भाग:- वर्णनात्मका: प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अपठितावबोधनम् (अङ्काः 10)

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (10)

सूर्यवंशे सर्वप्रथमं मनु म नृपः अभवत्। तस्य कुलं एव दिलीपः इति ख्यातनामा राजा समुत्पन्नः। राजा दिलीपः सर्वेषां विषयाणां ज्ञाता आसीत् तथापि सः सर्वदा अभिमानरहितः, पराक्रमी, परिश्रमी. क्षमाशीलः आसीत्। दिलीपः न्यायपूर्वकं पितृवत् च प्रजापालनं करोति स्म। सः प्रजायाः रक्षणे सर्वदा उद्यतः भवति स्म। अतः सः एव प्रजायाः पिता आसीत्। राजा दिलीपः यदा चिरं सन्ततिं न अलभत तदा तं गुरुवशिष्ठः सन्ततिं प्राप्तुं कामधेनोः पुत्र्याः नन्दिन्याः सेवार्थम् आदिशत्। दिलीपः स्वभार्यया सह एकविंशतिः दिवसपर्यन्तं गोसेवाम् अकरोत्। द्वाविंशतितमे दिने एक: सिंहः नन्दिनीम् आक्राम्यत्।

दिलीप: गोरक्षायै स्वशरीरं समर्पयितुम् उद्यतः अभवत्। प्रसन्ना नन्दिनी तस्मै सन्तते: वरम् अयच्छत्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1 × 2 = 2)

(i) दिलीपः कया सह गोसेवाम् अकरोत्?
(ii) दिलीपः किमर्थं स्वशरीरं समर्पयितुम् उद्यतः अभवत्?
(iii) सूर्यवंशे सर्वप्रथमं क: नृपः अभवत्?
उत्तर
(i) भार्यया
(ii) गोरक्षायै
(iii) मनु:/मनुर्नाम

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (2 × 2 = 4)

(i) गुरुवशिष्ठः किमर्थं नन्दिन्याः सेवार्थम् आदिशत्?
(ii) दिलीपः कथं प्रजापालनं करोति स्म?
(iii) दिलीपः कति दिवसपर्यन्तं गोसेवाम् अकरोत्?
उत्तर
(i) गुरुः वशिष्ठः सन्ततिं प्राप्तुं राजानं दिलीपं नन्दिन्याः सेवार्थम् आदिशत्।
(ii) दिलीपः न्यायेन धर्मेण च पितृवत् प्रजापालनं करोति स्म।
(iii) दिलीपः एकविंशति-दिवसपर्यन्तं गोसेवाम् अकरोत्।।

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (1)
उत्तर
दिलीपः । राजादिलीपः अथवा अन्य कोऽपि समुचितः शीर्षक:

(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत्-(केवलं प्रश्नत्रयम् ) (1 × 3 = 3)

(i) ‘आक्राम्यत्’ इत्यस्याः क्रियायाः कर्तृपदं किम्?
(क) दिलीपः
(ख) वशिष्ठः
(ग) सिंहः
उत्तर
(ग) सिंहः

(ii) ‘क्षमाशीलः’ इति पदस्य विशेष्यं गद्यांशात् चित्वा लिखत।
(क) वशिष्ठः
(ख) दिलीप:
(ग) पराक्रमी
उत्तर
(ख) दिलीपः

(iii) ‘वंशे’ इत्यस्य पदस्य कः पर्यायः अत्र आगतः?
(क) कुले
(ख) सन्ततेः
(ग) चिरम्
उत्तर
(क) कुले

(iv) अनुच्छेदे ‘अलसः’ पदस्य कः विपर्ययः आगतः?
(क) क्षमाशील:
(ख) परिश्रमी
(ग) पराक्रमी
उत्तर
(ख) परिश्रमी

रचनात्मकं कार्यम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 12.
भवान् अभिनवः। भवान् पितुः स्थानान्तरणवशात् असमप्रदेशम् आगतः। स्थानान्तरण-प्रमाणपत्रं प्राप्तुं प्रधानाचार्यां प्रति लिखिते प्रार्थनापत्रे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रं च पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखतु। (1/2 × 10 = 5)

सेवायाम् ……………..
माननीया (i) ………….
डी.ए.वी. विद्यालयः, ”
नवदेहली।
विषय:- स्थानान्तरण-प्रमाणपत्रं प्राप्तुं प्रार्थनापत्रम्।
महोदय!
(ii) …………….. निवेदनम् अस्ति यद् अहं भवत्याः विद्यालये नवमकक्षायां (iii) …………….। मम पितुः (iv) …………… असमप्रदेशस्य गौहाटीनगरे सञ्जातम्। मम सम्पूर्णः परिवारः तत्रैव गत्वा निवासं (v) …… अहम् अपि (vi) …………. सह गत्वा तत्रैव (vii) ………….. । अतः अहं प्रार्थये यत् कृपया मह्यं स्थानान्तरणपत्रं (viii) …………………. अनुगृह्णातु। भवत्याः (ix) …………………. कृपा भविष्यति। धन्यवादः। भवत्याः (x)
शिष्यः
अभिनवः
नवमकक्षास्थः
अनुक्रमाङ्क:-3
दिनाङ्कः ………………..
मञ्जूषा- सविनयम्, पठामि, प्रधानाचार्या, परिवारेण, करिष्यति, प्रदाय, स्थानान्तरणम् पठिष्यामि, महती, आज्ञाकारी
उत्तर
(i) प्रधानाचार्या
(ii) सविनयम्
(iii) पठामि
(iv) स्थानान्तरणम्
(v) करिष्यति
(vi) परिवारेण
(vii) पठिष्यामि
(viii) प्रदाय
(ix) महती
(x) आज्ञाकारी

प्रश्न 13.
प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत- (1 x 5 = 5)

मञ्जूषा- अग्रजस्य, अनुजस्य, भगिनी, रक्षाबन्धनम्, रक्षासूत्रम्, मणिबन्धे, मिष्टान्नम्, प्रसन्नौ, पर्वणः बध्राति।
उत्तर
अत्र छात्रेभ्यः सक्षिप्तवाक्यरचना अपेक्षिता वर्तते। केवलं वाक्यशुद्धिः द्रष्टव्या। अस्य प्रश्नस्य प्रमुखम् उद्देश्य वाक्यरचना अस्ति। वाक्यं दीर्घम् अस्ति अथवा लघु इति महत्त्वपूर्णं नास्ति। प्रतिवाक्यम् अर्धः भावस्य कृते अर्धः अङ्कः च व्याकरणदृष्टया शुद्धतानिमित्तं निर्धारितः अस्ति। मञ्जूषायां प्रदत्ताः शब्दाः सहायतार्थ सन्ति। छात्रः तेषां वाक्येषु प्रयोगं कुर्यादेव इति अनिवार्यं नास्ति। छात्रः स्वमेधया अपि वाक्यानि निर्मातुं शक्नोति। मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां विभिक्ति परिवृत्य अपि वाक्यनिर्माणं कर्तुं शक्यते।

अथवा
मञ्जूषाप्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयम् अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेद लिखत

‘दीपावलिः
मञ्जूषा- दीपानां पड्क्तिः,जनाः, रात्रौ, पूजयन्ति, प्रतीकम्, मिष्टान्नम्, वितरन्ति, स्फोटयन्ति, दीपमालिकोत्सवः, उल्लासमयम्, अमावस्यायाम्, उत्साहेन, बालकाः अपि।
उत्तर
अयं विकल्पः सर्वेभ्यः अस्ति। छात्राः मञ्जूषायां प्रदत्तानां शब्दानां विभक्ति परिवृत्य अपि वाक्यनिर्माणं कर्तुं शक्नुवन्ति। अतः अङ्काः देयाः। प्रत्येकं वाक्यनिमित्तम् अङ्कमेकम् इति। अस्य मूल्याङ्कनाय अन्ये नियमाः चित्रवर्णनस्य अनुगुणं पालनीयाः।

प्रश्न 14.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं वाक्यपञ्चकम्) (1 x 5 = 5)
(i) उद्यान में फूल खिल रहे हैं। (Flowers are blooming in the garden.)
(ii) मेरे पास पाँच फल हैं। (I have five fruits.)
(iii) दिल्ली भारत की राजधानी है। (Delhi is the capital of India.)
(iv) कल हम दोनों गोवा गए थे। (Both of us went to Goa yesterday.)
(v) कृपया तुम मेरे लिए पानी लाओ। (Please bring water for me.)
(vi) शनिवार को मैं उत्सव में जाऊँगा। (I will go to festival on Satuday.)
(vii) अब तुम्हें पढ़ना चाहिए। (You should study now.)
उत्तर
(i) उद्याने पुष्पाणि विकसन्ति।
(ii) मम समीपे पञ्च फलानि सन्ति।
(iii) दिल्ली/देहली भारतस्य राजधानी अस्ति।
(iv) ह्यः आवां गोवानगरम् अगच्छाव/गतवन्तौ।
(v) कृपया त्वं मह्य/मदर्थं जलम् आनय।
(vi) शनिवासरे अहम् उत्सवं गमिष्यामि।
(vii) अधुना त्वं पठेः अथवा अधुना त्वया पठनीयम्/पठितव्यम्।

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 15.
अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
अस्ति देउलाख्यो ग्रामः। तत्र राजसिंहः नाम राजपुत्रः वसति स्म। एकदा केनापि आवश्यककार्येण तस्य भार्या बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता। मार्गे गहनकानने सा बुद्धिमती एकं व्याघ्रं ददर्श। सा व्याघ्रमागच्छन्तं दृष्ट्वा धाष्ात् पुत्रौ चपेटया प्रहत्य जगाद-“कथमेकैकशो व्याघ्रभक्षणाय कलहं कुरुथ:? । अयमेकस्तावद्विभज्य भुज्यताम्। पश्चाद् अन्यो द्वितीयः कश्चिल्लक्ष्यते”। इति श्रुत्वा व्याघ्रमारी काचिदियमिति मत्वा व्याघ्रो भयाकुलचित्तो नष्टः।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) क: भयाकुलचित्तो नष्टः?
(ii) सा बुद्धिमती कुत्र एकं व्याघ्रं ददर्श?
(iii) राजसिंहः कः आसीत्?
उत्तर
(i) व्याघ्रः
(ii) मार्गे/गहनकानने
(iii) राजपुत्रः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) सा पुत्रौ चपेटया प्रहृत्य किं जगाद?
(ii) बुद्धिमती सा किमर्थं पितृह प्रति चलिता?
(iii) मार्गे सा बुद्धिमती किं ददर्श?
उत्तर
(i) सा पुत्रौ चपेटयाप्रहृत्य जगाद-“कथमेकैकशो व्याघ्रभक्षणाय कलहं कुरुथः? अयमेकस्तावद्विभज्य भुज्यताम्।पश्चाद् अन्यो द्वितीयः कश्चिल्लक्ष्यते।
(ii) बुद्धिमती सा आवश्यककार्येण पुत्रद्वयोपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता।
(iii) मार्गे सा बुद्धिमती एकं व्याघ्रं ददर्श।

प्रश्न 16.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3)
दुर्वहमत्र जीवितं जातं प्रकृतिरेव शरणम्।
शुचि पर्यावरणम्।।
महानगरमध्ये चलदनिशं कालायसचक्रम्।
मनः शोषयत् तनुः पेषयद् भ्रमति सदा वक्रम्।।
दुर्दान्तैर्दशनैरमुना स्यान्नैव जनग्रसनम्। शुचि पर्यावरणम्।।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) अत्र किं दुर्वहं जातम्?
(ii) कदा महानगरे कालायसचक्र चलति?
(iii) पर्यावरणं कीदृशं भवितव्यम्?
उत्तर
(i) जीवितम्
(ii) अनिशम्
(iii) शुचि

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) कालायसचक्रं किं कुर्वत् वक्रं भमति?
(ii) केन जनग्रसनं न स्यात्?
(iii) का अस्माकं शरणम् अस्ति?
उत्तर
(i) कालायसचक्रम् अनिशं चलद् व्रकं भ्रमति।
(ii) दुर्दान्तैः दशनैः जनग्रसनं न स्यात्।
(iii) प्रकृतिः एव अस्माकं शरणम् अस्ति।

प्रश्न 17.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत।
मयूरः- (वृक्षोपरितः-साट्टहासपूर्वकम्) विरम्, विरम, आत्मश्लाघायाः। किं न जानासि यत्
यदि न स्यान्नरपतिः सम्यनेता ततः प्रजा।
अकर्णधारा जलधौ विप्लवेतेह नौरिव॥ (3)

को न जानाति तव ध्यानावस्थाम्। ‘स्थितप्रज्ञ’ इति व्याजेन वराकान् मीनान् छलेन अधिगृह्य क्रूरतया भक्षयसि। धिक् त्वाम्। तव कारणात् तु सर्वं पक्षिकुलमेवावमानितं जातम्।

वानरः- (सगर्वम्) अतएव कथयामि यत् अहमेव योग्यः वनराजपदाय। शीघ्रमेव मम राज्याभिषेकाय तत्पराः भवन्तु सर्वे वन्यजीवाः।

मयूरः- अरे वानर! तूष्णीं भव। कथं त्वं योग्यः वनराजपदाय? पश्यतु पश्यतु मम शिरसि राजमुकुटमिव शिखां स्थापयता विधात्रा एवाहं पक्षिराजः कृतः अतः वने निवसन्तं मां वनराजरूपेणापि द्रष्टुं सज्जाः भवन्तु अधुना। यतः कोऽप्यन्य: विधातुः निर्णयम् अन्यथा कर्तुं क्षमः?

काकः- (सव्यङ्ग्यम्) अरे अहिभुक्! नृत्यातिरिक्तं का तव विशेषता यत् त्वां वनराजपदाय योग्यं मन्यामहे वयम्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) कः सगर्वं वदति?
(ii) नाट्यांशे कः श्लोकं वदति?
(iii) ‘अरे वानर! तूष्णीं भवा’ इति कः कथयति?
उत्तर
(i) वानरः
(ii) मयूरः
(iii) मयूरः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) विधात्रा मयूरः कथं पक्षिराजः कृतः?
(ii) काकः किं वदति?
(iii) वानरः (सगर्व) किं वदति?
उत्तर
(i) शिरसि राजमुकुटमिव शिखां स्थापयता विधात्रा एव मयूरः पक्षिराजः कृतः।
(ii) काकः (सव्यङ्ग्यम्)-“अरे अहिभुक्! नृत्यातिरिक्तं का तव विशेषता यत् त्वां वनराजपदाय योग्य मन्यामहे वयम्।” इति वदति
(iii) वानरः (सगर्वं) “अहमेव योग्यः वनराजपदाय। शीघ्रमेव मम राज्याभिषेकाय तत्पराः भवन्तु सर्वे वन्यजीवाः” इति कथयति।

प्रश्न 18.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखित-श्लोकस्य अन्वयं पूरयत (1/2 x 4 = 2)
त्यक्त्वा धर्मप्रदां वाचं परुषां या योऽभ्युदीरयेत्।
परित्यज्य फलं पक्वं भुङ्क्तेऽपक्वं विमूढधीः॥
अन्वयः- यः
(i) …………. वाचम् त्यक्त्वा परुषाम् वाचम्
(ii) …….(सः) विमूढघी: पक्वम् (फलम्)
(iii) …………. अपक्वम् फलम्
(iv) मञ्जूषा- अभ्युदीरयेत्, भुङ्क्ते, धर्मप्रदाम्, परित्यज्य
उत्तर
(i) धर्मप्रदाम्
(ii) अभ्युदीरयेत्
(iii) परित्यज्य
(iv) भुङ्क्ते

अथवा
मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्यभावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत।
काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेदः पिककाकयोः।
वसन्तसमये प्राप्ते काकः काकः पिक: पिकः।।
भावार्थ:- अस्य भावोऽस्ति यत्
(i) ………..वर्णः कृष्णः वर्तते पिकस्य अपि वर्णः
(ii) ……….. एव अस्ति। अतः पिके काके च कः भेदः अस्ति अर्थात् वर्णदृष्ट्या तयोः कश्चिद् भेदो न दृश्यते। परन्तु यदा
(iii) ……. समयः आगच्छति तदा तयोः स्वरैः ज्ञायते यत् कः
(iv) …….. कश्च पिको वर्तते। मञ्जूषा- वसन्तस्य, काकस्य, काकः, कृष्णः
उत्तर
अस्य भावोऽस्ति यत् काकस्य वर्णः कृष्णः वर्तते पिकस्य अपि वर्णः कृष्णः एव अस्ति। अतः तयोः पिके काके च कः भेदः अस्ति अर्थात् वर्णदृष्ट्या तयोः कच्चिद् भेदो न दृश्यते! परन्तु यदा वसन्तस्य समय: आगच्छति तदा तयोः स्वरैः ज्ञायते यत् कः काकः अस्ति कश्च पिको वर्तते।

प्रश्न 19.
अधोलिखित-कथांशं समुचितक्रमेण लिखत। (1/2 x 8 = 4)
(i) एकः कृषकः आसीत्।
(ii) पुत्रस्य दैन्यावस्थां दृष्ट्वा सुरभिः दुःखिता अभवत्।
(iii) सुरभेः इमाम् अवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः ताम् अपृच्छत्- ‘अयि शुभे! किमेवं रोदिषि’ इति।
(iv) कृषक: तं दुर्बलं वृषभ तोदनेन नुद्यमानः अवर्तत।
(v) तस्य समीपे द्वौ बलीवदौ आस्ताम्।
(vi) क्रुद्धः कृषकः तमुत्थापयितुं बहुवारं यत्नमकरोत्।
(vii) सः वृषभः हलम् ऊढ्वा गन्तुम् अशक्तः क्षेत्रे पपात।
(viii) तयोः बलीवर्दयोः एकः शरीरेण दुर्बलः आसीत्।
उत्तर
(i) एकः कृषकः आसीत्।
(ii) तस्य समीपे द्वौ बलीवौ आस्ताम्।
(iii) तयोः बलीवर्दयोः एकः शरीरेण दुर्बलः आसीत्।
(iv) कृषक: तं दुर्बलं वृषभं तोदनेन नुद्यमानः अवर्तत।
(v) सः वृषभः हलम् ऊढवा गन्तुम् अशक्तः क्षेत्रे पपात।।
(vi) क्रुद्धः कृषक: तमुत्थापयितुं बहुवारं यत्नमकरोत्।
(vii) पुत्रस्य दैन्यावस्थां दृष्ट्वा सुरभिः दुःखिता अभवत्।
(vii) सुरभेः इमाम् अवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः ताम् अपृच्छत्–’अयि शुभे! किमेवं रोदिषि’ इति।

Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Set 1 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Set 1 with Solutions

समयः- होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः – 80

सामान्यनिर्देशाः

• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 19 प्रश्नाः सन्ति।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
• अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 15 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।

प्रश्नपत्रस्वरूपम्

‘अ’-भागः (बहुविकल्पात्मकः) 40 अङ्काः
‘आ’-भागः (वर्णनात्मकः) 40 अङ्काः

(i) अस्मिन् प्रश्नपत्रे द्वौ भागौ स्तः।
(ii) ‘अ’- भागः बहुविकल्पात्मकः अस्ति।
(iii) ‘आ’-भागः वर्णनात्मकः अस्ति।
(iv) प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीया।
(v) सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
(vi) प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।

‘अ’-भागः- बहुविकल्पात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अनुप्रयुक्त-व्याकरणम् (अङ्काः 25)

प्रश्न 1.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदस्य सन्धिपदं सन्धिच्छेदपदं वा चिनुत-(केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) तन्नाम सर्वोच्चं वर्तते।
(क) तन् + नाम
(ख) तत् + नाम
(ग) तद् + नाम
उत्तर
(ख) तत् + नाम

(ii) वाक् + मयम् तपः।
(क) वाग्मयम्
(ख) वाङ्मयम्
(ग) वाकमयम्
उत्तर
(ख) वाङ्मयम्

(iii) सोऽपि पठितुम् वाञ्छति।
(क) सः + अपि
(ख) सो + अपि
(ग) सो + ऽपि
उत्तर
(क) सः + अपि

(iv) रामकथायां रामस्य यशः + गानम् वर्तते।।
(क) यशोऽगानम्
(ख) यशगानम्
(ग) यशो गानम्
उत्तर
(ग) यशो गानम्

(v) कशचौर : गृहं प्राविशत्।
(क) के + चौरम्
(ख) कम् + चौरः
(ग) कः + चौरः
उत्तर
(ग) कः + चौरः

प्रश्न 2.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समासं विग्रहं वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) भवान् सपरिवारम् मम गृहम् आगच्छतु।
(क) परिवार सहितम्
(ख) परिवार सहितम्
(ग) परिवारेण सहितम्
उत्तर
(ग) परिवारेण सहितम्

(ii) कार्य समापयितुं स शक्तिम् अनतिक्रम्य परिश्रमं करोति।
(क) यथाशक्तिः
(ख) यथाशक्ति
(ग) यथाशक्तिम्
उत्तर
(ख) यथाशक्ति

(iii) सुरभेः वचनम श्रुत्वा इन्द्रस्य हृदयमद्रवत्।
(क) सुरभीवचनम्
(ख) सुरभेवचनम्
(ग) सुरभिवचनम्
उत्तर
(ग) सुरभिवचनम्

(iv) सीतोर्मिले भगिन्यौ स्तः।
(क) सीता च उर्मिले
(ख) सीता च उर्मिला च
(ग) सीता उर्मिले च
उत्तर
(ख) सीता च उर्मिला च

(v) राजसिंहः नाम राजपुत्रः अवसत्।
(क) राज्ञे पुत्रः
(ख) राज्ञा पुत्रः
(ग) राज्ञः पुत्र
उत्तर
(ग) राज्ञः पुत्र

प्रश्न 3.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाकिन्तपदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य विभन्य वा उचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत। (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) माता सदैव पूजनीय + टाप् अस्ति।
(क) पूजनीयः
(ख) पूजनीयम्
(ग) पूजनीया
उत्तर
(ग) पूजनीया

अथवा

पी.टी. उषा एका धावक + टाप् आसीत्।
(क) धावकः
(ख) धाविका
(ग) धाविकाः
उत्तर
(क) धावकः

(ii) वाक्पटुः धैर्य + मतुप् मंत्री सभायाम् अपि अकातरः।
(क) धैर्यवत्
(ख) धैर्यवान्
(ग) धैर्यवन्तः
उत्तर
(ख) धैर्यवान्

(iii) तदेव महात्मानः समत्वम् इति आहु।
(क) सम + त्व
(ख) समत् + त्व
(ग) सम् + त्वम्
उत्तर
(क) सम + त्व

(iv) विद्वांसः एव अस्मिन् लोके चुक्षष् + मतुप सन्ति।
(क) चक्षुःमन्तः
(ख) चक्षुमान्
(ग) चक्षुष्मन्तः
उत्तर
(ग) चक्षुष्मन्तः

प्रश्न 4.
वाच्यस्य नियमानुगुणम् उचितं विकल्पं चिनुत। (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)
(i) रमेशः – किम् अशोकः पाठं … ?
(क) पठसि
(ख) पठति
(ग) पठ्यते
उत्तर
(ख) पठति

(ii) सुधा – आम्! ……………. पाठः पठ्यते।
(क) अशोकेन
(ख) अशोकम्
(ग) अशोकः
उत्तर
(क) अशोकेन

(iii) रमेशः – किम् तेन ………….. नम्यते?
(क) अध्यापकम्
(ख) अध्यापकः
(ग) अध्यापको
उत्तर
(ख) अध्यापकः

(iv) सुधा – आम् ……………. अध्यापकम् नमति।
(क) ते
(ख) सः
(ग) तेन
उत्तर
(ख) सः

प्रश्न 5.
प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्द चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)
(i) मम भ्राता प्रातः (5.00) …. ………. वादने भ्रमणार्थं गच्छति।
(क) सार्ध-पञ्च
(ख) सपाद-पञ्च
(ग) पञ्च
उत्तर
(ग) पञ्च

(ii) अहम् प्रातः (8.30) ……………………… वादने कार्यालयं गच्छामि।
(क) सार्ध-अष्ट
(ख) सपाद-अष्ट
(ग) अष्ट
उत्तर
(क) सार्ध-अष्ट

(iii) तव भ्राता मध्याह्न (2.00) …………………. वादने विद्यालयात् आगच्छति।
(क) द्वि-सपाद
(ख) द्वि
(ग) त्रि
उत्तर
(ख) द्वि

(iv) मम जनकः (7.45) ……………… वादने गृहम् आगच्छति।
(क) पदोन-सप्त
(ख) सार्ध-अष्ट
(ग) पादोन-अष्ट
उत्तर
(ग) पादोन-अष्ट

(v) मम माता (8.15) …………… वादने पाकशालाम् गच्छति।
(क) पादोन-अष्ट
(ख) सपाद-अष्ट
(ग) सार्ध-अष्ट
उत्तर
(ख) सपाद-अष्ट

प्रश्न 6.
वाक्यानुगुणम् उचिताव्ययपदं चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)

(i) किं त्वम् ……………” वाराणसी गमिष्यसि?
(क) हयः
(ख) श्वः
(ग) पुरा
उत्तर
(ख) श्वः

(ii) ……. एव अहम् मातुलस्य गृहं गच्छामि।
(क) यावत्
(ख) यदा-कदा
(ग) तत्र
उत्तर
(ख) यदा-कदा

(iii) ……………..” अहं पाठं पठामि तावत् त्वम् अभ्यासं कुरु
(क) यावत्
(ख) यत्र
(ग) यदा
उत्तर
(क) यावत्

(iv) यत्र मम विद्यालयः “…………..” एव अहम् वसामि।
(क) तत्र
(ख) कुत्र
(ग) अत्र
उत्तर
(क) तत्र

प्रश्न 7.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदम् अशुद्धम् अस्ति। शुद्ध पदं विकल्पेभ्यः चिनुत- (केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 x 3 = 3)
(i) गृहे अनेकानि अतिथयः आगच्छन्।
(क) अनेके
(ख) अनेकम्
(ग) अनेकाः
उत्तर
(क) अनेके

(ii) एतत् दृष्ट्वा बालकाः प्रसन्नाः अभवत्।
(क) अभवताम्
(ख) अभवन्
(ग) अभवत
उत्तर
(ख) अभवन्

(iii) आवाम् नाटकम् द्रक्ष्यामि।
(क) वयम्
(ख) आवाम्
(ग) अहम्
उत्तर
(ग) अहम्

(iv) सा श्वः मम गृहम् आगच्छत्।।
(क) आगमिष्यामि
(ख) आगमिष्यति
(ग) आगच्छन्
उत्तर
(ख) आगमिष्यति

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 8.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य समुचितं प्रश्नवाचकपदं चिनुत। (केवलं प्रश्नपञ्चकम्) (1 x 5 = 5)

(i) कश्चन् धूर्तः शृगालः हसन् आह।
(क) कीदृशी
(ख) कीदृशः
(ग) कीदृशम्
उत्तर
(ख) कीदृशः

(ii) देउलाख्ये ग्रामे राजसिंहः वसति स्म।
(क) के
(ख) कस्मिन्/कुत्र
(ग) कः
उत्तर
(ख) कस्मिन्/कुत्र

(iii) गुणी गुणं वेत्ति।
(क) कः
(ख) को
(ग) का
उत्तर
(क) कः

(iv) कृषिवलः क्रुद्धः अभवत्।
(क) कः
(ख) कीदृशः
(ग) किम्
उत्तर
(क) कः

(v) सः भारवेदनया क्रन्दति स्म।
(क) का
(ख) किम्
(ग) कया
उत्तर
(ग) कया

(vi) पुत्रः पठनाय पाठशाला गच्छति।
(क) किमर्थम्
(ख) कुत्र
(ग) कय
उत्तर
(क) किमर्थम्

प्रश्न 9.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रसङ्गानुकुलम् उचितार्थं चिनुत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1 x 4 = 4)

(i) अवक्रता चित्ते यथा।
(क) कर्णे
(ख) आत्मनि
(ग) मनसि
उत्तर
(ग) मनसि

(ii) इति एतद् विदुषाम् वचः।
(क) कथितः
(ख) वचनम्
(ग) कार्यम्
उत्तर
(ख) वचनम्

(iii) व्याघ्रं दृष्ट्वा बुद्धिमती उवाच।
(क) अवलोक्य
(ख) पश्य
(ग) दृष्टताः
उत्तर
(क) अवलोक्य

(iv) कृषिवल: वृषभम् तुदति।
(क) अश्वम्
(ख) गर्दभम्
(ग) वलीवर्दम्
उत्तर
(ग) वलीवर्दम्

(v) आरक्षी चौरं न्यायालयं नीतवान्।
(क) सैनिकः
(ख) रक्षी
(ग) आरक्षक:
उत्तर
(ग) आरक्षक:

प्रश्न 10.
भाषिककार्यसम्बद्धानां प्रश्नानां समुचितम् उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत-(केवलं प्रश्नषट्कम्) (1 x 6 = 6)
(i) “आलस्यं हि मनुष्याणां शरीस्थो महान् रिपुः” अत्र उद्यमम् पदस्य विपर्ययं किम्?
(क) महान्
(ख) रिपुः
(ग) आलस्यम्
उत्तर
(ग) आलस्यम्

(ii) “प्रविष्टः” इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) चौरः
(ख) गृहाभ्यन्तरः
(ग) तस्मिन्
उत्तर
(क) चौरः

(iii) “अहम् तु पुत्रं शोचामि” अत्र शोचामि क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) तु
(ख) पुत्रम्
(ग) अहम्
उत्तर
(ग) अहम्

(iv) “वायुमण्डलं भृशं दूषितम् नहि निर्मलजलं’ अत्र वायुमण्डलं पदस्य विशेषणं किम्?
(क) भृशम् दूषितम्
(ख) नहि
(ग) जलम्
उत्तर
(क) भृशम् दूषितम्

(v) अनृतम् पदम् वदसि चेत् काकः दशेत्-अत्र असत्यम् पदाय किम् पदं प्रयुक्तम्?
(क) असत्यम्
(ख) अनृतम्
(ग) नृतम्
उत्तर
(ख) अनृतम्

(vi) “तस्य पुच्छम् धुनोति” अत्र तस्य पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(क) पक्षिणे
(ख) सिंहाय
(ग) वानराय
उत्तर
(ख) सिंहाय

(vii) ‘निर्धनः जनः’ अत्र विशेष्यपदं किम्?
(क) निर्धनः
(ख) निधि
(ग) जनः
उत्तर
(ग) जनः

(viii) भाग्यवशात् इति पदस्य पर्यायपदं किम्?
(क) कार्यात्
(ख) दैवात्
(ग) परिश्रमात्
उत्तर
(ख) दैवात्

‘आ’-भागः – वर्णनात्मकाः प्रश्नाः (अङ्काः 40)

अपठितावबोधनम् (अङ्काः 10)

प्रश्न 11.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत।
एकस्मिन् ग्रामे मन्थरको नाम तन्तुवायः अवसत्। तन्तु संयोजनं कुर्वतः तस्य सर्वाणि उपकरणानि नष्टानि। अथ सः नवीनानि उपकरणानि निर्मातुं काष्ठानि प्राप्तुं वनगमच्छत्। तत्र एकम् विशाल वृक्षं दृष्ट्वा यावत् सः तस्योपरि कुठाराघातं कर्तुम् उद्यतोऽभवत् तावदेव तवृक्षवासी यक्षः अवदत्-“भो! अयं पादपः मम आश्रयः, एनं मा कर्तय। अहम् तव मनोकामना पूरयिष्यामि, अभीष्टं वरं प्रार्थय इति” एतत् श्रुत्वा तन्तुवायः स्वपत्नी प्रष्टुम् गृहमागच्छत्।

सा तम् अन्यत् बाहुयगलम् द्वितीयं च शिर याचितुम् प्रेरितवती येन सः पुरतः पृष्ठतः च पटान् निर्मातुं समर्थो भवेत्। ततः मन्थरक: वनं गत्वा यक्षं अन्यद् बाहु द्वितीयं शिरः याचितवान्। यक्ष अपि तस्मै तादृशम् वरम् दत्तवान्। अनन्तरम् यावत् सः चतुर्भुजः द्विशिरः भूत्वा गृहमागतवान् तावत् सर्वे तम् राक्षसमत्वा तस्य वधम् अकुर्वन्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) तन्तुवायः कुत्र अवसत्?
(ii) तन्तुवायः काम् प्रष्टुम् गृहम् आगच्छत्?
(iii) सर्वे किम् मत्वा मन्थरकस्य वधम् अकुर्वन्?
उत्तर
(i) एकस्मिन् ग्रामे
(ii) स्वपत्नीम्
(iii) राक्षसम्

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (2 × 2 = 4)

(i) मन्थरक: किमर्थम् वनम् अगच्छत्?
(ii) वृक्षवासी यक्षः तन्तुवायम् किम् अवदत्?
(iii) तन्तुवायस्य पत्नी तन्तुवायम् किम् याचितुं प्रेरितवती?
उत्तर
(i) सः नवीनानि उपकरणानि निर्मातुं काष्ठानि प्राप्तुं वनं अगच्छत्।।
(ii) वृक्षवासी यक्षः अवदत् भो अयं पादपः ………… एनं या कर्तय।
(iii) तन्तुवायस्य भार्या अन्यत् ………………… प्रेरितवती।

(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (1)
उत्तर
मूर्खः तन्तुवाय:/मूर्खा भार्या/सहसा क्रियां न विदधीत/लोभस्य परिणामः

(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत्-(केवलं प्रश्नत्रयम्) (1 ×3 = 3)

(i) तस्य सर्वाणि उपकरणानि नष्टानि। अत्र विशेष्यपदं किम्?
(क) नष्टानि
(ख) उपकरणानि
(ग) सर्वाणि
उत्तर
(i) उपकरणानि

(ii) सा तम् अन्यत् बाहुयुगलम् … अत्र सा पदम् कस्यै प्रयुक्तम्?
(क) यक्षाय
(ख) तन्तुवायाय
(ग) पत्न्यै
उत्तर
(ग) पत्न्यै

(iii) “यक्षः अपि तस्मै तादृशं वरं दत्तवान्” दत्तवान् क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) तस्मै
(ख) यक्षः
(ग) वरम्
उत्तर
(ख) यक्षः

(iv) “सः पुरतः पृष्ठतः च पटान् निर्मातुम्” अत्र पटान् इति पदस्य कः अर्थः?
(क) वस्त्राणि
(ख) काष्ठानि
(ग) यन्त्राणि
उत्तर
(क) वस्त्राणि

रचनात्मक कार्यम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 12.
पितामहं प्रति लिखिते पत्रे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पत्रं च पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखतु। छात्रावासतः पूरमपूज्याः पितामहमहोदया:! श्रीमत्-चरणकमलेषु सविनयं प्रणामाः भवतां पत्रं गतदिने मया (i) …………….. पत्रं लब्ध्वा पठित्वा च महान् (ii) …………. जातः। अत्र भवत्कृपया अहं सर्वथा कुशली (iii) ………… अस्मि। अध्ययनम् अपि मम (iv) ………….. प्रचलित। अहं प्रथमश्रेण्याम् उत्तीर्णः इति (v) ………… ज्ञात्वा भवता महती प्रसन्नता प्रकटीकृता पत्रे। परं इदं भवच्चरणकमलयोः एव कृपया फलं वर्तते। (vi) …………… शुभाशीर्वचनैश्च अहं पुनरपि परीक्षासु प्रथमश्रेणी (vii) …………. । काले-काले पत्रप्रदानेन (viii) …………….. मार्गदर्शनेने (ix) ……………… दोषाणाम् निरूपणेन च अहं (x) …………….. अनुग्राह्यः इति पुनः प्रणतिपूर्वकं प्रणामाः। (1/2 × 10 = 5)
उत्तर
(i) प्राप्तम्
(ii) प्रमोदो
(iii) सानन्दश्च
(iv) सम्यक्
(v) समाचारम्
(vi) शुभाशीर्वादैः
(vii) प्राप्स्यामि
(viii) भवताम्
(ix) मम
(x) सर्वदा

भवदङ्कपालितः पौत्रः
कखग मञ्जूषा- सर्वदा, शुभाशीर्वादैः, प्राप्स्यामि, मम, प्रमोदो, समाचार प्राप्तम्, भवताम्, सम्यक्, सानन्दश्च

प्रश्न 13.
प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत- (1 x 5 = 5)

मञ्जूषा- छात्राः, क्षेत्रे, वृक्षारोपणम्, वनमहोत्सवः पर्यावरणम्, शिक्षकैः, पादपानाम्, रोपणम्, पादपान्, उत्साहपूर्वकम् अनेके वृक्षाः, विशालम्
उत्तर
(1) अस्मिन् चित्रे वनमहोत्सवस्य दृश्यम् अस्ति।
(2) विद्यालयस्य प्राङ्गणे छात्राः वृक्षारोपणम् कुर्वन्ति
(3) पादपान् रोपयित्वा एका बालिका पर्यावरणगीतं गायति।
(4) सर्वे छात्राः उत्साहपूर्वकं वनमहोत्सवम् आचरन्ति।
(5) क्षेत्रे अनेके हरिताः वृक्षाः सन्ति।

अथवा

मञ्जूषा – प्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयम् अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत
मञ्जूषा- प्रतिदिनं, सर्वोत्तम् धनम्, सूर्योदयः, संतुलित आहारः, नियमित व्यायामः, स्वास्थ्य, स्वास्थ्यवर्धक, प्राक् ,प्रश्नपत्रम्
उत्तर
(1) स्वास्थ्यम् स्वस्थजीवनस्य आधारस्तम्भः अस्ति।
(2) स्वास्थ्यस्य रक्षायै स्वास्थ्यसंबंधी नियमान् पालयेयुः।
(3) प्रतिदिनं प्रात: व्यायाम कुर्यात्।
(4) सन्तुलितं भोजनं कुर्यात्।
(5) सर्वेषु धनेषु स्वास्थ्यमेव सर्वोत्तमं धनम् अस्ति।

प्रश्न 14.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत-(केवलं वाक्यपञ्चकम्) (1 x 5 = 5)
(i) भारत नदियों का देश है। (India is country of Rivers.)
(ii) अरुणाचल प्रदेश की राजधानी इटानगर है। (Capital of Aurmchal Pradesh is Itanagar.)
(iii) सदाचार मनुष्य का पहला धर्म होना चाहिए। (Virtue should be Man’s first religion.)
(iv) सज्जन व्यक्ति सदैव परोपकार करते हैं। (Gentleman always do charity.)
(v) माता और पिता अपने बच्चों का मार्गदर्शन करते है। (Parents always guide their children.)
(vi) जीवन में एक ही लक्ष्य होना चाहिए। (There should be only one goal in life.)
(vii) पिता के साथ पुत्र जाता है। (Son goes with Father.)
उत्तर
(i) भारतम् नदीनाम् देशः अस्ति।
(ii) अरुणाचलप्रदेशस्य राजधानी इटानगरम् अस्ति।
(iii) सदाचारः मनुष्याणां प्रथम धर्मः भवेत्।
(vi) सज्जनाः सदैव परोपकारं कुर्वन्ति।
(v) पितरौ स्वसन्तते:/शिशूनाम् मार्गदर्शनं कुरुतः ।
(vi) जीवने एकमेव लक्ष्यं भवेत्।
(vii) पित्रेण सह पिता गच्छति।

पठितावबोधनम् (अङ्काः 15)

प्रश्न 15.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत। (3)
विचित्रा दैवगतिः। तस्यामेव रात्रौ तस्मिन् गृहे कश्चन् चौरः गृहाभ्यन्तरं प्रविष्टः। तत्र निहितामेकां मञ्जूषाम् आदाय पलायितः। चौरस्य पादध्वनिना प्रबुद्धोऽतिथिः चौरशङ्कया तमन्वधावत् अगृहणाच्च, परं विचित्रमघटत। चौरः एव उच्चैः क्रोशितुमारभत “चौरोऽयं चौरोऽयम्” इति। तस्य तारस्वरेण प्रबुद्धाः ग्रामवासिनः स्वगृहाद् निष्क्रम्य तत्रागच्छन् वराकमतिथिमेव च चौरं मत्वाऽभर्त्सयन्। यद्यपि ग्रामस्य आरक्षी एव चौर आसीत्। तत्क्षणमेव रक्षापुरुषः तम् अतिथिम् चौरोऽयम् इति प्रख्याप्य कारागृहे प्राक्षितपत्।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) दैवगतिः कीदृशी:?
(ii) गृहाभ्यन्तरं कः प्रविष्ट:?
(iii) अतिथिः केन प्रबुद्ध?
उत्तर
(i) विचित्रा
(ii) चौरः
(iii) पादध्वनिना

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) ग्रामवासिनः किम् अकुर्वन्?
(ii) रक्षापुरुषः किम् अकरोत्?
(iii) चौरः किम् आदाय पलायितः?
उत्तर
(i) गृहवासिनः स्वगृहाद् ………………… मत्वा अभय॑न्।
(i) रक्षापुरुषः अतिथिम् ………………… अक्षिपत्।
(iii) गृहे स्थितामेकाम् ………………. पलायितः।

प्रश्न 16.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (3)
विनिपातो न वः कश्चिद् दृश्यते त्रिदशाधिपः।
अहं तु पुत्रं शोचामि, तेन रोदिमि कौशकि!।।

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) कौशिक! पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(ii) त्रिदशाधिपः कः अस्ति?
(iii) वृषभस्य कः न दृश्यते?
उत्तर
(i) इन्द्राय
(ii) इन्द्रः
(iii) विनिपातः

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) सुरभिः पुत्रस्य चिन्तां कृत्वा किमर्थम् रोदिति?
(ii) सुरभिः इन्द्रम् किम्-किम् कथयित्वा सम्बोधयति?
(iii) सुरभेः चिन्तायाः कारणम् किम् अस्ति?
उत्तर
(i) सुरभि चिन्तयति ………………… दृश्यते।
(ii) कौशिकः च त्रिदशाधिपः ……………. सम्बोधयति।
(iii) सुरभेः पुत्रस्य कोऽपि सहायकः न अस्ति इति सुरभेः चिन्तायाः कारणम्।

प्रश्न 17.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्तानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखता
काकः रे परभृत! अहं यदि तव संततिं न पालयामि तर्हि कुत्र स्युः पिकाः? अतः अहम् एव करुणापरः पक्षिसम्राट् काकः। (3)

गजः समीपतः एवागच्छन् अरे! सर्वां वार्ता शृण्वन्नेवाहम् अत्रागच्छम्। अहं विशालकायः, बलशाली, पराक्रमी च। सिंहः वा स्यात् अथवा अन्यः कोऽपि। वन्यपशून् तु तुदन्तं जन्तुमहं स्वशुण्डेन पोथयित्वा मारयिष्यामि। किमन्यः कोऽप्यस्ति एतादृशः पराक्रमी। अतः अहम् एव योग्यः वनराजः।

वानरः अरे! अरे! एवं (शीघ्रमेव गजस्यापि पुच्छं विधूय वृक्षोपरि आरोहति)

(अ) एकपदेन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1/2 × 2 = 1)

(i) काकः कम् “रे परिभृत्!” इति कथयति?
(ii) काकः कस्य सन्ततिं पालयति?
(iii) कः विशालकायः बलशाली च?
उत्तर
(i) पिकम्
(ii) पिकस्य
(iii) गजः

(आ) पूर्णवाक्य में उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)

(i) गजः आत्मनः विषये किं कथयति?
(ii) काकः आत्मनः विषये किं कथयति?
(iii) गजः कदा वन्यपशून् मारयिष्यति?
उत्तर
(i) अहम् विशालकायः ……………. मारयिष्यामि।
(ii) रे परिभृत! …………… पक्षीसम्राट् काकः।
(iii) वन्य पशून तु तदुन्तं जन्तुम् अहम् …………….. मारयिष्यामि।

प्रश्न 18.
मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखित-श्लोकस्य अन्वयं पूरयत (1/2 × 4 = 2)
श्लोकः- आलस्यं हि मनुष्याणाम् शरीरस्थो महान् रिपुः।
नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वाः यं नावसीदति।।।

अन्वयः- मनुष्याणाम्
(i) …………………. महान् शत्रुः
(ii) ……………… उद्यमसमः
(iii) …………………. न अस्ति यं
(iv) ……………… (नरः) न अवसीदति। मञ्जूषा- कृत्वा, शरीरस्थः, बन्धुः, आलस्यम्
उत्तर
(i) शरीरस्थः
(ii) आलस्यम्
(iii) बन्धुः
(iv) कुत्वा

अथवा

मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्यभावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत।

श्लोकः- यः इच्छत्यात्मनः श्रेयः प्रभूतानि सुखानि च।
न कुर्यादहितं कर्म स परेभ्यः कदापि च।।

भावार्थ:- अस्य श्लोकस्य भावः अस्ति यत् यदि नरः आत्मनः कृते
(i) ………………. बहूनि
(ii) ……….. वाञ्छति सम्मानं च वाञ्छति तर्हि तेन
(iii) ……….. जनेभ्यः
(iv) ……….. कर्म कदापि न कर्तव्यम्।
मञ्जूषा- परेभ्यः, अहितकर, सुखानि, कल्याणं
उत्तर
(i) कल्याणम्
(ii) सुखानि
(iii) परेभ्यः
(iv) अहितकरम्

प्रश्न 19.
अधोलिखित-कथांशं समुचितक्रमेण लिखत। (1/2 x 8 = 4)
(i) एकः कृषकः आसीत्।
(ii) कृषकः तम् दुर्बलम् वृषभ तोदनेन अवर्तत।
(iii) कृषीवलः क्रुद्धः अवभवत्।
(iv) सः जवेन गन्तुम् अशक्तः च आसीत्
(v) तस्य समीपे बलीवौ आस्ताम
(vi) तमुत्थापयितुम् बहुवारं यत्नमकरोत् तथापि सः नोत्थितः।
(vii) सः ऋषभः हलमूढ्वा गन्तुम् अशक्तः क्षेत्रे पपात्।
(viii) तयोः बलीवर्दयोः एकः शरीरेण दुर्बलः आसीत्।
उत्तर
(i) एकः कृषकः आसीत्।
(ii) तस्य समीपे बलीवौ आस्ताम्।
(iii) तयो बलीवर्दयोः एकः शरीरेण दुर्बलः आसीत्।
(iv) सः जवेन गन्तुम् अशक्तः च आसीत्।
(v) कृषकः तम् दुर्बलम् वृषभम् तोदनेन अवर्तत।
(vi) सः ऋषभः हलमूढवा गन्तुम् …….
(vii) कृषीवल क्रुद्धः अभवत्।।
(viii) तमुत्थापयितुम् बहुवारं

Students can access the IT Sample Papers Class 10 CBSE with Solutions and marking scheme Set 4 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

Computer IT Sample Paper Class 10 Set 4 for Practice

Time: 2 hrs
Maximum Marks: 50

General Instructions

1. Please read the instructions carefully.
2. This Question Paper consists of 21 questions in two sections: Section A & Section B.
3. Section A has Objective Type Questions whereas Section B contains Subjective Type Questions.
4. Out of the given (5 + 16 =) 21 questions, a candidate has to answer (5 + 10 =) 15 questions in the allotted (maximum) time of 2 hours.
5. All questions of a particular section must be attempted in the correct order.
6. Section A : Objective Type Questions (24 Marks)
   1. This section has 5 questions.
   2. Marks allotted are mentioned against each question/part.
   3. There is no negative marking.
   4. Do as per the instructions given.
7. Section B : Subjective Type Questions (26 Marks)
   1. This section has 16 questions.
   2. A candidate has to do 10 questions.
   3. Do as per the instructions given.
   4. Marks allotted are mentioned against each question/part.

SECTION A: Objective Type Questions

Answer any 4 out of the given 6 questions based on Employability Skills (1 × 4 = 4)

(i) _______ skills are essential for working in an organisation.
(a) Stress
(b) Communication
(c) Good communication
(d) None of these
Answer:
(c) Good communication

(ii) Awareness about our _______ is not a kind of self-awareness.
(a) Biases
(b) Yoga
(c) Mediation
(d) None of these
Answer:
(a) Biases

(iii) The shortcut key for printing the presentation is _______
(a) Alt + P
(b) Ctrl + P
(c) Shift+ P
(d) Ctrl + A
Answer:
(b) Ctrl + P

(iv) A/An _____ has a good vision towards the achievement of his goals.
(a) entrepreneur
(b) self-confident
(c) goal-oriented
(d) None of these
Answer:
(a) entrepreneur

(v) ______ is a word for a person, place, thing or idea.
(a) Pronoun
(b) Noun
(c) Article
(d) Paragraph
Answer:
(b) 20th and 21th

(vi) Sustainable Forest Management which were developed in Europe during the ______ centuries.
(a) 18th and 16th
(b) 20th and 21th
(c) 17th and 18th
(d) None of these
Answer:
(c) 17th and 18th

2. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) Which is the descriptive text aimed at helping user to identify the chart?
(a) Chart title
(b) Plot area
(c) Chart area
(d) Gridlines
Answer:
(a) Chart title

(ii) A document is a paper with written contents and the process of preparing a document is called _______
(a) Page break
(b) Work area
(c) Documentation
(d) None of these
Answer:
(c) Documentation

(iii) The processed form of data is known as ______
(a) value
(b) information
(c) knowledge
(d) None of these
Answer:
(b) information

(iv) Quemana works with a variety of ______ platforms.
(a) Blog
(b) WordPress
(c) Hub
(d) None of these
Answer:
(a) Blog

(v) The backbone of the www is made up of files called ______
(a) web browser
(b) web pages
(c) server
(d) client
Answer:
(b) web pages

(vi) To insert a ______ page break, select the row below where you want to insert the page break.
(a) vertical
(b) ruler
(c) horizontal
(d) None of these
Answer:
(c) horizontal

3. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) Full form of OLE is _______
(a) Object Link and Embed
(b) Object Linking and Embedding
(c) Object Linker and Embedding
(d) Objective Linking and Embedding
Answer:
(b) Object Linking and Embedding

(ii) HTML is used to create
(a) browser
(b) server
(c) webpages
(d) None of these
Answer:
(c) webpages

(iii) ______ option allows a user to edit picture.
(a) Edit
(b) Crop
(c) Paste
(d) Format
Answer:
(b) Crop

(iv) Each worksheet contains
(a) 1048576 rows
(b) 16384 columns
(c) Both (a) and (b)
(d) None of these
Answer:
(c) Both (a) and (b)

(v) Multiple mismatching copies of the same data is known as _______
(a) data inconsistency
(b) data redundancy
(c) data integrity
(d) None of these
Answer:
(a) data inconsistency

(vi) With most LAN’s cables, ______ is used for their connectivity.
(a PIC
(b) NIC
(c) NIP
(d) None of these
Answer:
(b) NIC

4. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) _______ is a section of the document that appears at the bottom margin of the page.
(a) Footer
(b) Header
(c) Top
(d) Center
Answer:
(a) Footer

(ii) _______ is located on left of the formula bar.
(a) Formula bar
(b) Name box
(c) Active cell
(d) Ruler
Answer:
(b) Name box

(iii) A/An _______ language is a portion of a DML involving information retrieval only.
(a) DCL
(b) TCL
(c) Query
(d) None of these
Answer:
(c) Query

(iv) Internet security prevents attacks targeted at ________
(a) browsers
(b) operating system
(c) network
(d) All of these
Answer:
(d) All of these

(v) A field or a set of fields that uniquely identify each record in a table is known as a ________
(a) primary key
(b) alternate key
(c) candidate key
(d) foreign key
Answer:
(a) primary key

(vi) ______ are web based instant messaging softwares.
(a) WeChat
(b) Skype
(c) Viber
(d) All of these
Answer:
(d) All of these

5. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) _______ displays worksheets as they would appear if you printed them out.
(a) Layout
(b) Page layout
(c) Page break
(d) None of these
Answer:
(b) Page layout

(ii) Alignments buttons are available on the ______ tab.
(a) Home
(b) Insert
(c) Format
(d) File
Answer:
(a) Home

(iii) Out of the following, which one is the most appropriate data field in context of employee table, if only one of these is required?
(a) Age in years
(b) Date of birth
(c) Age in days
(d) Age in months
Answer:
(b) Date of birth

(iv) The main advantage of circuit switching is ________
(a) delivery
(b) guaranteed delivery
(c) power band
(d) None of these
Answer:
(b) guaranteed delivery

(v) The contents of a cell can be changed by pressing _______ key on keyboard.
(a) F5
(b) F3
(c) F2
(d) None of these
Answer:
(a) F5

(vi) MAN provides communication services upto _______
(a) 100 m
(b) 100 km
(c) 10 km
(d) None of these
Answer:
(b) 100 km

SECTION B: Subjective Type Questions

Answer any 3 out of the given 5 questions based on Employability Skills. Answer each question in 20-30 words (2 × 3 = 6)

Question 6.
What do you mean by non-verbal communication?
Answer:

Question 7.
Explain the term self-motivation.
Answer:

Question 8.
How can you create new worksheet in MS-Excel?
Answer:

Question 9.
What do you mean by entrepreneur?
Answer:

Question 10.
What are the importance of sustainable development?
Answer:

Answer any 4 out of the given 6 questions in 20-30 words each (2 × 4 = 8)

Question 11.
How to create a new blank document in MS-Word?
Answer:

Question 12.
What do you mean by paragraph alignment?
Answer:

Question 13.
How to unfreeze the rows and columns in workbook?
Answer:

Question 14.
Explain the term table used in database.
Answer:

Question 15.
Distinguish between repeater and switch.
Answer:

Question 16.
Define the following:
(i) AutoSum function
(ii) Full screen workbook view
Answer:

Answer any 3 out of the given 5 questions in 50-80 words each (4 × 3 = 12)

Question 17.
What is absolute cell referencing?
Answer:

Question 18.
Explain the following :
(i) Modem
(ii) Web page
Answer:

Question 19.
Describe three data manipulation language commands.
Answer:

Question 20.
What is header and footer? How to insert Date/Time into Header/Footer?
Answer:

Question 21.
(i) Create the table SummerCamp with the following fields:

(ii) Consider the following table APPLICANTS and write the queries (a) and (b).

TABLE:APPLICANTS

(a) To display NAME, FEE, GENDER, JOINYEAR about the APPLICANTS, who have joined before 2010.
(b) To display the names of all applicants in ascending order of their JOINYEAR.
Answer:

Students can access the IT Sample Papers Class 10 CBSE with Solutions and marking scheme Set 5 will help students in understanding the difficulty level of the exam.

Computer IT Sample Paper Class 10 Set 5 for Practice

Time: 2 hrs
Max. Marks: 50

General Instructions

1. Please read the instructions carefully.
2. This Question Paper consists of 21 questions in two sections: Section A & Section B.
3. Section A has Objective Type Questions whereas Section B contains Subjective Type Questions.
4. Out of the given (5 + 16 =) 21 questions, a candidate has to answer (5 + 10 =) 15 questions in the allotted (maximum) time of 2 hours.
5. All questions of a particular section must be attempted in the correct order.
6. Section A : Objective Type Questions (24 Marks)
   1. This section has 5 questions.
   2. Marks allotted are mentioned against each question/part.
   3. There is no negative marking.
   4. Do as per the instructions given.
7. Section B : Subjective Type Questions (26 Marks)
   1. This section has 16 questions.
   2. A candidate has to do 10 questions.
   3. Do as per the instructions given.
   4. Marks allotted are mentioned against each question/part.

SECTION A: Objective Type Questions

1. Answer any 4 out of the given 6 questions based on Employability Skills (1 × 4 = 4)

(i) …… allow you to communicate your message clearly and easily to a large audience.
(a) Good writing skills
(b) Communication
(c) Document
(d) None of these
Answer:
(a) Good writing skills

(ii) The feeling of self-awareness enhances our ……..
(a) mediation
(b) stress
(c) self-confidence
(d) clarity
Answer:
(c) self-confidence

(iii) In …. filter, detailed rules are specified as a part of spreadsheet cells.
(a) Normal
(b) Advanced
(c) Both (a) and (b)
(d) None of these
Answer:
(b) Advanced

(iv) …… is the process of identifying opportunities in the market place.
(a) Decisionmaker
(b) Management
(c) Entrepreneurship
(d) None of these
Answer:
(c) Entrepreneurship

(v) The ecology can be protected through imposition of ……. and afforestation.
(a) forestation
(b) deforestation
(c) Both (a) and (b)
(d) None of these
Answer:
(b) deforestation

(vi) consists of a main clause and sometimes one or more subordinate clauses. (1)
(a) Paragraph
(b) Noun
(c) Sentence
(d) All of these
Answer:
(c) Sentence

2. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) Which of the following run horizontally in a worksheet and are identified by a number in the row header?
(a) Column letter
(b) Row number
(c) Name box
(d) Formula bar
Answer:
(b) Row number

(ii) Picture Shape option comes under ….. tab.
(a) Picture Format
(b) Tools Format
(c) Picture Tools Format
(d) None of these
Answer:
(c) Picture Tools Format

(iii) Table is also known as ….
(a) file
(b) record
(c) field
(d) sheet
Answer:
(a) file

(iv) Web based type of software is accessed using ……
(a) web server
(b) web browsers
(c) web client
(d) None of these
Answer:
(b) web browsers

(v) In ….. topology, each node is connected to two and only too neighbouring nodes.
(a) ring
(b) tree
(c) mesh
(d) star
Answer:
(a) ring

(vi) Which of the following is a boundary that specifies that cell is active at particular moment?
(a) Formula
(b) Cell pointer
(c) Cell address
(d) None of these
Answer:
(b) Cell pointer

3. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) Which of the following options are available in Office button?
(a) New
(b) Open
(c) Save
(d) All of these
Answer:
(d) All of these

(ii) Which of the following offers a blog services?
(a) Drupal
(b) Joomla
(c) WordPress
(d) All of these
Answer:
(d) All of these

(iii) shortcut key is used to make the selected text underline.
(a) Alt + I
(b) Ctrl + I
(c) Ctrl + U
(d) Alt + U
Answer:
(c) Ctrl + U

(iv) Which of the following is the oldest spreadsheet package?
(a) MS-Excel
(b) Quattro-Pro
(c) VisiCalc
(d) All of these
Answer:
(c) VisiCalc

(v) …. view is a simple view of data arranged in rows and columns.
(a) Datasheet
(b) Design
(c) Table
(d) None of these
Answer:
(a) Datasheet

(vi) … is a multi-port network device, that provides access to computers.
(a) Switch
(b) Hub
(c) Gateway
(d) Bridge
Answer:
(b) Hub

4. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) After selecting the text you need to click the … in the font group to make the font size larger than the current font size.
(a) size
(b) font size
(c) font
(d) font-style
Answer:
(b) font size

(ii) Hide and Unhide option is available in …. tab in MS-Excel.
(a) Edit
(b) Format
(c) Home
(d) Insert
Answer:
(c) Home

(iii) Database is a combination of …….
(a) hardware
(b) software
(c) Both (a) and (b)
(d) None of these
(c) Both (a) and (b)
Answer:

(iv) A computer connected to a network is known as …..
(a) host
(b) data
(c) node
(d) Both (a) and (c)
Answer:
(d) Both (a) and (c)

(v) Database is made up of all the following components except ….
(a) tables
(b) queries
(c) forms
(d) formula bar
Answer:
(d) formula bar

(vi) The ….. establishes an intelligent connection between a local network and external networks.
(a) bridge
(b) router
(c) gateway
(d) hub
Answer:
(c) gateway

5. Answer any 5 out of the given 6 questions (1 × 5 = 5)

(i) While entering a formula, cell address B $ 5 represents ……
(a) relative referencing
(b) mixed referencing
(c) absolute referencing
(d) None of these
Answer:
(b) mixed referencing

(ii) are the tools which are used to produce own drawings.
(a) Drawings tools
(b) Picture tools
(c) Both (a) and (b)
(d) None of these
Answer:
(a) Drawings tools

(iii) Facilities offered by database are
(a) the ability to store a large amount of data in a structured format, easy update, sort query, production of reports
(b) easy edition, spell check, perform calculations, library of mathematical functions, replication
(c) the ability to rotate images, copy and paste, fill scale
(d) None of the above
Answer:
(a) the ability to store a large amount of data in a structured format, easy update, sort query, production of reports

(iv) web browser supports only graphics information.
(a) Text-based
(b) Graphical
(c) Both (a) and (b)
(d) None of these
Answer:
(b) Graphical

(v) Formula for adding values of cell A1 to A5 would be …..
(a) SUM (A1 : A5)
(b) = SUM (A1 : A5)
(c) = TOTAL (A 1 : A 5)
(d) = SUM (A 1 + A 5)
Answer:
(b) = SUM (A1 : A5)

(vi) Computers connected to a LAN can share information through a common …..
(a) printer
(b) data
(c) network
(d) None of these
Answer:
(a) printer

SECTION B: Subjective Type Questions

Answer any 3 out of the given 5 questions based on Employability Skills. Answer each question in 20-30 words (2 × 3 = 6)

Question 6.
Explain the types of barriers to communicate.
Answer:

Question 7.
Explain the four kinds of self-awareness.
Answer:

Question 8.
Write the steps to save a document.
Answer:

Question 9.
What are the advantages of entrepreneurship?
Answer:

Question 10.
Define the solutions for sustainable development.

Answer any 4 out of the given 6 questions in 20-30 words each (2 × 4 = 8)

Question 11.
Write the steps to modify a style in a document.
Answer:

Question 12.
How to change the layout of the chart?
Answer:

Question 13.
What do you mean by filtering data?
Answer:

Question 14.
Explain the term report in a database.
Answer:

Question 15.
Distinguish between circuit switching and packet switching.
Answer:

Question 16.
Describe the following in a document:
(i) Ruler
(ii) Scroll bar
Answer:

Answer any 3 out of the given 5 questions in 50-80 words each (4 × 3 = 12)

Question 17.
Describe all methods for saving a document in MS-Word.
Answer:

Question 18.
Define the following
(i) Blog
(ii) Mesh topology
Answer:

Question 19.
What do you mean by mixed referencing?
Answer:

Question 20.
How to rename a field into a table in a database?
Answer:

Question 21.
(i) Create the table SHOP with the following fields:

(ii) Consider the following table CUSTOMER and write the queries (a) and (b).

(a) To display CNAME, AREA of all female customers from CUSTOMER table.
(b) To display the details of all the CUSTOMER in ascending order of CNAME within SID.
Answer: