CBSE Class 8

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 15 प्रहेलिकाः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 15 प्रहेलिकाः

Class 8 Sanskrit Chapter 8 Chapter 15 प्रहेलिकाः Textbook Questions and Answers

1. श्लोकांशेषु रिक्तस्थानानि पूरयत-
(श्लोकांशों में रिक्तस्थानों को पूरा करो)

(क) सीमन्तिनीषु का ………………. राजा … …. गुणोत्तमः।
उत्तराणि:
सीमन्तिनीषु का शान्ता? राजा कोऽभूद् गुणोत्तमः?

(ख) कं सञ्जघान ………………….. का ……………….. गङ्गा?
उत्तराणि:
कं सञ्जघान कृष्णः? का शीतलवाहिनी गङ्गा?

(ग) के …………………. कं ……………. …….. न बाधते शीतम्॥
उत्तराणि:
के दारपोषणरताः? कं बलवन्तं न बाधते शीतम्?

(घ) वृक्षाग्रवासी न च …………. ……. न च शूलपाणिः।
उत्तराणि:
वृक्षाग्रवासी न च पक्षिराजः। त्वग्वस्त्रधारी न च शूलपाणिः।

2. श्लोकांशान् योजयत –
(श्लोकांशों का मिलान करो)

(क) – (ख)
किं कुर्यात् कातरो युद्धे – अत्रैवोक्तं न बुध्यते।
विद्वद्भिः का सदा वन्द्या – तक्रं शक्रस्य दुर्लभम्।
कं सञ्जघान कृष्णः – मृगात् सिंहः पलायते।
कथं विष्णुपदं प्रोक्तम् – काशीतलवाहिनी गङ्गा।
उत्तराणि:
किं कुर्यात् कातरो युद्धे – मृगात् सिंहः पलायते।
विद्वद्भिः का सदा वन्द्या – अत्रैवोक्तं न बुध्यते।
कं सञ्जघान कृष्णः – काशीतलवाहिनी गङ्गा।
कथं विष्णुपदं प्रोक्तम् – तक्रं शक्रस्य दुर्लभम्।

3. उपयुक्तकथनानां समक्षम् ‘आम्’ अनुपयुक्तकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत
(उपयुक्त कथनों के सामने ‘आम’ तथा अनुपयुक्त कथनों के सामने ‘न’ ऐसा लिखो)

उत्तराणि:

4. सन्धिविच्छेदं पूरयत –
(संधि विच्छेद करो)

(क) करिणां कुलम् – …………………….. + ………………………
(ख) कोऽभूत् – …………………….. + ………………………
(ग) अत्रैवोक्तम् – …………………….. + ………………………
(घ) वृक्षाग्रवासी – …………………….. + ………………………
(ङ) त्वग्वस्त्रधारी – …………………….. + ………………………
(च) बिभ्रन्न – …………………….. + ………………………
उत्तराणि:
(क) करिणां कुलम् – करिणाम् + कुलम्।
(ख) कोऽभूत् – कः + अभूत्।
(ग) अत्रैवोक्तम् – अत्र + एव + उक्तम्।
(घ) वृक्षाग्रवासी – वृक्ष + अग्रवासी।
(ङ) त्वग्वस्त्रधारी – त्वक् + वस्त्रधारी।
(च) बिभ्रन्न – बिभ्रत् + न।

5. अधोलिखितानां पदानां लिङ्गं विभक्तिं वचनञ्च लिखत –
(निम्नलिखित पदों के लिङ्ग, विभक्ति और वचन लिखो)

उत्तराणि:

6. (अ) विलोमपदानि योजयत
(विलोम पदों को मिलाए)

जायते – शान्ता
वीरः – पलायते
अशान्ता – म्रियते
मूर्खः – कातरः
अत्रैव – विद्वान्
आगच्छति – तत्रैव
उत्तराणि:
जायते – म्रियते
वीरः – कातरः
अशान्ता – शान्ता
मूर्खः – विद्वान्
अत्रैव – तत्रैव
आगच्छति – पलायते

(आ) समानार्थकपदं चित्वा लिखत –
(समान अर्थ वाले पदों से रिक्त स्थान भरे)

(क) करिणाम् (अश्वानाम्/गजानाम्/गर्दभानाम्)
उत्तराणि:
गजानाम्

(ख) अभूत् ………………. । (अचलत्/अहसत्/अभवत्)
उत्तराणि:
अभवत्

(ग) वन्द्या ………………. । (वन्दनीया/स्मरणीया/कर्तनीया)
उत्तराणि:
वन्दनीया

(घ) बुध्यते ……….. (लिख्यते/अवगम्यते/पठ्यते)
उत्तराणि:
अवगम्यते

(ङ) घटः ………………. । (तडागः/नल:/कुम्भः )
उत्तराणि:
कुम्भः

(च) सञ्जघान ………………. ।(अमारयत्/अखादत्/अपिबत्)
उत्तराणि:
अमारयत्

7. कोष्ठकान्तर्गतानां पदानामुपयुक्तविभक्तिप्रयोगेन अनुच्छेदं पूरयत –
(कोष्ठक के अन्तर्गत पदों में उपयुक्त विभक्ति के प्रयोग से अनुच्छेद को पूरा करो)

एकः काकः …………….. (आकाश) डयमानः आसीत् । तृषार्तः सः …….. …. (जल) अन्वेषणं करोति। तदा सः …………. (घट) अल्पं …………. (जल) पश्यति। सः …………. (उपल) आनीय ………….. (घट) पातयति। जलं …………. (घट) उपरि आगच्छति। …………. (काक) सानन्दं जलं पीत्वा तृप्यति।
उत्तराणि:
एकः काकः आकाशे डयमानः आसीत् । तृषार्तः सः जलस्य अन्वेषणं करोति। तदा सः घटे अल्पं जलं पश्यति। सः उपलानि आनीय घटे पातयति। जलं घटस्य उपरि आगच्छति। काकः सानन्दं जलं पीत्वा तृप्यति।

Class 8 Sanskrit Chapter 15 प्रहेलिकाः Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं श्लोकं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत –

(क) कं सञ्जघान कृष्णः ?
का शीतलवाहिनी गङ्गा?
के दारपोषणरताः?
कं बलवन्तं न बाधते शीतम्॥

I. एकपदेन उत्तरत

(i) कः कंसम् सञ्जघान?
उत्तराणि:
कृष्णः ।

(ii) कं बलवन्तं शीतम् न बाधते?
उत्तराणि:
कंबलवन्तम्।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) शीतलवाहिनी गङ्गा का?
उत्तराणि:
काशीतलवाहिनी गङ्गा शीतलवाहिनी अस्ति।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत

(i) ‘कंसम्’ इत्यत्र का विभक्तिः?
उत्तराणि:
द्वितीया

(ii) ‘कृष्णः’ इत्यस्य तृतीयान्तरूपं लिखत।
उत्तराणि:
कृष्णेन।

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

सीमन्तिनीषु का शान्ता? राजा कोऽभूत् गुणोत्तमः?
भावः-…………. का …………. अस्ति? ………….. कः ……………. गणोत्तमः?
उत्तराणि:
नारीषु का शान्ता अस्ति? भूपः कः अभवत् गुणोत्तमः?

अधोलिखितेषु भावार्थेषु समुचितभावार्थं लिखत –

(क) कं बलवन्तं न बाधते शीतम्?
भावार्थाः
(i) शीतं कं बलिनं जनं पीडितं न करोति?
(ii) बलवान् शीतं न बाधते।
(iii) कोऽपि जन: बलवन्तं शीतं न बाधते?
उत्तराणि:
(i) शीतं कं बलिनं जनं पीडितं न करोति?

अधोलिखितेषु शुद्धकथनं (✓) चिह्नन अशुद्धकथनं ( ✗ ) चिह्नन अङ्कयत-

(क) राजा कोऽभूद् गुणोत्तमः?

(i) गुणोत्तमः राजा अत्र अभवत्?
(ii) गुणेषु उत्तमः राजा कः आसीत्?
उत्तराणि:
(i) (✗)
(ii) (✓)

अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयं लिखत –

(क) वृक्षाग्रवासी न च पक्षिराजः
त्रिनेत्रधारी न च शूलपाणिः।
त्वग्वस्त्रधारी न च सिद्धयोगी
जलं च बिभ्रन्न घटो न मेघः॥
उत्तराणि:
अन्वयः-वृक्षाग्रवासी, (परं) पक्षिराजः न (अस्ति)। त्रिनेत्रधारी, (परं) शूलपाणिः न (अस्ति) त्वग्वस्त्रधारी (परं) सिद्धयोगी न (अस्ति)। जलं बिभ्रन् (अस्ति, परं) न घट: न मेघः (अस्ति)।

अधोलिखितस्य श्लोकस्य रिक्तस्थानपूर्तिद्वारा अन्वयं लिखत –

(क) भोजनान्ते च किं पेयम्?
जयन्तः कस्य वै सुतः?
अन्वयः-………………. किं ………? जयन्तः ……..वै …………………?
उत्तराणि:
भोजनान्ते किं पेयम्? जयन्तः कस्य वै सुतः?

अधोलिखितवाक्येषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) विद्या विद्वद्भिः सदा वन्द्या।
(क) कः
(ख) का
(ग) के
(घ) काः
उत्तराणि:
का विद्वद्भिः सदा वन्द्या?

(ii) रामः गुणोत्तमः राजा अभूत्।
(क) कः
(ख) कौ
(ग) के
(घ) किम्
उत्तराणि:
कः गुणोत्तमः राजा अभूत्?

(iii) सीता नारीषु शान्ता आसीत्।
(क) कः
(ख) का
(ग) के
(घ) काः
उत्तराणि:
का नारीषु शान्ता आसीत्?

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दत्तैरथैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
(i) सीमन्तिनी – हस्ती
(ii) वन्द्या – मारयति
(iii) करी – नारी
(iv) हन्ति – वन्दनीया
(v) उक्तम् – कथितम्।
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
(i) सीमन्तिनी – नारी
(ii) वन्द्या – वन्दनीया
(iii) करी – हस्ती
(iv) हन्ति – मारयति
(v) उक्तम् – कथितम्।

1. निम्नलिखितप्रहेलिकाद्वयं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

भोजनान्ते च किं पेयम्?
जयन्तः कस्य वै सुतः?
कथं विष्णुपदं प्रोक्तम्?
तक्रं शक्रस्य दुर्लभम्।।

(i) एकपदेन उत्तरत

विष्णुपदं कथं प्रोक्तम्?
(क) सुलभम्
(ख) दुर्लभम्
(ग) दुर्लभः
(घ) कठिनः
उत्तराणि:
(ख) दुर्लभम्

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरत

भोजनान्ते किं पेयम् पथ्यकरं भवति?
उत्तराणि:
भोजनान्ते तक्रं पथ्यकर भवति।

(iii) ‘सुलभम्’ इत्यस्य पदस्य विलोमपदं किं?
(क) पेयं
(ख) प्रोक्तं
(ग) कथं
(घ) दुर्लभम्
उत्तराणि:
(घ) दुर्लभम्

(iv) ‘इन्द्रस्य’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तं?
उत्तराणि:
शक्रस्य।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Grammar Book सर्वनाम-प्रकरणम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 8 Solutions सर्वनाम-प्रकरणम्

सर्वनाम – ये शब्दाः संज्ञापदानां स्थाने प्रयुज्यन्ते ते सर्वनामशब्दाः भवन्ति। (जो शब्द संज्ञा के स्थान पर प्रयुक्त होते हैं, उन्हें सर्वनाम कहते हैं) जैसे- रामः-सः, सीता-सा। संस्कृत में सर्वनाम शब्दों के रूप तीनों लिंगों तथा वचनों में होते हैं। सर्वनाम शब्दों को जानने के लिए पुरुष को जानना भी अनिवार्य है।

लिंग, वचन और पुरुष
1. लिंग – पुरुष-स्त्री जाति आदि के ज्ञान को लिंग कहते हैं। संस्कृतभाषा में तीन लिंग हैं- पुंल्लिग, स्त्रीलिंग और नपुंसकलिंग।
2. वचन – संख्या का ज्ञान कराने को ‘वचन’ कहते हैं। संस्कृत में वचन तीन हैं-एकवचन, द्विवचन और बहुवचन।
3. पुरुष – संस्कृत में पुरुष तीन प्रकार के हैं-प्रथम पुरुष, मध्यम पुरुष और उत्तम पुरुष।

• प्रथम पुरुष-जिस व्यक्ति के बारे में कुछ कहा जाए, उसे प्रथम पुरुष या अन्य पुरुष कहते हैं।
  जैसे- सः, तौ, ते, सा, ते, ताः, तत्, ते, तानि आदि। तत् (वह) और एतत् (यह) के सभी विभक्तियों एवं वचनों के शब्द इसी पुरुष में आते हैं।
• मध्यम पुरुष – जिस व्यक्ति से बात कही जाए, उसे मध्यम पुरुष कहते हैं। इसमें युष्मद् शब्द के सभी रूप आते हैं।
  जैसे- त्वम्, युवाम्, यूयम् आदि।
• उत्तम पुरुष – जो व्यक्ति बात कहता है, वह उत्तम पुरुष कहलाता है। इसमें अस्मद् शब्द के सभी रूप आते हैं।
  जैसे- अहम् आवाम्, वयम् आदि।

सर्वनाम शब्द-रूपाणि
तत् (वह), पुंल्लिगः

सर्वनाम शब्दों में संबोधन नहीं होता।

तद् (वह), स्त्रीलिंगः

तद् (वह), नपुंसकलिंगः

शेष रूप पुंल्लिग के समान होते हैं।

एतद् (यह, इस, इन), पुंल्लिगः

एतद्, स्त्रीलिंगः

एतद्, नपुंसकलिंगः

शेष रूप पुंल्लिग के समान होते हैं।

किम्, (क्या, कौन), पुँल्लिगः

किम्, स्त्रीलिंगः

किम्, नपुंसकलिंगः

शेष रूप पुँल्लिग के समान होते हैं।
सर्वनाम ‘किम्’ का प्रयोग प्रश्न निर्माण के लिए होता है।

अस्मद् (मैं, हम)
उत्तम पुरुषवाचक सर्वनाम

युष्मद् (तू, तुम)
मध्यम पुरुषवाचक सर्वनाम

सर्व (सब), पुंल्लिग

सर्व, स्त्रीलिंगः

सर्व, नपुंसकलिंगः

इदम् (यह) पुंल्लिगः

इदम्, स्त्रीलिंगः

इदम्, नपुंसकलिंगः

शेष रूप पुंल्लिग के समान होते हैं।

बहुविकल्पीय प्रश्नाः

प्रश्न 1.
उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
________ जनाः सुखम् इच्छन्ति।
(क) सर्वाः
(ख) सर्वे
(ग) सर्वाण
(घ) सर्वाणि
उत्तराणि:
(ख) सर्वे

प्रश्न 2.
रेखांकितपदे का विभक्तिः किं च वचनम्?
अध्यापकः कस्मै पारितोषिकं यच्छति?
(क) षष्ठी, एकवचन
(ख) चतुर्थी, एकवचन
(ग) पंचमी, द्विवचन
(घ) सप्तमी, एकवचन
उत्तराणि:
(ख) चतुर्थी, एकवचन

प्रश्न 3.
अधोलिखिते वाक्ये रिक्तस्थाने किं पदं भविष्यति?
________ गृहम् समीपे अस्ति?
(क) किम्
(ख) कस्मात्
(ग) कस्मिन्
(घ) कस्य
उत्तराणि:
(घ) कस्य

प्रश्न 4.
उचितपदैः रिक्तस्थानानि पूरयत
________ जननी अस्ति।
(क) एतस्याः
(ख) एषा
(ग) एताः
(घ) एतस्यै
उत्तराणि:
(ख) एषा

प्रश्न 5.
‘तस्मिन्’ इत्यत्र का विभक्तिः?
(क) प्रथमा
(ख) षष्ठी
(ग) सप्तमी
(घ) चतुर्थी
उत्तराणि:
(ग) सप्तमी

प्रश्न 6.
निम्नलिखितवाक्ये रिक्तस्थाने किं पदं भविष्यति?
__________ भारतदेशः शोभनः।
(क) आवाम्
(ख) अस्मत्
(ग) अस्माकम्
(घ) मह्यम्
उत्तराणि:
(ग) अस्माकम्

प्रश्न 7.
प्रश्ननिर्माणं क्रियताम्-
श्रीरामः ________ पुत्रः आसीत्?
(क) किम्
(ख) कस्मात्
(ग) केन
(घ) कस्य
उत्तराणि:
(घ) कस्य

प्रश्न 8.
उचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
________ पत्राणि सुन्दराणि सन्ति।
(क) ते
(ख) ताः
(ग) तानि
उत्तराणि:
(ग) तानि

प्रश्न 9.
प्रकोष्ठे प्रदत्तशब्दस्य समुचितरूपेण रिक्तस्थानं पूरयत-
रमेशः __________ किम् अवदत्? (त्वम्, त्वाम्, त्वया)
उत्तराणि:
त्वाम्

प्रश्न 10.
कोष्ठकदत्तस्य सर्वनाम-शब्दस्य उचितरूपं रिक्तस्थाने लिखत-

1. ________ बालिकायाः गृहम् कुत्र अस्ति? (इदम्)
2. ________ आम्रवृक्षः। (एतद्)
3. ________ बालकेभ्यः। (सर्व)
4. ________ आश्रमे मुनयः निवसन्ति। (इदम्)
5. ________ गृहे। (किम्)
6. ________ गुरवे (तद्)

उत्तराणि:

1. अस्याः
2. एषः
3. सर्वेभ्यः
4. अस्मिन्
5. कस्मिन्
6. तस्मै

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 14 आर्यभटः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 14 आर्यभटः

Class 8 Sanskrit Chapter 8 Chapter 14 आर्यभटः Textbook Questions and Answers

1. एकपदेन उत्तरत
(एकपद में उत्तर दो)

(क) सूर्यः कस्यां दिशायाम् उदेति?
उत्तराणि:
पूर्वस्याम्।

(ख) आर्यभटस्य वेधशाला कुत्र आसीत्?
उत्तराणि:
पाटलिपुत्रे।

(ग) महान् गणितज्ञः ज्योतिर्विच्च कः अस्ति?
उत्तराणि:
आर्यभटः।

(घ) आर्यभटेन कः ग्रन्थः रचित?
उत्तराणि:
आर्यभटीयम्।

(ङ) अस्माकं प्रथमोपग्रहस्य नाम किम् अस्ति?
उत्तराणि:
आर्यभटः।

2. पूर्णवाक्येन उत्तरत –
(पूर्ण वाक्य में उत्तर दो)

(क) कः सुस्थापितः सिद्धान्तः?
उत्तराणि:
सूर्योऽचलः पृथिवी च चलेति सुस्थापितः सिद्धान्तः।

(ख) चन्द्रग्रहणं कथं भवति?
उत्तराणि:
यदा पृथिव्याः छायया चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते, तदा चन्द्रग्रहणं भवति।

(ग) सूर्यग्रहणं कथं दृश्यते?
उत्तराणि:
चन्द्रस्य छायया सूर्यग्रहणं भवति।

(घ) आर्यभटस्य विरोधः किमर्थमभवत्?
उत्तराणि:
नूतनविचाराणां स्थापनया आर्यभटस्य विरोधः अभवत्।

(ङ) प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभटः इति कथं कृतम्?
उत्तराणि:
आर्यभटस्य योगदानम् अवलोक्य प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभटः इति कृतम्।

3. रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –
(रेखांकित पदों के लिए प्रश्न निर्माण कीजिए)

(क) सूर्यः पश्चिमायां दिशायाम् अस्तं गच्छति।
उत्तराणि:
सूर्यः कस्यां दिशायाम् अस्तं गच्छति?

(ख) पृथिवी स्थिरा वर्तते इति परम्परया प्रचलिता रूढिः।
उत्तराणि:
पृथिवी स्थिरा वर्तते इति कथं प्रचलिता रूढिः?

(ग) आर्यभटस्य योगदानं गणितज्योतिषः संबद्धः वर्तते।
उत्तराणि:
आर्यभटस्य योगदान केन संबद्धः वर्तते?

(घ) समाजे नूतनविचाराणां स्वीकरणे प्रायः सामान्यजनाः काठिन्यमनुमवन्ति।
उत्तराणि:
समाजे नूतनविचाराणां स्वीकरणे प्रायः के काठिन्यमनुमवन्ति।

(ङ) पृथ्वीसूर्ययोः मध्ये चन्द्रस्य छाया पातेन सूर्य ग्रहणं भवति।
उत्तराणि:
कयोः मध्ये चन्द्रस्य छाया पातेन सूर्य ग्रहणं भवति?

4. मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत –
(मंजूषा से पदों को लेकर रिक्तस्थानों को पूरा करो)

मञ्जूषा- [ नौकाम्, पृथिवी, तदा, चला, अस्तं]

(क) सूर्यः पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिमदिशायां च ………… गच्छति।
उत्तराणि:
सूर्यः पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिमदिशायां च अस्तं गच्छति।

(ख) सूर्यः अचलः पृथिवी च ………..
उत्तराणि:
सूर्यः अचलः पृथिवी च चला।

(ग) ……….. स्वकीये अक्षे घूर्णति।
उत्तराणि:
पृथिवी स्वकीये अक्षे घूर्णति।

(घ) यदा पृथिव्याः छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते ……….. चन्द्रग्रहणं भवति।
उत्तराणि:
यदा पृथिव्याः छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते तदा चन्द्रग्रहणं भवति।

(ङ) नौकायाम् उपविष्टः मानवः ………….. स्थिरामनुभवति।
उत्तराणि:
नौकायाम् उपविष्टः मानवः नौकां स्थिरामनुभवति ।

5. सन्धिविच्छेदं कुरुत
(सन्धिविच्छेद करो)

ग्रन्थोऽयम् = ……………… + ………………..
सूर्याचलः = ……………… + ………………..
तथैव = ……………… + ………………..
कालातिगामिनी = ……………… + ………………..
प्रथमोपग्रहस्य = ……………… + ………………..
उत्तराणि:
ग्रन्थोऽयम् = ग्रन्थः + अयम्।
सूर्याचलः = सूर्य + अचलः।
तथैव = तथा + एव।
कालातिगामिनी = काल + अतिगामिनी।
प्रथमोपग्रहस्य = प्रथम + उपग्रहस्य।

6. (अ) अधोलिखितपदानां विपरीतार्थकपदानि लिखत –
(निम्नलिखित पदों के विपरीतार्थक पद लिखो)

उदयः – ………………..
अचलः – ………………..
अन्धकारः – ………………..
स्थिरः – ………………..
समादरः – ………………..
आकाशस्य – ………………..
उत्तराणि:
उदयः – अस्तः ।
अचलः – चलः।
अन्धकारः – प्रकाशः।
स्थिरः – अस्थिरः।
समादरः – अनादरः।
आकाशस्य – धरायाः ।

6. (आ) अधोलिखितपदानां समानार्थकपदानि पाठात् चित्वा लिखत –
(निम्न पदों के समान अर्थ वाले पाठ में चुनकर लिखिए)

शब्दाः – अर्थाः
संसारे – ………………..
इदानीम् – ………………..
वसुन्धरा – ………………..
समीपम् – ………………..
गणनम् – ………………..
राक्षसौ – ………………..
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
संसारे – लोके
इदानीम् – साम्प्रतम्
वसुन्धरा – पृथिवी
समीपम् – निकषा
गणनम् – आकलनम्
राक्षसौ – राहुकेतुनामानौ

7. अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत –
(निम्नलिखित पदों के आधार पर वाक्यों की रचना करो)

साम्प्रतम् – …………………
निकषा – …………………
परितः – …………………
उपविष्टः – …………………
कर्मभूमिः – …………………
वैज्ञानिकः – …………………
उत्तराणि:
साम्प्रतम् विज्ञानस्य युगम् अस्ति।
ग्रामं निकषा तडागः अस्ति।
नगरं परितः जलं वर्तते।
वृक्षे एकः काकः उपविष्टः अस्ति।
श्रीकृष्णस्य कर्मभूमिः गोकुलम् आसीत् ।
आर्यभटः वैज्ञानिकः आसीत्।

Class 8 Sanskrit Chapter 14 आर्यभटः Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा निर्देशानुसारं प्रश्नान् उत्तरत –

476 तमे ख्रिस्ताब्दे आर्यभटः जन्म लब्धवानिति तेनैव विरचिते ‘आर्यभटीयम्’ इत्यस्मिन् ग्रन्थे उल्लिखितम्। ग्रन्थोऽयं तेन त्रयोविंशतितमे वयसि विरचितः। ऐतिहासिकस्रोतोभिः ज्ञायते यत् पाटलिपुत्रं निकषा आर्यभटस्य वेधशाला आसीत्।

I. एकपदेन उत्तरत

(i) आर्यभटः कदा जन्म लब्धवान्?
उत्तराणि:
476 तमे वर्षे ।

(ii) आर्यभटस्य वेधशाला कुत्र आसीत्?
उत्तराणि:
पाटलिपुत्रं निकषा।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) आर्यभटेन को ग्रन्थः लिखितः?
उत्तराणि:
आर्यभटेन ‘आर्यभटीयम्’ इति ग्रन्थो लिखितः।

III. निर्देशानुसारम् प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं उत्तरं चित्वा लिखत –

(i) ‘विरचितः’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम्?
(क) अयं
(ख) तेन
(ग) वयसि
(घ) ग्रन्थः
उत्तराणि:
(ख) तेन

(ii) ‘लब्धवान्’ इत्यस्मिन् पदे कः प्रत्ययः?
(क) क्त
(ख) वान्
(ग) शानच्
(घ) क्तवतु
उत्तराणि:
(घ) क्तवतु

समुचितपदेन रिक्तस्थानानि पूरयत येन कथनानां भावः स्पष्टो भवेत् –

सूर्यो गतिशील इति अवबोध्यम्।
भाव:-……… भ्रमति इति ज्ञेयम्।
उत्तरम्-
सूर्यः भ्रमति इति ज्ञेयम् ।

अधोलिखितेषु भावार्थेषु समुचितभावार्थं लिखत

(क) पृथिव्याम् अवस्थितः मानवः पृथिवीं स्थिराम् अनुभवति।
भावार्थाः
(i) पृथिव्यां स्थितः जनः ‘पृथिवी स्थिरा अस्ति’ इति जानाति।
(ii) स्थिर पृथिव्यां मानवः तिष्ठति।
(iii) मानवः पृथिवीं स्थिरां मन्यते।
उत्तराणि:
(i) पृथिव्यां स्थितः जनः ‘पृथिवी स्थिरा अस्ति’ इति जानाति।

अधोलिखितेषु शुद्धकथनं ( ✓ ) चिह्नन अशुद्धकथनं (✗) चिह्नन अङ्कयत –

स पण्डितम्मन्यानाम् उपहासपात्रम् जातः

(i) पण्डितम्मन्याः जनाः आर्यभटस्य उपहासम् अकुर्वन् ।
(ii) सः पण्डितानाम् उपहासम् अकरोत् ।
उत्तराणि:
(i) (✓)
(ii) (✗)

अधोलिखितवाक्येषु स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) आर्यभटस्य अपि विरोधः अभवत् ।
(क) कस्याः
(ख) कस्य
(ग) केषाम्
(घ) कस्मिन्
उत्तराणि:
कस्य विरोधः अभवत्?

(ii) सूर्यः पूर्वदिशायाम् उदेति।
(क) किम्
(ख) क:
(ग) का
(घ) कम्
उत्तराणि:
कः पूर्वदिशायाम् उदेति?

(iii) सूर्योऽचलः पृथिवी च चला।
(क) कः
(ख) कौ
(ग) का
(घ) के
उत्तराणि:
का चला अस्ति?

घटनाक्रमानुसारम् अधोलिखितानि वाक्यानि पुनः लेखनीयानि –

(i) आर्यभटस्य विरोधः अभवत् ।
उत्तराणि:
476 तमे ख्रिस्ताब्दे आर्यभटः जन्म लब्धवान्।

(ii) 476 तमे ख्रिस्ताब्दे आर्यभट: जन्म लब्धवान् ।
उत्तराणि:
तेन आर्यभटीयम् इति ग्रन्थः प्रणीतः।

(iii) तेन आर्यभटीयम् इति ग्रन्थः प्रणीतः।
उत्तराणि:
पाटलिपुत्रे आर्यभटस्य वेधशाला आसीत्।

(iv) अस्माकं प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभट इति कृतम्।
उत्तराणि:
तस्य कर्मभूमिः पाटलिपुत्रमेव आसीत्।

(v) पाटलिपुत्रे आर्यभटस्य वेधशाला आसीत्।
उत्तराणि:
गणितपद्धत्या तेन ग्रहणस्य वैज्ञानिकं कारणं उपादिशत्।

(vi) गणितपद्धत्या तेन ग्रहणस्य वैज्ञानिकं कारणं उपादिशत्।
उत्तराणि:
आर्यभटस्य विरोधः अभवत्।

(vii) तस्य कर्मभूमिः पाटलिपुत्रमेव आसीत्।
उत्तराणि:
अस्माकं प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभट इति कृतम्।

अधोलिखिते सन्दर्भे रिक्तस्थानानि मंजूषातः उचितपदैः पूरयत –

आर्यभटस्य …………… गणितज्योतिषा …….. ……. वर्तते यत्र …………… आकलनं ……………. आदधाति।
[महत्त्वम्, योगदानम्, सम्बद्धम्, संख्यानाम् ।]
उत्तराणि:
आर्यभटस्य योगदानम् गणितज्योतिषा सम्बद्धम् वर्तते यत्र संख्यानाम् आकलनं महत्त्वम् आदधाति।

अधोलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

उदेति, अनुभवति, निकषा।
उत्तराणि:
(i) उदेति = उदयः भवति।
सूर्यः पूर्वस्याम् उदेति।

(ii) अनुभवति = अनुभवं करोति।
सन्तुष्टः जनः सदा सुखम् अनुभवति।

(iii) निकषा = निकटे।
ग्रामं निकषा उपवनम् अस्ति।

अधोलिखितानां शब्दानां समक्षं दत्तैरथैः सह मेलनं कुरुत –

शब्दाः – अर्थाः
(i) नूतनः – प्राप्तः
(ii) निकषा – कठिनता
(iii) काठिन्यम् – अवस्था
(iv) समागतः – नवीनः
(v) वयः – समीपम्
(vi) लब्धः – आगतः।
उत्तराणि:
शब्दाः – अर्थाः
(i) नूतनः – नवीनः
(ii) निकषा – समीपम्
(iii) काठिन्यम् – कठिनता
(iv) समागतः – आगतः
(v) वयः – अवस्था
(vi) लब्धः – प्राप्तः।

1. निम्नलिखितगद्यांशद्वयं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

(क) समाजे नूतनानां विचाराणां स्वीकारे प्रायः सामान्यजनाः काठिन्यमनुभवन्ति। भारतीयज्योति:शास्त्रे तथैव आर्यभटस्यापि विरोधः अभवत्। तस्य सिद्धान्ताः उपेक्षिताः।

(i) एकपदेन उत्तरत-

कस्य सिद्धान्ताः उपेक्षिता:?
(क) आर्यभटः
(ख) आर्यभटस्य
(ग) आर्यभटे
(घ) आर्यभटाय
उत्तराणि:
(ख) आर्यभटस्य

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरत-

समाजे सामान्यजनाः केषाम् स्वीकारे काठिन्यम् अनुभवन्ति?
उत्तराणि:
समाजे नूतनानां विचाराणां स्वीकारे सामान्यजनाः काठिन्यमनुभवन्ति।

(iii) ‘तस्य’ इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तः?
(क) आर्यभटाय
(ख) आर्यभटः
(ग) आर्यभटेन
(घ) आर्यभटस्य
उत्तराणि:
(घ) आर्यभटस्य

(iv) ‘नवीनानां’ इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तं?
(क) नूतनानां
(ख) प्राचीन
(ग) नूतन
(घ) नूतनानि
उत्तराणि:
(क) नूतनानां

(ख) ग्रन्थोऽयं तेन त्रयोविंशतितमे वयसि विरचितः। ऐतिहासिकस्रोतोभिः ज्ञायते यत् पाटलिपुत्रं निकषा आर्यभटस्य वेधशाला आसीत्। अनेन इदम् अनुमीयते यत् तस्य कर्मभूमिः पाटलिपुत्रमेव आसीत्।

(i) एकपदेन उत्तरत

पाटलिपुत्रम् कस्य कर्मभूमिः आसीत्?
(क) आर्यभटस्य
(ख) आर्यभटः
(ग) आर्यभटं
(घ) आर्यभटाः
उत्तराणि:
(क) आर्यभटस्य

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरत

आर्यभटेन कदा ग्रन्थः रचित?
उत्तराणि:
आर्यभटेन त्रयोविंशतितमे वयसि ग्रन्थः रचितः।

(iii) ‘समीपं’ इत्यस्य पर्यायपदं गद्यांशे किं प्रयुक्तं?
(क) निकषा
(ख) यत्
(ग) वयसि
(घ) ज्ञायते
उत्तराणि:
(क) निकषा

(iv) ‘वयसि’ अस्मिन् पदे का विभक्तिः किं वचनं च?
(क) प्रथमा, एकवचन
(ख) सप्तमी, बहुवचन
(ग) सप्तमी, एकवचन
(घ) षष्ठी, एकवचन
उत्तराणि:
(ग) सप्तमी, एकवचन

2. रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) भारतस्य प्रथमोपग्रहस्य नाम आर्यभटः अस्ति?
(क) कस्याः
(ख) कस्य
(ग) कया
(घ) केन
उत्तराणि:
(ख) कस्य

(ii) पूर्वदिशायाम् उदेति सूर्यः।
(क) कः
(ख) कस्य
(ग) कस्याम्
(घ) का
उत्तराणि:
(ग) कस्याम्

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Grammar Book संख्यावाचक-विशेषणपदानि Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 8 Solutions संख्यावाचक-विशेषणपदानि

(क) एक से दस तक सभी विभक्तियों के रूप
पुँल्लिङ्ग, स्त्रीलिङ्ग तथा नपुंसकलिङ्ग में एक से चार तक पृथक्-पृथक् रूप होते हैं। यथा एक के रूप एकवचन में, द्वि के द्विवचन में तथा त्रि, चतुर आदि के रूप बहुवचन में होते हैं।

(ख) ग्यारह से बीस तक संख्यावाचक शब्द


एकादश से नवदश तक पुँ., स्त्री०, नपुं० के रूपों में भेद नहीं है। एकोनविंशतिः, विंशतिः रूप मात्र स्त्रीलिङ्ग एकवचन में होते हैं चाहे विशेष्य पद किसी भी लिङ्ग में क्यों न हो। विंशति के रूप मति के समान होंगे।

(ग) सप्तम कक्षा के पाठ्यक्रमानुसार 21 से 50 तक संख्यावाचक विशेषण पद

नीचे प्रथम के पुंल्लिङ्ग, स्त्रीलिङ्ग तथा नपुंसकलिङ्ग में रूप दिए जा रहे हैं, तदनुसार द्वितीय से दशम तक के रूप छात्र स्वयं बनाकर अभ्यास करें।

प्रयोगः

1. मैं तीसरी कक्षा का छात्र हूँ। अहं तृतीयायाः कक्षायाः छात्रः अस्मि।
2. तुम दूसरे स्थान पर बैठो। त्वं द्वितीये स्थाने उपविश।
3. हम पहले घर में रहेंगे। वयं प्रथमे गृहे स्थास्यामः।
4. चन्द्रोदय चौथी तिथि का है। चन्द्रोदयः चतुर्थ्याः तिथ्याः अस्ति।
5. शिक्षक दसवीं कक्षा से बाहर आया। शिक्षकः दशम्याः कक्षायाः बहिर् आगतः।
6. नौवीं बेल पर फूल है। नवम्यां लतायां पुष्पम् अस्ति।
7. वह पाँचवें पृष्ठ पर लिखता है। सः पञ्चमे पृष्ठे लिखति।
8. छठे घर में राहु है। षष्ठे गृहे राहुः अस्ति।
9. सातवाँ फल मीठा है। सप्तमम् फलं मधुरम् अस्ति।
10. आठवाँ पुत्र योग्य होगा। अष्टमः पुत्रः योग्यः भविष्यति।

बहुविकल्पीय प्रश्नाः

रेखाङ्कितपदे रिक्तस्थाने किं पदं भविष्यति?

प्रश्न 1.
वेदाः ___________ सन्ति
(क) चत्वारि
(ख) चत्वारः
(ग) चतुर्
(घ) चतस्त्रः
उत्तराणि:
(ख) चत्वारः

प्रश्न 2.
___________ महिलाः राजमार्गे भ्रमन्ति।
(क) त्रयः
(ख) त्रीणि
(ग) तिस्रः
(घ) त्रि
उत्तराणि:
(ग) तिस्रः

प्रश्न 3.
उचितविभक्तिं प्रयुज्य वाक्यपूर्तिः क्रियताम्-
मासे ___________ (द्वे / द्वौ / द्वयः) पक्षे स्तः।
उत्तराणि:
द्वे

प्रश्न 4.
शिवस्य ___________ आननानि सन्ति।
(क) पञ्चानि
(ख) पञ्चाः
(ग) पञ्च
(घ) पञ्चः
उत्तराणि:
(ग) पञ्च

प्रश्न 5.
अधोलिखिते वाक्ये रिक्तस्थाने किं पदं भविष्यति?
___________ उद्याने सुन्दराणि पुष्पाणि विकसन्ति।
(क) एकस्मिन्
(ख) एकस्याम्
(ग) एके
(घ) एका
उत्तराणि:
(क) एकस्मिन्

प्रश्न 6.
___________ वाटिकायाम् जनाः व्यायाम कुर्वन्ति।
(क) एकस्मिन्
(ख) एकस्याम्
(ग) एका
(घ) एकः
उत्तराणि:
(ख) एकस्याम्

प्रश्न 7.
रेखाङ्किते पदे का विभक्तिः प्रयुक्ता?
त्रिभिः मेट्रोयानैः जनाः भ्रमणाय गच्छन्ति।
(क) प्रथमा विभक्तिः
(ख) द्वितीया विभक्तिः
(ग) तृतीया विभक्तिः
(घ) चतुर्थी विभक्तिः
उत्तराणि:
(ग) तृतीया

प्रश्न 8.
एकस्मिन् वने एकः सिंहः अवसत्। रेखांकितपदे का विभक्तिः?
(क) प्रथमा विभक्तिः
(ख) द्वितीया विभक्तिः
(ग) तृतीया विभक्तिः
(घ) सप्तमी विभक्तिः
उत्तराणि:
(घ) सप्तमी

प्रश्न 9.
उचितरूपेण रिक्तपूर्तिः क्रियताम्-
कालिदासस्य ___________ नाटकानाम् मञ्चनं अद्य भविष्यति।
(क) त्रयाणाम्
(ख) त्रयः
(ग) तिस्रः
(घ) त्रीणि
उत्तराणि:
(क) त्रयाणाम्

प्रश्न 10.
सप्ताहे ___________ दिनानि भवन्ति।
(क) सप्त
(ख) सप्ताः
(ग) सप्तानि
(घ) सप्तानी
उत्तराणि:
(क) सप्त

प्रश्न 11.
क्रीडाक्षेत्रे ___________ बालौ कन्दुकेन क्रीडतः।
(क) द्वयः
(ख) द्वो
(ग) द्वौ
(घ) द्वे
उत्तराणि:
(ग) द्वौ

We have given detailed NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 13 क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Chapter 13 क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः

Class 8 Sanskrit Chapter 8 Chapter 13 क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः Textbook Questions and Answers

1. प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत –
(निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एकपद में लिखो)

(क) इयं धरा कैः स्वर्णवद् भाति?
उत्तराणि:
शस्यैः

(ख) भारतस्वर्णभूमिः कुत्र राजते?
उत्तराणि:
क्षितौ

(ग) इयं केषां महाशक्तिभिः पूरिता?
उत्तराणि:
अणूनाम्

(घ) इयं भूः कस्मिन् युतानाम् अस्ति?
उत्तराणि:
प्रबन्धे

(ङ) अत्र किं सदैव सुपूर्णमस्ति?
उत्तराणि:
खाद्यान्नभाण्डम्।

2. समानार्थकपदानि पाठात् चित्वा लिखत –
(समान अर्थ वाले पदों को पाठ से चुनकर लिखिए)

(क) पृथिव्याम् ………. (क्षितौ/पर्वतेषु त्रिलोक्याम्)
उत्तराणि:
पृथिव्याम् क्षितौ।

(ख) सुशोभते ……. (लिखते/भाति/पिबति)
उत्तराणि:
सुशोभते भाति।

(ग) बुद्धिमताम् ……. (पर्वणाम्/उत्सवानाम्/विपश्चिज्जनानाम्)
उत्तराणि:
बुद्धिमताम् विपश्चिज्जनानाम्।

(घ) मयूराणाम् …………… (शिखीनाम्/शुकानाम्/पिकानाम्)
उत्तराणि:
मयूराणाम् शिखीनाम्।

(ङ) अनेकेषाम् ……………. (जनानाम्/वैज्ञानिकानाम्/बहूनाम्)
उत्तराणि:
अनेकेषाम् बहूनाम्।

3. श्लोकांशमेलनं कृत्वा लिखत –
(श्लोक का मेल कीजिए)

(क) त्रिशूलाग्निनागैः पृथिव्यस्त्रघोरैः – नदीनां जलं यत्र पीयूषतुल्यम्
(ख) सदा पर्वणामुत्सवानां धरेयम् – जगद्वन्दनीया च भू:देवगेया
(ग) वने दिग्गजानां तथा केशरीणाम् – क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः
(घ) सुपूर्ण सदैवास्ति खाद्यान्नभाण्डम् – अणूनां महाशक्तिभिः पूरितेयम्
(ङ) इयं वीरभोग्या तथा कर्मसेव्या – तटीनामियं वर्तते भूधराणाम्
उत्तराणि:
(क) त्रिशूलाग्निनागैः पृथिव्यस्त्रघोरैः – अणूनां महाशक्तिभिः पूरितेयम्
(ख) सदा पर्वणामुत्सवानां – धरेयम् क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः
(ग) वने दिग्गजानां तथा केशरीणाम् – तटीनामियं वर्तते भूधराणाम्
(घ) सुपूर्ण सदैवास्ति खाद्यान्नभाण्डम् – नदीनां जलं यत्र पीयूषतुल्यम्
(ङ) इयं वीरभोग्या तथा कर्मसेव्या – जगद्वन्दनीया च भू:देवगेया

4. चित्रं दृष्ट्वा (पाठात्) उपयुक्तपदानि गृहीत्वा वाक्यपूर्ति कुरुत
(चित्र को देखकर सही पदों से वाक्य पूरे कीजिए)

(क) अस्मिन् चित्रे एका ………………….. वहति।
उत्तराणि:
अस्मिन् चित्रे एका नदी वहति।

(ख) नदी …………………. नि:सरति।
उत्तराणि:
नदी पर्वतात् नि:सरति।

(ग) नद्याः जलं …………………. भवति।
उत्तराणि:
नद्याः जलं शीतलं भवति।

(घ) …………. शस्यसेचनं भवति।
उत्तराणि:
नदीजलेन शस्यसेचनं भवति।

(ङ) भारतः ……. भूमिः अस्ति।
उत्तराणि:
भारतः कृषकाणां भूमिः अस्ति।

5. चित्राणि दृष्ट्वा (मञ्जूषातः) उपयुक्तपदानि गृहीत्वा वाक्यपूर्ति कुरुत –
(चित्र को देखकर मञ्जूषा से शब्द चुनकर वाक्य पूरे कीजिए)।

अस्त्राणाम्, भवति, अस्त्राणि, सैनिकाः, प्रयोगः, उपग्रहाणां

(क) अस्मिन् चित्रे ……………… दृश्यन्ते।
उत्तराणि:
अस्मिन् चित्रे अस्त्राणि दृश्यन्ते।

(ख) एतेषाम् अस्त्राणां …………………. युद्धे भवति।
उत्तराणि:
एतेषाम् अस्त्राणां प्रयोगः युद्धे भवति।

(ग) भारतः एतादृशानां …………….. प्रयोगेण विकसितदेशः मन्यते।
उत्तराणि:
भारतः एतादृशानां अस्त्राणाम् प्रयोगेण विकसितदेशः मन्यते।

(घ) अत्र परमाणुशक्तिप्रयोगः अपि ……..
उत्तराणि:
अत्र परमाणुशक्तिप्रयोगः अपि भवति।

(ङ) आधुनिकैः अस्त्रैः ……….. अस्मान् शत्रुभ्यः रक्षन्ति।
उत्तराणि:
आधुनिकैः अस्त्रैः सैनिकाः अस्मान् शत्रुभ्यः रक्षन्ति।

(च) ……………… सहायतया बहूनि कार्याणि भवन्ति।
उत्तराणि:
उपग्रहाणां सहायतया बहूनि कार्याणि भवन्ति।

6. (अ) चित्रं दृष्ट्वा संस्कृते पञ्चवाक्यानि लिखत –
(चित्र देखकर संस्कृत भाषा में पाँच वाक्य लिखिए)

(क) …………………………………
(ख) …………………………………
(ग) …………………………………
(घ) …………………………………
(ङ) …………………………………
उत्तराणि:
(क) एतद् दीपावलिनः पर्व अस्ति।
(ख) माता दीपान् प्रज्वालयति।
(ग) मम भगिनी तस्याः सहायतां करोति।
(घ) अहं नूतनपरिधानं धारयामि।
(ङ) एतत् उल्लासस्य पर्व अस्ति।

6. (आ) चित्रं दृष्ट्वा संस्कृते पञ्चवाक्यानि लिखत
(चित्र देखकर संस्कृत भाषा में पाँच वाक्य लिखिए)

(क) …………………………………
(ख) …………………………………
(ग) …………………………………
(घ) …………………………………
(ङ) …………………………………
उत्तराणि:
(क) एतत् रक्षाबन्धनम् अस्ति।
(ख) भगिनी भ्रातुः हस्ते सूत्रं बध्नाति।
(ग) एतत् स्नेहस्य पर्व अस्ति।
(घ) भ्राता भगिन्यै रूप्यकाणि यच्छति।
(ङ) एतत् उल्लासस्य पर्व अस्ति।

7. अत्र चित्रं दृष्ट्वा संस्कृतभाषया पञ्चवाक्येषु प्रकृतेः वर्णनं कुरुत –
(यहाँ दिए चित्र को देखकर संस्कृत भाषा में पाँच वाक्यों में प्रकृति वर्णन कीजिए)

(क) …………………………………
(ख) …………………………………
(ग) …………………………………
(घ) …………………………………
(ङ) …………………………………
उत्तराणि:
(क) इदं प्रकत्याः दृश्यम् अस्ति।
(ख) एतत् मनोहारि अस्ति।
(ग) प्रकृतिः अस्माकं माता अस्ति।
(घ) वृक्षाणां छटा विलक्षणा अस्ति।
(ङ) मृगाः अत्र तिष्ठन्ति।

Class 8 Sanskrit Chapter 13 क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः Additional Important Questions and Answers

अधोलिखितं श्लोकांशं पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत –

(क) इयं स्वर्णवद् भाति शस्यैर्धरेयं।
क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः॥

I. एकपदेन उत्तरत

(i) स्वर्णवद् का भाति?
उत्तराणि:
धरा

(ii) भारतस्वर्ण भूमिः कुत्र राजते?
उत्तराणि:
क्षितौ

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) धरा कथं भाति?
उत्तराणि:
धरा शस्यैः भाति स्वर्णवद्।

III. यथानिर्देशम् उत्तरत

(i) ‘क्षितौ राजते ……………… इत्यत्र क्रियापदं किम्?
उत्तराणि:
राजते

(ii) ‘भाति धरेयम्’ इत्यत्र कर्तृपदं किम्?
उत्तराणि:
धरा

(iii) ‘क्षितौ’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
उत्तराणि:
सप्तमी

(iv) ‘भाति’ इत्यत्र कः लकार:?
उत्तराणि:
लट

(क) शिखीनां शुकानां पिकानां धरेयम्।

भावः-इयं …………. मयूराणां …………. पिकानाम् अस्ति।
उत्तराणि:
इयं धरा मयूराणां शुकानां पिकानाम् अस्ति।

अधोलिखितेषु शुद्धकथनं (✓) चिह्नन अशुद्धकथनं (✗) चिह्नन अङ्कयत

(क) सदा राष्ट्ररक्षारतां धरेयम्।
भावः-(क) इयं भूमिः राष्ट्रस्य रक्षां करोति।
(ख) इयं भूमिः राष्ट्ररक्षायां संलग्नानाम् अस्ति।
उत्तराणि:
(क) (✗)
(ख) (✓)

अधोलिखितस्य अन्वयं कुरुत –

बहूनां मतानां जनानां धरेयम्।
क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः।।
उत्तराणि:
अन्वयः- इयं बहूनां मतानां जनानां धरा अस्ति।
क्षितौ भारतस्वर्णभूमिः राजते।

स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(i) इय ज्ञानिनां धराऽस्ति।
(क) कस्य
(ख) केषाम्
(ग) कस्याः
(घ) के
उत्तराणि:
(ख) केषाम्

(ii) क्षितौ राजते भारतस्वर्णभूमिः।
(क) कः
(ख) के
(ग) कस्य
(घ) कुत्र
उत्तराणि:
(घ) कुत्र

(iii) शिखीनां शुकानां पिकानां धरेयम्।
(क) कस्य
(ख) केषाम्
(ग) के
(घ) कानि
उत्तराणि:
(ख) केषाम्

शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत –

शुकाः, धरा, जनाः, पर्व
उत्तराणि:
(क) शुकाः – वृक्षे शुकाः तिष्ठन्ति।
(ख) धरा – भारतं मुनीनां धरा अस्ति।
(ग) जनाः – भारतवर्षे विविधाः जनाः वसन्ति।
(घ) पर्व – दीपावलि भारतीयानां पर्व अस्ति।

अधोलिखितानाम् अर्थमेलनं कुरुत-

(क) – (ख)
(i) क्षितिः – अनेके
(ii) शिखी – देवता
(iii) भाति – विद्वान्
(iv) विपश्चित् – मयूरः
(v) देवः – धरा
(vi) बहवः – शोभते
उत्तराणि:
(क) – (ख)
(i) क्षितिः – धरा
(ii) शिखी – मयूरः
(iii) भाति – शोभते
(iv) विपश्चित् – विद्वान्
(v) देवः – देवता
(vi) बहवः – अनेके

उचित विकल्पं चित्वा उत्तराणि लिखत –

सुपूर्ण सदैवास्ति खाद्यान्नभाण्डम्।

(i) ‘सुपूर्ण’ किम् अस्ति?
(क) खाद्यान्नभाण्डम्
(ख) धरा
(ग) क्षितिः
(घ) सदा
उत्तराणि:
(क) खाद्यान्नभाण्डम्

(ii) ‘सदैव’ इत्यत्र कः सन्धिः ?
(क) दीर्घ
ख) गुण
(ग) यण
(घ) वृद्धि
उत्तराणि:
(घ) वृद्धि

(iii) ‘सुपूर्णम्’ इत्यत्र कः समासः?
(क) कर्मधारय
(ख) द्विगु
(ग) द्वन्द्व
(घ) तत्पुरुष
उत्तराणि:
(क) कर्मधारय

(iv) ‘अस्ति’ इत्यत्र कः लकार:?
(क) लोट
(ख) लट्
(ग) लङ्
(घ) लिङ्
उत्तराणि:
(ख) लट्