CBSE Class 7

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Grammar Book अव्ययाः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 7 Solutions अव्ययाः

अव्यय – जो शब्द विभक्ति, वचन, लिंग एवं काल के अनुसार परिवर्तित नहीं होते हैं, अव्यय कहलाते हैं। इन शब्दों में कोई व्यय (विकार) नहीं होता, इसीलिए उन्हें ‘अव्यय’ कहा जाता है।
यथा- बालकः अधुना पठति।
वयम् अधुना पठामः।
मीता अधुना पठति।

यहाँ ‘अधुना’ में लिंग अथवा पुरुष से कोई परिवर्तन नहीं आया।
सः कुत्र गच्छति?
सः कुत्र अगच्छत्?
ते कुत्र अगच्छन्?
यहाँ ‘अधुना और कुत्र’ में काल अथवा वचन के कारण कोई विकार नहीं आया। अतः ‘अधुना’, ‘कुत्र’ जैसे शब्द अव्यय कहलाते हैं। अब निम्नलिखित अव्ययों को देखें और प्रयोग समझें।

अभ्यासः

प्रश्न 1.
(क) अव्ययपदं चित्वा लिखत। (अव्ययपद चुनकर लिखिए।) Pick out the indeclinables.
1. जलम् नीचैः वहति।
2. अलं कोलाहलेन।
3. शशक: शीघ्रं धावति।
4. वृद्धः शनैः चलति।
5. अहम् अपि तेन सह गमिष्यामि।
उत्तरम्-
नीचैः, अलम्, शीघ्रम्, शनैः, अपि, सह।

(ख) उचितेन अव्यय-पदेन रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत- (उचित अव्यय पद द्वारा रिक्त स्थान पूर्ति कीजिए- Fill in the blanks with the appropriate indeclinables.)
यत्र-तत्र, यदा-तदा, एकदा ह्यः, तत्र
1. ___________ अहं विदेशम् अगच्छम्।
2. ___________ बालकाः ___________ कोलाहलः।
3. ___________ अहम् जन्तुशालाम् अगच्छम्।
4. ___________ अहम् विविधान् जन्तून् अपश्यम्।
5. ___________ वृष्टिः भवति ___________ मयूरः नृत्यति।
उत्तरम्-
1. एकदा
2. यत्र-तत्र
3. ह्यः
4. तत्र
5. यदा-तदा

(ग) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत-
(दिए गए विकल्पों से उचित पद चुनकर वाक्य पूरे कीजिए- Pick out the appropriate word from the options given and complete the sentences.)
1. अधुना वयम् क्रीडामः, त्वम् ___________ आगच्छ। (एव, अपि, मा)
2. ___________ वयम् खो-खो खेलम् खेलिष्यामः। (अद्य, ह्यः, श्व:)
3. ते बालकाः ___________ इतस्ततः भ्रमन्ति। (मृषा, वृथा, कुतः)
4. विद्यालयात् ___________ बसयानम् तिष्ठति। (अधुना, सर्वदा, बहि:)
5. पुत्र! अधुना त्वं ___________ आगच्छसि? (कुत्र, कुतः, कदा)
उत्तरम्-
1. अपि
2. श्वः
3. वृथा
4. बहिः
5. कुतः

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Grammar Book कारकम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 7 Solutions कारकम्

कारक विभक्ति तथा उपपदविभक्तिः
1. कारक- जिन शब्दों का वाक्य में आई (प्रयोग की गई) क्रिया के साथ सीधा सम्बन्ध होता है, वे कारक कहलाते हैं। यथा-
‘रामः रावणं बाणेन मारयति।’ वाक्य में ‘मारयति’ (मारता है) क्रिया का सम्बन्ध, ‘रामः’ (राम) ‘रावणं’ (रावण को) ‘बाणेन’ (बाण द्वारा)-सभी पदों से है। ‘रामः’-क्रिया करने वाला-‘कर्ता’ (subject), ‘रावण’जिस पर क्रिया का प्रभाव-‘कर्म’ (object), बाणेन (बाण से),-क्रिया का साधन/उपकरण (instrument) करण कारक में है। इस वाक्य में मूल शब्द हैं-‘राम’, ‘रावण’ और ‘बाण’। क्रिया से सम्बन्ध के अनुसार वाक्य में इन शब्दों में रूपान्तरण आया है।

2. विभक्ति-संज्ञा शब्दों के साथ क्रिया के इस सम्बन्ध को प्रकट करने के लिए हम प्रत्ययों का प्रयोग करते हैं, वे विभक्ति कहलाती हैं। यथा- कर्त्ता में प्रथमा विभक्ति, कर्म में द्वितीया और करण में तृतीया आदि।

हिंदी भाषा में जिस अर्थ को दर्शाने हेतु ‘ने’, ‘को’ में ‘पर’ आदि परसर्ग का प्रयोग किया जाता है और आंग्ल भाषा में ‘to, for, in, at’ आदि prepositions प्रयोग में लाए जाते हैं, संस्कृत में विभक्ति का प्रयोग उसी अर्थ को दर्शाने के लिए किया जाता है।

यथा- छात्र को (to the student) = छात्रम्, छात्र के लिए (for the student) = छात्राय, वृक्ष पर (on the tree) = वृक्षे, वृक्ष का (of the tree) = वृक्षस्य आदि।

कारक तथा विभक्ति
कारक सात हैं और विभक्तियाँ भी सात होती हैं। सम्बोधन प्रथमा विभक्ति के समान होता है।

कुछ वैयाकरण (व्याकरण के ज्ञाता लोग) सम्बन्ध (Genitive) को कारक नहीं मानते क्योंकि सम्बन्ध कारक का सम्बन्ध क्रियापद से न होकर वाक्य के दूसरे पद से होता है। यथा- ‘दशरथस्य पुत्रः वने अगच्छत्’ वाक्य में क्रियापद ‘अगच्छत्’ (गया) का सम्बन्ध ‘दशरथस्य’ से नही; यहाँ- ‘पुत्रः’ (कर्ता) है। ‘दशरथस्य’ का सम्बन्ध वाक्य के अन्य पद-‘पुत्रः’ से है।

कारक एवं विभक्तियों का प्रयोग
1. कर्ता कारक-प्रथमा विभक्ति – कार्य को करने वाला ‘कर्ता’ होता है। क्रिया के साथ इसका सीधा (मुख्य)सम्बन्ध होता है। कर्तृ वाच्य में क्रिया पद का रूप कर्ता के अनुसार होता है। यथा-
1. बालकः पठति। (बालक पढ़ता हैं।)
2. बालिकाः पाठम् पठन्ति। (बालिकाएँ पाठ पढ़ती हैं।)
3. पत्रम् पतति। (पत्ता गिरता है।)

2. कर्म कारक-द्वितीया विभक्ति – क्रिया (के द्वारा) जिस कार्य को किया जाता है, उसका फल जिस पर पड़ता है उसे ‘कर्म’ कहा जाता है। क्रिया के कार्य का फल कर्म पर आधारित होता है। ऐसा वाक्य ‘सकर्मक’ कहलाता है। यथा-
1. श्यामः पुस्तकम् पठति। [श्याम पुस्तक (को) पढ़ता है।]
2. सीता गीतम् गायति। [सीता गीत (को) गाती है।]
3. मित्रम् पत्रम् लिखति। [मित्र पत्र (को) लिखता है।]

3. करण कारक-तृतीया विभक्ति-क्रिया के साधन के रूप में अर्थात् जिससे कार्य किया जाता है, उसे ‘करण कारक’ कहते हैं। यथा-
1. छात्रः कन्दुकेन क्रीडति (छात्र गेंद से खेलता है।)
2. रमा कलमेन लिखति। (रमा कलम से लिखती है।)
3. शिशुः हस्तेन खादति। (बच्चा हाथ से खाता है।)

4. सम्प्रदान कारक-चतुर्थी विभक्ति – जिसके लिए अथवा जिसे कुछ दिया जाता है, उसमें ‘सम्प्रदान कारक’ होता है। यथा-
1. पितामहः भ्रमणाय गच्छति। (दादा जी भ्रमण के लिए जाते हैं)
2. माता पुत्राय भोजनम् यच्छति। (माता पुत्र के लिए भोजन देती है।)
3. शिष्यः अध्यापकाय पुस्तकम् यच्छति। (छात्र अध्यापक को पुस्तक देता है।)

5. अपादान कारक-पञ्चमी विभक्ति – पृथक् (अलग) होने के अर्थ में ‘अपादान कारक’ होता है। जिससे अलग हुआ जाता है, उसमें पञ्चमी विभक्ति का प्रयोग होता है। यथा-
1. आकाशात् वृष्टिः पतति। (आसमान से वर्षा गिरती है।)
2. वृक्षात् पत्राणि पतन्ति। (पेड़ से पत्ते गिरते हैं।)
3. पर्वतात् नदी निस्सरति । (पर्वत से नदी निकलती है।)

6. सम्बन्ध कारक-षष्ठी विभक्ति-जिससे दो या दो से अधिक का सम्बन्ध ज्ञात होता है अर्थात् स्व-स्वामी, जन्य-जनक और कार्य-कारण के रूप में ‘सम्बन्ध कारक’ का प्रयोग होता है। यथा-
1. रामः दशरथस्य पुत्रः आसीत्। (राम दशरथ के पुत्र थे।)
2. एषा वरुणस्य माता अस्ति। (यह वरुण की माता है।)
3. एतत् रजतस्य पात्रम् अस्ति। (यह चाँदी का बर्तन है।)

7. अधिकरण कारक-सप्तमी विभक्ति-कर्ता और कर्म से सम्बन्ध रखने वाली क्रिया के आधार को ‘अधिकरण कारक’ कहते हैं। यथा-
1. बाल: उद्याने क्रीडति (बालक बगीचे में खेलता है।)
2. वृक्षे वानराः कूर्दन्ति। (पेड़ पर बन्दर कूदते हैं।)।
3. कक्षायाम् छात्राः न सन्ति । (कक्षा में छात्र नहीं हैं।)

8. सम्बोधन-‘सम्बोधन’ कर्ता को ही पुकारा जाने वाला रूप होता है। अतः इसे कारक नहीं माना जाता है। इसे अष्टमी विभक्ति भी कहते हैं। यथा-
1. हे मातः! अहम् नमामि। (हे माँ! मैं नमस्कार करता हूँ।)
2. भोः छात्र! अत्र आगच्छ। (हे छात्र! यहाँ आओ।)
3. अये पुत्र! त्वं किं करोषि ?(अरे पुत्र! तुम क्या कर रहे हो?)

उपपद विभक्ति – जो विभक्ति किसी पद विशेष के योग में (अर्थात् किसी विशेष शब्द के साथ) आती है, उसे उपपद विभक्ति कहा जाता है; जैसे-‘प्रति’ के योग में द्वितीया उपपद विभक्ति होती है। द्वितीया विभक्ति से सप्तमी विभक्ति तक उपपद विभक्तियाँ होती हैं । अर्थात् विशेष पद के साथ लगने वाली विशेष विभक्ति को उपपद विभक्ति कहते हैं।

कुछ प्रमुख उपपद विभक्तियाँ उदाहरण सहित निम्न तालिका में दी जा रही हैं-

अभ्यासः

1. हिंदी भाषायाः वाक्यांशान् संस्कृत-भाषायाम् परिवर्तयत-
(हिंदी भाषा के वाक्यांशों को संस्कृत में बदलिए- Change the Hindi phrases into Sanskrit.)
1. वृक्षों को = ______________
2. बालक द्वारा = ______________
3. लताओं का = ______________
4. वृक्षों का = ______________
5. मुनि के लिए = ______________
6. पशुओं को = ______________
7. माता पर = ______________
8. पिता का = ______________
9. मेरा = ______________
10. तुम्हारा = ______________
उत्तरम्-
1. वृक्षान्
2. बालकेन
3. लतानाम्
4. वृक्षाणाम्
5. मुनये
6. पशून्
7. मातरि
8. पितुः
9. मम
10. तव

2. उचितं विकल्पं चित्वा वाक्यपूर्तिं कुरुत-
(उचित विकल्प चुनकर वाक्यपूर्ति कीजिए-Pick out the correct option and complete the sentences.)
1. छात्राः ______________ प्रति गच्छन्ति। (विद्यालयस्य, विद्यालयम्, विद्यालयः)
2. ______________ उभयतः जनाः स्थिताः। (मार्गम्, मार्गस्य, मार्गेण)
3. गुरुः ______________ पृच्छति। (शिष्यात्, शिष्येन, शिष्यम्)
4. ______________ बहिः कुक्कुरः तिष्ठति। (गृहस्य, गृहात्, गृहम्)
5. ______________ उपरि ध्वजा शोभते। (भवनम्, भवनस्य, भवने)
6. माता ______________ स्निह्यति। (पुत्रम्, पुत्रेण, पुत्रे)
7. ______________ नमः। (अध्यापिकाम्, अध्यापिकायै, अध्यापिकया)
8. अम्बा ______________ सह गच्छति। (कन्यायाः, कन्याम्, कन्यया)
9. अहम् ______________ त्रस्यामि। (अन्धकारे, अन्धकारात्, अन्धकारेण)
10. वृक्षाः ______________ फलानि यच्छन्ति। (सर्वान्, सर्वाय, सर्वेभ्यः)
उत्तरम्-
1. विद्यालयम्
2. मार्गम्
3. शिष्यम्
4. गृहात्
5. भवनस्य
6. पुत्रे
7. अध्यापिकायै
8. कन्यया
9. अन्धकारात्
10. सर्वेभ्यः

3. कोष्ठकदत्तस्य शब्दस्य उचितं रूपं प्रयुज्य वाक्यानि पूरयत।
(कोष्ठकदत्त शब्द में उचित विभक्ति लगाकर वाक्य पूरे कीजिए। Complete the sentences by using the correct form of the word given in bracket.)
(क) 1. अलं ______________। (विवाद)
2. ______________ अलम्। (रावण)
3. रामः ______________ आम्रं रोचते। (बालक)
4. ______________ परितः शिष्याः सन्ति। (गुरु)
5. त्वं ______________ निपुणः। (किक्रेट-खेले)
उत्तरम्-
1. विवादेन
2. रावणाय
3. बालकाय
4. गुरुम्
5. क्रिकेट-खेले।

(ख) 1. मध्याह्ने छात्राः ______________ आगच्छन्ति। (विद्यालय)
2. जनक ______________ आगमिष्यति। (रविवासर)
3. ______________ सदस्याः मिलित्वा भोजनम् अकुर्वन्। (परिवार)
4. ______________ जलम् मलिनम् जातम्। (नदी)
5. ______________ नौका तरति। (नदी)
6. ______________ खगाः नीडम् रचयन्ति। (वृक्ष)
7. प्रधानाचार्यः ______________ पुरस्कारम् अयच्छत्। (छात्रा)
8. भक्तः ______________ फलानि आनयति। (मुनि)
9. ______________ खगाः उपविशन्ति। (शाखा)
10. वयम् ______________ नमामः। (गुरु)
उत्तरम्-
1. विद्यालयात्
2. रविवासरे
3. परिवारस्य
4. नद्याः
5. नद्याम्
6. वृक्षे / वृक्षेषु
7. छात्रायै
8. मुनये
9. शाखायाम्
10. गुरुम्।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 10 विश्वबंधुत्वम्

Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् Textbook Questions and Answers

प्रश्न: 1.
उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए- Pronounce these.)

दुर्भिक्षे, राष्ट्रविप्लवे, विश्वबन्धुत्वम्
विश्वसन्ति उपेक्षाभावम्, विद्वेषस्य
ध्यातव्यम्, दुःखभाक्, प्रदर्शयन्ति
उत्तरम्-
छात्र ध्यानपूर्वक शुद्ध उच्चारण करें।

प्रश्न: 2.
मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत- (मञ्जूषा से समान-अर्थ वाले शब्द चुनकर लिखिए Write synonyms by choosing from the box.)

परस्य, दुःखम्, आत्मानम्, बाधितः, परिवारः, सम्पन्नम् त्यक्त्वा, सम्पूर्णे

1. स्वकीयम् – ………………
2. अवरुद्धः – ………………
3. कुटुम्बकम् – ………………
4. अन्यस्य – ………………
5. अपहाय – ………………
6. समृद्धम् – ………………
7. कष्टम् – ………………
8. निखिले – ………………
उत्तरम्-
1. स्वकीयम् – आत्मानम्
2. अवरुद्धः – बाधित:
3. कुटुम्बकम् – परिवारः
4. अन्यस्य – परस्य
5. अपहाय – त्यक्त्वा
6. समृद्धम् – सम्पन्नम्
7. कष्टम् – दुःखम्
8. निखिले – सम्पूर्णे।

प्रश्नः 3.
रेखाङ्कितानि पदानि संशोध्य लिखत- (रेखांकित शब्दों को शुद्ध करके लिखिए- Correct and write the underlined words.)

(क) छात्राः क्रीडाक्षेत्रे कन्दुकात् क्रीडन्ति।
उत्तराणि:
छात्राः क्रीडाक्षेत्रे कन्दुकेन क्रीडन्ति।

(ख) ते बालिकाः मधुरं गायन्ति।
उत्तराणि:
ताः बालिकाः मधुरम् गायन्ति।

(ग) अहं पुस्तकालयेन पुस्तकानि आनयामि।
उत्तराणि:
अहं पुस्तकालयात् पुस्तकानि आनयामि।

(घ) त्वं किं नाम?
उत्तराणि:
तव किं नाम?

(ङ) गुरुं नमः।
उत्तराणि:
गुरवे नमः।

प्रश्न: 4.
मञ्जूषातः विलोमपदानि चित्वा लिखत- (मञ्जूषा से विलोम शब्दों को चुनकर लिखिए- Match the antonyms by choosing from the box.)

अधुना, मित्रतायाः, लघुचेतसाम्, गृहीत्वा, दुःखिनः, दानवाः

1. शत्रुतायाः – ………………
2. पुरा – ………………
3. मानवाः – ………………
4. उदारचरितानाम् – ………………
5. सुखिनः – ………………
6. अपहाय – ………………
उत्तराणि:
1. मित्रतायाः
2. अधुना
3. दानवाः
4. लघुचेतसाम्
5. दुःखिनः
6. गृहीत्वा।

प्रश्नः 5.
अधोलिखितपदानां लिङ्गं, विभक्तिं वचनञ्च लिखत- (अधोलिखित शब्दों के लिंग, विभक्ति और वचन लिखिए- Write the gender, inflexion and the number of words given below.)

उत्तराणि:

प्रश्न: 6.
कोष्ठकेषु दत्तेषु शब्देषु समुचितां विभक्तिं योजयित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (कोष्ठकों में दिए गए शब्दों में उचित विभक्ति जोड़कर रिक्त स्थान भरिए- Fill in the blanks by using suitable inflexion in the words given in brackets.)

(क) विद्यालयम् उभयतः वृक्षाः सन्ति । (विद्यालय)
……………उभयतः गोपालिकाः । (कृष्ण)
उत्तराणि:
कृष्णम्

(ख) ग्रामं परितः गोचारणभूमिः । (ग्राम)
…………परितः भक्तः । (मन्दिर)
उत्तराणि:
मन्दिरम्

(ग) सूर्याय नमः । (सूर्य)
………… नमः । (गुरु)
उत्तराणि:
गुरवे

(घ) वृक्षस्य उपरि खगाः। (वृक्ष)
………… उपरि सैनिकः । (अश्व)
उत्तराणि:
अश्वस्य।

प्रश्नः 7.
कोष्ठकात् समुचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (कोष्ठक से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थान भरिए- Fill in the blanks by choosing suitable word from the bracket.)

(क) …… नमः । (हरि/हरये)
उत्तराणि:
हरये

(ख) …………. परितः कृषिक्षेत्राणि सन्ति। (ग्रामस्य/ग्रामम्)
उत्तराणि:
ग्रामम्

(ग) ………. नमः । (अम्बायाः/अम्बायै)
उत्तराणि:
अम्बायै

(घ) ………….. उपरि अभिनेता अभिनयं करोति । (मञ्चस्य/मञ्चम्)
उत्तराणि:
मञ्चस्य

(ङ) ………….उभयतः पुत्रौ स्तः। (पितरम्/पितुः)
उत्तराणि:
पितरम्।

Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् Additional Important Questions and Answers

(1) पाठांशम् पठत अधोदत्तान् प्रश्नान् च उत्तरत- (पाठांश पढ़िए और निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Read the extract and answer the questions that follow.)

परन्तु अधुना निखिले संसारे कलहस्य अशान्तेः च वातावरणम् अस्ति । येन मानवाः परस्परं न विश्वसन्ति । ते परस्य कष्टं स्वकीयं कष्टं न गणयन्ति । अपि च समर्थाः देशाः असमर्थान् देशान् प्रति उपेक्षाभावं प्रदर्शयन्ति, तेषाम् उपरि स्वकीयं प्रभुत्वं च स्थापयन्ति । तस्मात् कारणात् संसारे सर्वत्र विद्वेषस्य, शत्रुतायाः, हिंसायाः च भावना दृश्यते । देशानां विकासः अपि अवरुद्धः भवति ।

I. एकपदेन उत्तरत

(i) के परस्परं न विश्वसन्ति?
उत्तराणि:
मानवाः

(ii) केषां विकासः अवरुद्धः?
उत्तराणि:
देशानाम्

(iii) अधुना संसारे कस्य वातावरणं दृश्यते?
उत्तराणि:
कलहस्य

(iv) मानवाः किं न गणयन्ति?
उत्तराणि:
परकीयं कष्टम् अथवा परकष्टम्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत

(i) संसारे सर्वत्र कीदृशी भावना दृश्यते?
उत्तराणि:
संसारे सर्वत्र विद्वेषस्य, शत्रुतायाः, हिंसायाः च भावना दृश्यते।

(ii) समर्थाः देशाः असमर्थान् देशान् प्रति कथं व्यवहरन्ति?
उत्तराणि:
समर्थाः देशाः असमर्थान् देशान् प्रति उपेक्षाभावं प्रदर्शयन्ति, तेषाम् उपरि स्वकीयं प्रभुत्वं स्थापयन्ति।

III. भाषिक कार्यम् –

1. ‘देशस्य विकासः अपि अवरुद्धः भवति’ इति वाक्ये –

(i) ‘भवति’ क्रियापदस्य कर्ता कः?
(देशस्य, विकासः, अवरुद्धः)
उत्तराणि:
विकासः

(ii) अत्र किम् अव्ययपदं प्रयुक्तम्?
उत्तराणि:
अपि

2. ‘निखिले संसारे’

अत्र किं विशेषणपदम् अस्ति?
उत्तराणि:
निखिले

3. यथानिर्देशम् रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत

(i) गणयन्ति – धातुः – लकारः – पुरुषः – वचनम्
उत्तराणि:
गण, लट्, प्रथमपुरुषः, बहुवचनम्

(ii) हिंसायाः – मूलशब्दः – लिङ्गम् – विभक्तिः – वचनम्
उत्तराणि:
हिंसा, स्त्रीलिङ्गम्, षष्ठी, एकवचनम्

4. ‘तेषाम् उपरि’ – उपरि योगे का विभक्तिः प्रयुक्ता?
उत्तराणि:
षष्ठी विभक्तिः

5. (i) पर्याय लिखत- वैरस्य ……….
(ii) विपर्ययम् लिखत- अधः ………………….
उत्तराणि:
(i) शत्रुतायाः
(ii) उपरि

(2) परस्परमेलनं कुरुत- (परस्पर मेल कीजिए- Match the following.)

(क) पयार्यपदानि

(i) विश्वे – परित्यज्य
(ii) सूर्यस्य – अन्यः
(iii) वैरभावम् – स्वकीयः
(iv) अपहाय – संसारे
(v) निजः – शत्रुताम्
(vi) अपरः – भानोः
उत्तराणि:
(i) विश्वे – संसारे
(ii) सूर्यस्य – भानोः
(iii) वैरभावम् – शत्रुताम्
(iv) अपहाय – परित्यज्य
(v) निजः – स्वकीयः
(vi) अपरः – अन्यः

(ख) विपर्यायपदानि

(i) आदाय – उदारचरिताः
(ii) हिंसा – अविकसित
(iii) लघुचेतसः – परकीयम्
(iv) विकसितः – बन्धुत्वम्
(v) वैरभावः – अपहाय
(vi) स्वकीयम् – अहिंसा
उत्तराणि:
(i) आदाय – अपहाय
(ii) हिंसा – अहिंसा
(iii) लघुचेतसः – उदारचरिताः
(iv) विकसितः – अविकसित
(v) वैरभावः – बन्धुत्वम्
(vi) स्वकीयम् – परकीयम्

(3) शब्दरूपाणि धातुरूपाणि च पूरयत- (शब्दरूप और धातुरूप पूरे कीजिए- Complete the declension and conjugation.)

उत्तराणि:

(1) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् शब्दरूपं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत- (दिए गए विकल्पों में से उचित शब्दरूप चुनकर वाक्यपूर्ति कीजिए- Complete the sentences by picking out the correct form from the words given.)

(क) (i) बालिका …….. सह खेलति। (बालिके, बालिकेभिः, बालिकाभिः)
उत्तराणि:
बालिकाभिः

(ii) पुत्रः ………….. सह पुस्तक-प्रदर्शनी गच्छति। (जनकस्य, जनकेन, जनक:)
उत्तराणि:
जनकेन

(iii) …………. परितः वनानि सन्ति। (ग्रामम्, ग्रामस्य, ग्राम:)
उत्तराणि:
ग्रामम्

(iv) ………….. उभयतः जनाः स्थिताः। (मार्गस्य, मार्गः, मार्गम्)
उत्तराणि:
मार्गम्

(v) ………. उपरि पिक: कूजति। (आम्रवृक्षम्, आम्रवृक्षस्य, आम्रवृक्षः)
उत्तराणि:
आम्रवृक्षस्य

(vi) ………….. नमः। (सूर्यम्, सूर्यः, सूर्याय)
उत्तराणि:
सूर्याय

(vii) अलम् ………… | (चिन्तायाः, चिन्ता, चिन्तया)
उत्तराणि:
चिन्तया

(ख) (i) यः ………… करोति सः बन्धुः भवति। (सहायता, सहायताम्, सहायतम्)
उत्तराणि:
सहायताम्

(ii) अधुना सर्वत्र …………. अभावः अस्ति। (शान्तस्य, शान्ति, शान्ते:)
उत्तराणि:
शान्तेः

(iii) सर्वत्र …………. भावना दृश्यते। (शत्रुता, शत्रुतायाः, शत्रुताम्)
उत्तराणि:
शत्रुतायाः

(iv) सर्वे देशाः परस्परं …….. समृद्धाः भविष्यन्ति। (सहयोगः, सहयोगेन, सहयोगम्)
उत्तराणि:
सहयोगेन

(v) प्रत्येकं देशः अपरेण देशेन सह ………. व्यवहारं कुर्यात्। (बन्धुत्वम्, बन्धुत्वेन, बन्धुत्वस्य)
उत्तराणि:
बन्धुत्वस्य

(vi) संसारे सर्वत्र कलहस्य …………. अस्ति।(वातावरणेन, वातावरणः, वातावरणम्)
उत्तराणि:
वातावरणम्

(vii) सूर्यस्य चन्द्रस्य च ……… सर्वत्र समानरूपेण प्रसरति।(प्रकाशाः, प्रकाशः, प्रकाशम्)
उत्तराणि:
प्रकाशः

(2) उचितविकल्पं प्रयोज्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (उचित विकल्प का प्रयोग करके प्रश्ननिर्माण कीजिए- Frame questions by using the correct option.)

(i) सर्वत्र हिंसायाः भावना दृश्यते। (कस्य, कस्याः , काः)
उत्तराणि:
सर्वत्र कस्याः भावना दृश्यते।

(ii) उदारचरितानाम् तु वसुधैव कुटुम्बकम्। (कस्य, केषाम्, कैः)
उत्तराणि:
केषाम् तु वसुधैव कुटुम्बकम्।

(iii) प्रकृतिः अपि सर्वेषु समत्वेन व्यवहरति। (कः, का, किम्)
उत्तराणि:
का अपि सर्वेषु समत्वेन व्यवहरति।

(iv) सर्वे देशाः मैत्रीभावनया समृद्धि प्राप्तुं समर्थाः भविष्यन्ति। (किं, कं, काम्)
उत्तराणि:
सर्वे देशाः मैत्रीभावनया काम प्राप्तुं समर्थाः भविष्यन्ति।

(v) अस्माभिः वैरभावम् अपहाय विश्वबन्धुत्वम् स्थापनीयम्। (किम्, कम्, काम्)
उत्तराणि:
अस्माभिः कम् अपहाय विश्वबन्धुत्वम् स्थापनीयम्।

(3) श्लोकस्य शुद्धं भावं चिनुत- (श्लोक का शुद्ध भाव चुनिए- Pick out the correct idea contained in the shloka.)

अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्॥

(i) अयं स्वजनः अयं परजनः इति विचारः कर्त्तव्यः।
(ii) स्वजनेषु परजनेषु च अपि स्नेहः कर्त्तव्यः।
(iii) उदारजनाः मन्यन्ते यत् सकलः संसारः एकः परिवारः अस्ति। अत्र कोऽपि परः नास्ति। सर्वे स्वजनाः सन्ति।
उत्तराणि:
(iii) उदारजनाः मन्यन्ते यत् सकलः संसारः एकः परिवारः अस्ति। अत्र कोऽपि परः नास्ति। सर्वे स्वजनाः सन्ति।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि

Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Textbook Questions and Answers

प्रश्न: 1.
उच्चारण कुरुत-(उच्चारण कीजिए। Pronounce these)

अग्रिमदिने, षड्वादने, अष्टवर्षदेशीया, अनुगृह्णातु, भवत्सदृशानाम्, गृहसञ्चालनाय, व्यवस्थायै, महार्घताकाले, अद्यैवास्याः, करतलवादसहितम्!
उत्तराणि:
छात्र स्वयं उच्चरण करें।

प्रश्न: 2.
एक पदेन उत्तराणि लिखत-(एक पद में उत्तर कीजिए। write Answer in one word)

(क) गिरिजायाः गृहसेविकायाः नाम किमासीत्?
उत्तराणि:
दर्शना

(ख) दर्शनायाः पुत्री कति वर्षीया आसीत्?
उत्तराणि:
अष्टवर्षीया

(ग) अद्यत्वे शिक्षा अस्माकं कीदृशः अधिकारः?
उत्तराणि:
मौलिकः

(घ) दर्शनायाः पुत्री कथं नृत्यति?
उत्तराणि:
करतलवादनसहितम्

प्रश्न: 3.
पूर्णवाक्येन उत्तरत-(प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए। Answer the Question in one sentence)

(क) अष्टवर्षदेशीया दर्शनायाः पुत्री किं समार्थाऽसीत्?
उत्तराणि:
अष्टवर्षदेशीया दर्शनायाः पुत्री गृहस्य सम्पूर्ण कार्यं कर्तुं समर्थऽसीत।

(ख) दर्शना कति गृहाणां कार्यं करोति स्म?
उत्तराणि:
दर्शना पञ्च षड्गृहाणां कार्यं करोति स्म।

(ग) मालिनी स्वप्रतिवेशिनी प्रति किं कथयति?
उत्तराणि:
मालिनी स्वातिवेशिनी प्रति गिरिजे! मम पुत्रः मातुलगृहं प्रति प्रस्थितः काचिद् अन्यां कमपि महिला कर्यार्थं जानासि तर्हि प्रेषयः कथयति।

(घ) अद्यत्वे छात्राः विद्यालये किं किं निःशुल्कं प्राप्नुवन्ति?
उत्तराणि:
अद्यत्वे विद्यालये छात्राः शिक्षा, गणवेशं, पुस्तकानि, पुस्तकास्यूतम्, पादत्राणम्, माध्याह्नन भोजनं छात्रवृत्तिं च नि:शुल्कं प्राप्नुवन्ति।

प्रश्न: 4.
रेखांकितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-(रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्न निर्माण कीजिए। Frame Question basad on the underlined words.)

(क) मालिनी द्वारमुद्घाटयति?
उत्तराणि:
का द्वारमुद्घाटयति?

(ख) शिक्षा सर्वेषां बलानां मौलिकः अधिकारः।
उत्तराणि:
शिक्षा केषाम् मौलिकः अधिकारः।

(ग) दर्शना आश्चर्येण मालिनी पश्यति।
उत्तराणि:
दर्शना आश्चर्येण काम पश्यति।

(घ) दर्शना तस्याः पुत्री च मिलित्वा परिवारस्य भरणपोषणं कुरुतः स्म।
उत्तराणि:
दर्शना तस्याः पुत्री च मिलित्वा कस्य भरणपोषणं कुरुतः स्म।

प्रश्नः 5.
सन्धि विच्छेदं पूरयत-(संधि विच्छेद पूरा कीजिए। Complete the breking of sounds)

(क) ग्राम प्रति – ग्रामम् + ……………….
उत्तराणि:
प्रति

(ख) कार्यार्थम् – ………………. + अर्थम्
उत्तराणि:
कार्य

(ग) करिष्यत्येषा – करिष्यति + ……………….
उत्तराणि:
एषा

(घ) स्वोदरपूर्तिः – …………… + ……………….
उदरपूर्तिः
स्व

(ङ) अप्येवम् – अपि + ……………….
उत्तराणि:
एवम्

प्रश्नः 6.
(अ) समानार्थकपदानि मेलयत-(समानार्थक पदों को मिलाइए-Match with the synonyms words)

आश्चर्येण – पठनस्य
उल्लासेन – समयः
परिवारस्य – प्रसन्नतया
अध्ययनस्य – विस्मयेन
कालः – कुटुम्बस्य
उत्तराणि:
आश्चर्येण – विस्मयेन
उल्लासेन – प्रसन्नतया
परिवारस्य – कुटुम्बस्य
अध्ययनस्य – पठनस्य
कालः – समयः

(आ) विलोमपदानि मेलयत- (विलोम पदों को मिलाइए-Match with the opposite words)

क्रेतुम् – दूरस्थम्
श्वः – कथयति
ग्रामम् – विक्रेतुम्
समीपस्थम् – ह्यः
पृच्छति – नगरम्
उत्तराणि:
क्रेतुम् – विक्रेतुम्
श्वः – ह्यः
ग्रामम् – नगरम्
समीपस्थम् – दूरस्थम्
पृच्छति – कथयति

प्रश्नः 7.
विशेषणपदैः सह विशेष्यपदानि योजयत-(विशेषण पदों के साथ विशेष्य पदों के साथ मिलाइए-Join the adjectives with the nouns they quality)

सर्वेषाम् – बालिकानाम्
मौलिकः – विद्यालयम्
एषा – बालकानाम्
सर्वकारीयम् – अधिकारः
समीपस्थे – गणवेषम्
सर्वासाम् – अल्पवयस्का
निःशुल्कम् – विद्यालये
उत्तराणि:
सर्वेषाम् – बालकानाम्
मौलिकः – अधिकारः
एषा – अल्पवयस्का
सर्वकारीयम् – विद्यालयम्
समीपस्थे – विद्यालये
सर्वासाम् – बालिकानाम्
निःशुल्कम् – गणवेषम्

Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Additional Important Questions and Answers

(1) गद्यांश पठित्वा अधोदत्तान् प्रश्नानान् उत्तराणि लिखत-(गद्यांश को पढ़कर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Read the extract and answer the Questions the follow)

(क) मालिनी – (प्रतिवेशिनी प्रति) गिरिजे! मम पुत्रः मातुलगृह प्रति प्रस्थितः काचिद् अन्यां कामपि महिला कार्यार्थं जानासि तर्हि प्रेषय।
गिरिजा – आम् सखि! अद्य प्रातः एव मम सहायिका स्वसुतायाः कृते कर्मार्थं पृच्छति स्म। श्वः प्रातः एव तया सह वार्ता करिष्यामि।

(अग्रिमदिने प्रातः काले षट्वादने एव मालिन्याः गृहघण्टिका आगन्तारं कमपि सूचयति मालिनी द्वारमुदघाटयति पश्यति यत् गिरिजायाः सेविकया दर्शनया सह एका अष्टवर्षदेशीय, बालिका तिष्ठति)

I. एकपदेन उत्तरत-(एक पद में उत्तर दीजिए-)

(i) प्रातः काले कति वादने एव मालिन्याः गृहघण्टिका आगन्तारं कमपि सूचयति?
उत्तराणि:
षटवादने

(ii) दर्शनया सह अष्टवर्षदेशीया का तिष्ठति?
उत्तराणि:
बालिका

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)

(i) गिरिजा कदा स्वसहायिकया सह वार्ता करिष्यति?
उत्तराणि:
(i) गिरिजा श्वः स्वसहायकिया सह वार्ता करिष्यति।

III. भाषिक कार्यम्-(भाषा-कार्य-)

(i) संवादे ‘सायम्’ पदस्य कः विलोम (विपरीत) पदम् लिखितम् अस्ति?
(क) श्वः
(ख) प्रातः
(ग) एव
(घ) सह
उत्तराणि:
(ख) प्रातः

(ii) ‘अन्यां महिलाम्’ अत्र विशेषणपदं किम्?
(क) अन्या
(ख) महिला
(ग) महिला
(घ) अन्यां
उत्तराणि:
(घ) अन्यां

(iii) ‘बालिका तिष्ठति’ अनयोः क्रियापदं किम् अस्ति?
(क) तिष्ठति
(ख) बालिका
(ग) बालिकाम्
(घ) तिष्ठ
उत्तराणि:
(क) तिष्ठति

(iv) ‘करिष्यामः’ पदस्य एकवचनं किम् भवति?
(क) करिष्यामि
(ख) करिष्यति
(ग) करिष्यावः
(घ) करिष्यसि
उत्तराणि:
(क) करिष्यामि

(ख) मालिनी- परमेतत्तु सर्वथाऽनुचितम्। किं न जानासि यत् शिक्षा तु सर्वेषां बालकानां सर्वासां बालिकानां च मौलिकः अधिकारः।
दर्शना – महोदये! अस्मद् सदृशानां तु मौलिकाः अधिकाराः केवलं स्वोदरपूत्ति-रेवास्ति। एतस्य
व्यवस्थायै एव अहं सर्वस्मिन् दिने पञ्च-षड्गृहाणां कार्यं करोमि। मम रुग्णः पतिः तु किञ्चिदपि कार्यम न करोति। अतः अहं मम पुत्री च मिलित्वा परिवारस्य भरण-पोषणं कुर्वः। अस्मिन् महार्घताकाले मूलभूतावश्यकतानां कृते एव धनं पर्याप्तं न भवति तर्हि कथं विद्यालयशुल्कं, गणवेषं पुस्तकान्यादीनि क्रेतुं धनामानेष्यामि।

I. एकपदेन उत्तरत-(एक पद में उत्तर दीजिए-)

(i) कः सर्वेषां बालकानां कृते मौलिकः अधिकारः?
उत्तराणि:
शिक्षा

(ii) दर्शनायाः कः रुग्णः अस्ति?
उत्तराणि:
पतिः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)

(i) शिक्षा केषां मौलिकः अधिकारः अस्ति?
उत्तराणि:
शिक्षा तु सर्वेषां बालकानां सर्वासां बालिकानां च मौलिकः अधिकारः अस्ति।

(ii) केषां कृते एव धनं पर्याप्तं न भवति?
उत्तराणि:
अस्मिन् मातार्घताकाले मूलभूतावश्यकतानां कृते एव धनं पर्याप्तं न भवति।

III. भाषिक कार्यम्-(भाषा-कार्य-)

(i) ‘मिलित्वा’ पदे कौधातुः प्रत्ययः च वतैते?
(क) मिल + क्त्वा
(ख) मिल् + क्त्वा
(ग) मिलि + त्वा
(घ) मिलि + क्त्वा
उत्तराणि:
(ख) मिल् + क्त्वा

(ii) संवादे ‘मौलिकाः’ विशेषण पदस्य कः विशेष्यः?
(क) अधिकाराः
(ख) अधिकारः
(ग) अधिकारम्
(घ) सदृशानाम्
उत्तराणि:
(ख) अधिकारः

(2) पर्यायपदानि मेलयत-(पर्यायवाची शब्द मिलाइए-Match witch the synonymous word)

पदानि – पर्यायाः
(क) दत्त्वा – अवसरम्
(ख) पठनस्य – प्रस्थितः
(ग) सूचनां ददाति – सर्वस्मिन्
(घ) नारीम् – प्रदाय
(ङ) समयम् – अनुचितम्
(च) गतः – गणवेशम्
(छ) सम्पूर्ण – पादत्राणम्
(ज) वेश भूषाम् – सूचयति
(झ) उपानहम् – महिलाम्
(ब) न उचितम् – अध्ययनस्य
उत्तराणि:
(क) प्रदाय
(ख) अध्ययनस्य
(ग) सूचयति
(घ) महिलाम्
(ङ) अवसरम्
(च) प्रस्थितः
(छ) सर्वस्मिन्
(ज) गणवेशम्
(झ) पादत्राणम्
(अ) अनुचितम्

(3) परस्परमेलनं कुरुत-(परस्पर मेल कीजिए-Match the following)

पदानि – पर्यायाः
(क) अन्यां कामपि महिलां – क्रीडनस्य च काल:।
(ख) अहम् अद्यैवास्याः प्रवेशं – सह वार्ता करिष्यामि।
(ग) कृपया मम सुतायै – विदेशं प्रति प्रस्थितः।
(घ) शिक्षा तु सर्वेषां बालकानां – समीपस्थे विद्यालये कारयिष्यामि।
(ङ) अयं तु अस्याः अध्ययनस्य – कर्यार्थं जानासि तर्हि प्रेषय।
(च) श्वः प्रातः एव तया – सर्वासां बालिकानां च मौलिकः अधिकारः।
(छ) सः परिवारः अधुना – अवसरं प्रदाय अनुगृह्णातु भवती।
उत्तराणि:
(क) अन्यां कामपि महिलां – कर्यार्थं जानासि तर्हि प्रेषय।
(ख) अहम् अद्यैवास्याः प्रवेशं – समीपस्थे विद्यालये कारयिष्यामि।
(ग) कृपया मम सुतायै – अवसरं प्रदाय अनुगृह्णातु भवती।
(घ) शिक्षा तु सर्वेषां बालकानां – सर्वासां बालिकानां च मौलिकः अधिकारः
(ङ) अयं तु अस्याः अध्ययनस्य – क्रीडनस्य च कालः।
(च) श्वः प्रातः एव तया – सह वार्ता करिष्यामि।
(छ) सः परिवारः अधुना – विदेशं प्रति प्रस्थितः।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः

Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः Textbook Questions and Answers

प्रश्न: 1.
शुद्ध कथनस्य समक्षम् ‘आम्’ अशुद्ध कथनस्य समक्षं ‘न’ इति लिखत- (शुद्ध कथन के सामने ‘आम्’ और अशुद्ध कथन के सामने ‘न’ लिखिए- Write ‘आम्’ before a right sentence and ‘न’ before a wrong sentence.)

उत्तराणि:
(क) आम्
(ख) न
(ग) आम्
(घ) न
(ङ) आम्।

प्रश्न: 2.
अधोलिखितेषु पदेषु प्रयुक्तां विभक्तिं वचनं च लिखत- (निम्नलिखित शब्दों में प्रयुक्त विभक्ति और वचन लिखिए- Write the inflexion and number applied in words given below.)

उत्तराणि:
विभक्तिः – वचनम्
षष्ठी – एकवचनम्
षष्ठी – बहुवचनम्
षष्ठी – एकवचनम्
तृतीया – बहुवचनम्
षष्ठी – एकवचनम्
षष्ठी – बहुवचनम्
सप्तमी – एकवचनम्

प्रश्न: 3.
एकपदेन उत्तरत- (एक शब्द में उत्तर दीजिए- Write answers in one word.)

(क) अस्माकं ध्वजे कति वर्णाः सन्ति?
उत्तराणि:
त्रयः

(ख) त्रिवर्णे ध्वजे शक्त्याः सूचकः कः वर्णः?
उत्तराणि:
केशरवर्णः

(ग) अशोकचक्रं कस्य द्योतकम् अस्ति?
उत्तराणि:
प्रगते:

(घ) त्रिवर्णः ध्वजः कस्य प्रतीकः?
उत्तराणि:
राष्ट्रगौरवस्य ।

प्रश्न: 4.
एकवाक्येन उत्तरत- (एक वाक्य में उत्तर दीजिए- Write the answer in one sentence.)

(क) अस्माकं ध्वजस्य श्वेतवर्णः कस्य सूचकः अस्ति?
उत्तराणि:
अस्माकं ध्वजस्य श्वेतवर्णः शान्तेः सूचकः अस्ति ।

(ख) अशोकस्तम्भः कुत्र अस्ति?
उत्तराणि:
अशोक स्तम्भः सारनाथे अस्ति।

(ग) त्रिवर्णध्वजस्य उत्तोलनं कदा भवति?
उत्तराणि:
त्रिवर्णध्वजस्य उत्तोलनं स्वतंत्रतादिवसे गणतंत्रदिवसे च भवति।

(घ) अशोकचक्रे कति अराः सन्ति?
उत्तराणि:
अशोकचक्रे चतुर्विशतिः अराः सन्ति।

प्रश्नः 5.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (निम्नलिखित वाक्यों में रेखांकित शब्दों के आधार पर प्रश्न निर्माण कीजिए- Frame questions based on the underlined words.)

(क) अस्माकं त्रिवर्णध्वजः विश्वविजयी भवेत्।
उत्तराणि:
(क) अस्माकं कः विश्वविजयी भवेत् ?

(ख) स्वधर्मात् प्रमादं वयं न कुर्याम।
उत्तराणि:
स्वधर्मात् कम् । किम् वयं न कुर्याम?

(ग) एतत् सर्वम् अस्माकं नेतृणां सबुद्धेः सत्फलम्।
उत्तराणि:
एतत् सर्वम् अस्माकं नेतृणां कस्याः सत्फलम्?

(घ) शत्रूणां समक्ष विजयः सुनिश्चितः भवेत्।
उत्तराणि:
केषाम् समक्षं विजयः सुनिश्चितः भवेत् ?

प्रश्नः 6.
उदाहरणानुसारं समुचितैः पदैः रिक्तस्थानानि पूरयत- (उदाहरण के अनुसार उचित शब्दों से रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए- Fill in the blanks according to the example.)

उत्तराणि:

प्रश्नः 7.
समुचितमेलनं कृत्वा लिखत। (उचित मिलान करके लिखिए। Match the appropriate words and sentences and then write.)

‘क’ – ‘ख’
केशरवर्णः – प्रगते: न्यायस्य च प्रवर्तकम्।
हरितवर्णः – 22 जुलाई 1947 तमे वर्षे जातम्।
अशोकचक्रम् – शौर्यस्य त्यागस्य च सूचकः।
त्रिवर्णः ध्वजः – सुषमायाः उर्वरतायाः च सूचकः।
त्रिवर्णध्वजस्य स्वीकरणं – स्वाधीनतायाः राष्ट्रगौरवस्य च प्रतीकः।
उत्तराणि:
‘क’ – ‘ख’
केशरवर्णः – शौर्यस्य त्यागस्य च सूचकः।
हरितवर्णः – सुषमायाः उर्वरतायाः च सूचकः।
अशोकचक्रम् – प्रगते: न्यायस्य च प्रवर्तकम्।
त्रिवर्णः ध्वजः – स्वाधीनतायाः राष्ट्रगौरवस्य च प्रतीकः।
त्रिवर्णध्वजस्य स्वीकरणं – 22 जुलाई 1947 तमे वर्षे जातम्।

Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः Additional Important Questions and Answers

(1) पाठांशं पठित्वा अधोदत्तान् प्रश्नान् उत्तरत- (पाठांश पढ़ कर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Read the extract and answer the questions that follow.)

तेजिन्दर:- शुचे! ध्वजस्य मध्ये एकं नीलवर्णं चक्रं वर्तते?
शुचिः – आम् आम्। इदम् अशोकचक्रं कथ्यते। एतत् प्रगतेः न्यायस्य च प्रवर्तकम्। सारनाथे अशोकस्तम्भः अस्ति। तस्मात् एव एतत् गृहीतम्।
प्रणवः- अस्मिन् चक्रे चतुर्विंशतिः अराः सन्ति।
मेरी- भारतस्य संविधानसभायां 22 जुलाई 1947 तमे वर्षे समग्रतया अस्य ध्वजस्य स्वीकरणं जातम्।
तेजिन्दरः- अस्माकं त्रिवर्णः ध्वजः स्वाधीनतयाः राष्ट्रगौरवस्य च प्रतीकः। अत एव स्वतन्त्रतादिवसे गणतन्त्रदिवसे च अस्य ध्वजस्य उत्तोलनं समारोहपूर्वकं भवति।

I. एकपदेन उत्तरत- (एक शब्द में उत्तर दीजिए- Answer in a word.)

(i) ध्वजस्य मध्ये स्थितं चक्रं किं कथ्यते?
उत्तराणि:
अशोकचक्रम्

(ii) चक्रस्य वर्णः कः?
उत्तराणि:
नील:

(iii) राष्ट्रियध्वजे कति वर्णा:?
उत्तराणि:
त्रयः

(iv) अशोकचक्रं कस्मात् गृहीतम्?
उत्तराणि:
अशोक-स्तम्भात्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (पूर्ण वाक्य में उत्तर दें- Answer in complete sentence.)

(i) ध्वजस्य उत्तोलनं कदा भवति?
उत्तराणि:
स्वतन्त्रतादिवसे, गणतन्त्रदिवसे च ध्वजस्य उत्तोलनं भवति।

(ii) ध्वजस्य स्वीकरणम् कदा कुत्र च अभवत्?
उत्तराणि:
देशस्य संविधानसभा 22 जुलाई 1947 तमे वर्षे ध्वजस्य स्वीकरणम् अभवत्।

(iii) अस्माकं ध्वजः कस्य प्रतीक:?
उत्तराणि:
अस्माकं ध्वजः स्वाधीनतायाः राष्ट्रगौरवस्य च प्रतीकः।

II. भाषिक-कार्यम्
निर्देशानुसारं उत्तरत- (निर्देशानुसार उत्तर दें- Answer as directed.)
‘शुचे! ध्वजस्य मध्ये एक नीलवर्णं चक्रं वर्तते।’ इति वाक्ये –

(i) ‘वर्तते’ क्रियापदस्य कर्ता कः?
उत्तराणि:
चक्रम्

(ii) ‘चक्रम्’ पदस्य विशेषणम् किम्?
उत्तराणि:
एकम्/नीलवर्णम्

(iii) ‘मध्ये’ अत्र किम् विभक्तिः वचनम् च?
उत्तराणि:
सप्तमी विभक्तिः , एकवचनम्

(iv) ‘शुचे’ इति सम्बोधन-पदे मूलशब्दः कः?
उत्तराणि:
शुचि

(v) ‘अस्ति’ क्रियापदस्य कः पर्यायः अत्र प्रयुक्तः?
उत्तराणि:
वर्तते।

(2) प्रत्येकं स्तम्भात् एकैकं पदम् आदाय वाक्यानि रचयत- (प्रत्येक स्तम्भ से एक-एक पद लेकर वाक्य रचें- Take a word from each column and frame sentences.)

उत्तराणि:
(i) प्राचार्यः ध्वजारोहणम् करिष्यति।
(ii) छात्राः सांस्कृतिक कार्यक्रमान् प्रस्तोष्यन्ति।
(iii) श्वेतवर्णः सत्यस्य सूचकः।
(iv) वयम् मोदकानि खादिष्यामः।
(v) अशोकचक्रम् प्रगतः न्यायस्य च प्रवर्तकम्।
(vi) हरितवर्णः समृद्धिम् सूचयति।
(vii) राष्ट्रियध्वजः त्रिवर्णः कथ्यते।

(3) मञ्जूषायाः पदानि विभक्ति-अनुसारेण उचितस्तम्भे लिखत- (मञ्जूषा के पद विभक्ति के अनुसार उचित स्तम्भ में लिखिए- Write down the words of the box in the appropriate column.)

शौर्यस्य, ध्वजे, एते, वसुन्धरायाः, सभायाम्, उत्तोलनम्, प्रगतेः, अन्ते, भारतम्, स्वतन्त्रतादिवसस्य, स्वतन्त्रतादिवसे, स्वतन्त्रतादिवस:
उत्तराणि:

(1) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् उत्तरं चित्वा एकपदेन उत्तरत- (प्रदत्त विकल्पों में से उचित उत्तर चुनकर एक पद में उत्तर दीजिए- Pick out the correct answer from the options given and answer in one word.)

(i) विद्यालयस्य प्राचार्यः किं करिष्यति? …………………………
(अशोकचक्रम्, ध्वजारोहणम्, समारोहम्)
उत्तराणि:
ध्वजारोहणम्

(ii) सारनाथे कः अस्ति?…………………………
(अशोकचक्रम्, अशोकस्तम्भः, राष्ट्रिय-ध्वजः)
उत्तराणि:
अशोकस्तम्भः

(iii) राष्ट्रियध्वजे कति वर्णा:?…………………………
(तिस्रः, त्रीणि, त्रयः)
उत्तराणि:
त्रयः

(iv) 22 जुलाई 1947 तमे वर्षे ध्वजस्य किम् अभवत्?…………………………
(उत्तोलनम्, स्वीकरणम्, महत्त्वम्)
उत्तराणि:
स्वीकरणम्

(v) कस्य मध्ये नीलवर्णं चक्रं वर्तते?…………………………
(भारतस्य, विद्यालयस्य, ध्वजस्य)
उत्तराणि:
ध्वजस्य

(vi) केशरवर्णः कस्य सूचक:?…………………………
(न्यायस्य, शौर्यस्य, सत्यस्य)
त्रिवर्णः ध्वजः। 87
उत्तराणि:
शौर्यस्य

(2) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितम् शब्दरूपं चित्वा रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत- (दिए गए विकल्पों से उचित शब्दरूप चुनकर रिक्तस्थान भरिए- Pick out the correct form of word from the options given and fill in the blanks.)

(i) अस्माकं ध्वजः अस्ति । (त्रिवर्णम्, त्रिवर्णः, त्रिवर्ण)
उत्तराणि:
त्रिवर्णः

(ii) मध्ये एकं नीलवर्णं चक्रम् अस्ति। (ध्वज, ध्वजे, ध्वजस्य)
उत्तराणि:
ध्वजस्य

(iii) अस्माकं प्राचार्यः ध्वजारोहणं करिष्यति। (विद्यालयः, विद्यालये, विद्यालयस्य)
उत्तराणि:
विद्यालयस्य

(iv) किं त्वम् .. वर्णानां नामानि जानासि? (एतानाम्, एताम्, एतेषाम्)
उत्तराणि:
एतेषाम्

(v) अस्य ध्वजस्य स्वीकरणम् जातम्। (संविधानसभायाम्, संविधानसभासु, संविधानसभाम्)
उत्तराणि:
संविधानसभायाम्