CBSE Class 7

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 15 लालनगीतम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 15 लालनगीतम्

Class 7 Sanskrit Chapter 15 लालनगीतम् Textbook Questions and Answers

प्रश्न: 1.
गीतम् सस्वरं गायत। (गीत को लय में गाइए। Sing this song in rhythm (All the shlokas).
उत्तराणि:
गीत के सभी श्लोकों को छात्र लय में गाएँ।

प्रश्न: 2.
एकपदेन उत्तरत- (एक शब्द में उत्तर दीजिए। Answer in one word.)

(क) का विहसति?
उत्तराणि:
धरणी

(ख) किम् विकसति?
उत्तराणि:
कमलम्

(ग) व्याघ्रः कुत्र गर्जति?
उत्तराणि:
विपिने

(घ) हरिणः किं खादति?
उत्तराणि:
नवघासम्

(ङ) मन्दं कः गच्छति?
उत्तराणि:
उष्ट्रः

प्रश्न: 3.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (रेखांकित शब्दों के आधार पर प्रश्न निर्माण कीजिए Frame questions based on the underlined words.)

(क) सलिले नौका सेलति।
उत्तराणि:
सलिले का सेलति?

(ख) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते।
उत्तराणि:
केषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते?

(ग) उष्ट्रः पृष्ठे भारं वहति ।
उत्तराणि:
कः पृष्ठे भारं वहति?

(घ) धावनसमये अश्वः किमपि न खादति ।
उत्तराणि:
कदा अश्वः किमपि न खादति?

(ङ) उदिते सूर्ये धरणी विहसति।
उत्तराणि:
कस्मिन् उदिते धरणी विहसति?

प्रश्न: 4.
मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत- (मञ्जूषा से समान अर्थ वाले शब्द चुनकर लिखिए Write synonyms by choosing from the box.)

पृथिवी देवालये जले वने मृगः भयङ्करम्

धरणी – ………….
विपिने – …………..
करालम् – …………..
हरिणः – …………..
सलिले – …………..
मन्दिो – …………..
उत्तराणि:
धरणी – पृथिवी
विपिने – वने
करालम् – भयङ्करम्
हरिणः – मृगः
सलिले – जले
मन्दिरे – देवालये

प्रश्न: 5.
विलोमपदानि मेलयत- (विपरीतार्थक शब्द मिलाइए- Match with the opposite words.)

मन्दम् – नूतनम्
नीचैः – स्निग्धम्
कठोरः – पर्याप्तम
पुरातनम् – उच्चैः
अपर्याप्तम् – क्षिप्रम्

मन्दम् – क्षिप्रम्
नीचैः – उच्चैः
कठोरः – स्निग्धम्
पुरातनम् – नूतनम्
अपर्याप्तम् – पर्याप्तम

प्रश्नः 6.
उचितकथनानां समक्षम् ‘आम्’ अनुचितकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत- (उचित कथनों के सामने ‘आम्’ और अनुचित कथनों के सामने ‘न’ लिखिए- Write आम्’ before a right sentence and ‘न’ before a wrong sentence.)

(क) धावनसमये अश्वः खादति।
(ख) उष्ट्रः पृष्ठे भारं न वहति ।
(ग) सिंहः नीचैः क्रोशति।
(घ) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते।
(ङ) वने व्याघ्रः गर्जति।
(च) हरिणः नवघासम् न खादति।
उत्तरम् –
(क) न
(ख) न
(ग) न
(घ) आम्
(ङ) आम्
(च) न।

प्रश्नः 7.
अधोलिखितानि पदानि निर्देशानुसारं परिवर्तयत। (निम्नलिखित शब्दों को निर्देश के अनुसार बदलिए। Change the words given below according to the instruction.)

उत्तराणि:
1. भल्लुकेन
2. उष्ट्राभ्याम्
3. हरिणेषु
4. व्याघ्रम्
5. हे घोटकराज !

प्रश्नः 8.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषातः पदानि च प्रयुज्य वाक्यानि रचयत- (चित्र को देखकर और मञ्जूषा से शब्दों को प्रयोग करके वाक्य बनाइए- See the picture and make sentences with the help of words from the box.)

उत्तराणि:

1. प्रातः सूर्यः उदेति।
2. गगने खगाः कूजन्ति।
3. सरोवरे कमलानि विकसन्ति।
4. पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते।
5. बालाः पादकन्दुकेन क्रीडन्ति ।

Class 7 Sanskrit Chapter 15 लालनगीतम् Additional Important Questions and Answers

(1) पाठांशं पठत प्रश्नान् च उत्तरत- (पाठांश को पढ़िए और प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Read the extract and answer the questions that follow.)

(क) उष्ट्रः तुङ्गः मन्दं गच्छति।
पृष्ठे प्रचुरं भारं निवहति॥

(ख) घोटकराजः क्षिप्रं धावति।
धावनसमये किमपि न खादति॥

I. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए- Answer in a complete sentence.)

(i) अश्वः कथं धावति?
उत्तराणि:
अश्वः क्षिप्रम् धावति।

(ii) उष्ट्रः कथं गच्छति?
उत्तराणि:
उष्ट्रः मन्दम् गच्छति।

(iii) अश्वः : कदा न खादति?
उत्तराणि:
अश्वः धावनसमये न खादति।

(iv) उष्ट्रः कम् निवहति?
उत्तराणि:
उष्ट्रः भारम् निवहति।

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-

(i) उष्ट्रः पृष्ठे किं करोति?
उत्तराणि:
उष्ट्रः पृष्ठे प्रचुरं भारं निवहति।

(ii) अश्वः धावनसमये किं न करोति?
उत्तराणि:
अश्वः धावनसमये न खादति।

III. भाषिककार्यम्
यथानिर्देशं उत्तरत- (निर्देशानुसार उत्तर दीजिए- Answer as directed.)
‘उष्ट्रः तुङ्गः मन्दम् गच्छति’ इति वाक्ये –

(i) ‘गच्छति’ क्रियापदस्य कः कर्ता?
उत्तराणि:
उष्ट्रः

(ii) ‘उष्ट्रः’ पदस्य किं विशेषणम्?
उत्तराणि:
तुङ्गः

(iii) अत्र किम् अव्ययपदम्?
उत्तराणि:
मन्दम्

(iv) ‘गच्छति’ अत्र कः धातुः?
उत्तराणि:
गम्

(v) ‘पृष्ठे’ अत्र किं विभक्तिः वचनम् च?
उत्तराणि:
सप्तमी एकवचनम्

(vi) ‘खादति’ क्रियापदस्य लङ्लकाररूपम् लिखत।
उत्तराणि:
अखादत्

(vii) रिक्तस्थानानि पूरयतयथा-
धावति – अधावत् – धाविष्यति
गच्छति – ……………… – …………………..
उत्तराणि:
गच्छति – अगच्छत् – गमिष्यति।

(2) निर्देशानुसारं परिवर्त्य वाक्यानि पुनः लिखत- (निर्देशानुसार परिवर्तन करके वाक्य पुनः लिखिए- Rewrite the sentences after making changes as per directions.)

(i) कमलम् विकसति। (बहुवचने)
उत्तराणि:
कमलानि विकसन्ति।

(ii) पुष्पे नानारङ्गाः सन्ति। (बहुवचने)
उत्तराणि:
पुष्पेषु नानारङ्गाः सन्ति।

(iii) उच्चैः तत्र सिंहः गर्जति। (द्विवचने)
उत्तराणि:
उच्चैः तत्र सिंहौ गर्जतः।

(iv) हरिणः नवघासम् खादति। (बहुवचने)
उत्तराणि:
हरिणाः नवघासम् खादन्ति।

(v) तुङ्गः उष्ट्रः मन्दं गच्छति। (द्विवचने)
उत्तराणि:
तुङ्गौः उष्ट्रौ मन्दं गच्छतः।

(3) परस्परम् मेलयत- (परस्पर मेल कीजिए- Match the following.)

(क) पर्यायपदानि

सलिले – खगः
तुङ्गः – पृथिवी
भयङ्करम् – शब्दं करोति
पक्षी – जले
धरणी – उच्चः
नदति करालम्
उत्तराणि:
सलिले – जले
तुङ्गः – उच्चः
भयङ्करम् – करालम्
पक्षी – खगः
धरणी – पृथिवी
नदति – शब्दं करोति

(ख) विपर्ययपदानि

स्वच्छम् – अल्पम्
प्रातः – पुरातनम्
उच्चैः – शीघ्रम्
नूतनम् – मलिनम्
प्रचुरम् – नीचैः
मन्दम् – सायम्
उत्तराणि:
स्वच्छम् – मलिनम्
प्रातः – सायम्
उच्चैः – नीचैः
नूतनम् – पुरातनम्
प्रचुरम् – अल्पम्
मन्दम् – शीघ्रम्

(4) कोष्ठकदत्तस्य शब्दस्य उचितं रूपं रिक्तस्थाने लिखत। (कोष्ठक में दिए शब्द का उचित रूप रिक्तस्थान में लिखिए। Fill in the blanks with the correct form of the word given in bracket.)

(i) …………….. जलम् अस्ति। (मेघ)
उत्तराणि:
मेघे

(ii) वानराः ……………..खादति। (कदलीफल / बहुवचन)
उत्तराणि:
कदलीफलानि

(iii) …………….. वने भ्रमन्ति। (वन्यपशु)
उत्तराणि:
वन्यपशवः

(iv) पत्राणि …………….. पतन्ति। (लता)
उत्तराणि:
लतायाः

(v) खगस्य नीडम् …………….. वृक्षे अस्ति। (सघन)
उत्तराणि:
सघने।

(1) उचितविकल्पं चित्वा एकपदेन प्रश्नान् उत्तरत- (उचित विकल्प चुनकर एक पद में प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Pick out the correct option and answer the questions in one word only.)

(i) ढक्का कुत्र नदति? (उदिते, सूर्ये, मन्दिरे)
उत्तराणि:
मन्दिरे

(ii) चित्रपतङ्गाः कुत्र/केषु डयन्ते? (पुष्पेषु, वृक्षेषु, जलेषु)
उत्तराणि:
पुष्पेषु

(iii) व्याघ्रो कुत्र गर्जति? (गहने, विपिने, वृक्षे)
उत्तराणि:
विपिने

(iv) सरितः जले का सेलति? (ढक्का, धरणी, नौका)
उत्तराणि:
नौका

(v) कः क्षिप्रं धावति? (हरिणः, घोटकः, भल्लूक:)
उत्तराणि:
घोटक :

(vi) भल्लूकः कीदृशः अस्ति? (करालः, करतालः, विचित्रः)
उत्तराणि:
कराल:

(2) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं शब्दरूपम् चित्वा रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत- (दिए गए विकल्पों से उचित शब्दरूप चुनकर रिक्तस्थानपूर्ति कीजिए- Fill in the blanks by picking out the correct word form from the options given.)

(i) ………………. खगाः मधुरम् कूजन्ति। (प्रात:कालम्, प्रात:काल, प्रात:काले)
उत्तराणि:
प्रात:काले

(ii) धेनुः ………………….. दुग्धम् यच्छति। (मधुरः, मधुरम्, मधुर)
उत्तराणि:
मधुरम्

(iii) …………….. नूतनपत्रम्। (वृक्षम् वृक्षम्, वृक्षः वृक्षः, वृक्षे वृक्षे)
उत्तराणि:
वृक्षे वृक्षे

(iv) सिंहः …………… गर्जति। (उच्चः, उच्चैः, उच्चम्)
उत्तराणि:
उच्चैः

(v) उद्यानं ………………….. पुष्पैः विभाति/शोभते। (विविध, विविधाः, विविधैः)
उत्तराणि:
विविधैः

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Grammar Book अशुद्धिशोधनम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 7 Solutions अशुद्धिशोधनम्

1. रेखाङ्कितपदं/स्थूलपदं संशोध्य लिखत। (रेखांकित/स्थूल-पदों को शुद्ध करके लिखिए। Correct the underlined words/bold words and write in the blank space.)

प्रश्न (क).
शब्द-लिङ्ग-प्रयोगः
1. तव गृहः कुत्र अस्ति? _______________
2. वृक्षात् पत्राः पतन्ति। _______________
3. कमल: रक्तम् अस्ति। _______________
4. पुष्पाः विकसन्ति। _______________
5. अहम् आम्रफलान् खादामि। _______________
6. एतत् वस्त्र: मलिनम्। _______________
7. छात्रः पुस्तकान् आनयति। _______________
उत्तरम्-
1. गृहम्
2. पत्राणि
3. कमलम्
4. पुष्पाणि
5. आम्रफलानि
6. वस्त्रम्
7. पुस्तकानि।

प्रश्न (ख).
कर्तृ-क्रियापद-समन्वयः। (कर्ता-क्रिया समन्वय। Agreement between the Subject and Verb.)
1. त्वम् कुत्र गच्छति? _______________
2. अहम् आपणम् गच्छति। _______________
3. तौ किम् खादन्ति? _______________
4. युवाम् लेखम् लिखन्ति। _______________
5. अहम् कानपुरम् अगच्छत्। _______________
6. तौ कुत्र अगच्छतम्? _______________
7. अध्यापिका आगच्छन्ति। _______________
8. वयम् आपणं गच्छावः। _______________
उत्तरम्-
1. गच्छसि
2. गच्छामि
3. खादतः
4. लिखथः
5. अगच्छम्
6. युवाम्
7. आगच्छति
8. आवाम्।

प्रश्न (ग).
सर्वनाम-प्रयोगः। (सर्वनाम-प्रयोग। Usage in Pronouns.)
1. सः बालिका नृत्यति। _______________
2. ते बालिकाः गायन्ति। _______________
3. सः छात्राः पठन्ति। _______________
4. ते अध्यापकः पाठयति। _______________
5. सः फलम् पक्वम् अस्ति। _______________
6. ते फलानि मधुराणि सन्ति। _______________
7. एषः पुस्तकम् कस्य अस्ति? _______________
उत्तरम्-
1. सा
2. ताः
3. ते
4. सः
5. तत्
6. तानि
7. एतत्।

प्रश्न (घ).
कारक-विभक्ति-प्रयोगः। (कारक-विभक्ति प्रयोग। Usage in Cases.)
1. बालक: आम्र-रसः पिबति। _______________
2. किं सः कन्दुकम् क्रीडति? _______________
3. वानरः वृक्षण अवतरति। _______________
4. सा देवाय नमति। _______________
5. अधुना वयम् विश्रामं गच्छामः। _______________
6. एषः रोहितः कलमः अस्ति। _______________
7. अहम् भोजनः खादामि। _______________
8. पिता पुत्रेण वदति। _______________
9. भक्तः ईश्वरस्य भजति। _______________
10. गुरुः शिष्येण पृच्छति। _______________
उत्तरम्-
1. आम्ररसम्
2. कन्दुकेन
3. वृक्षात्
4. देवम्
5. विश्रामाय
6. रोहितस्य
7. भोजनम्
8. पुत्रम्
9. ईश्वरम्
10. शिष्यम्।

प्रश्न (ङ).
उपपद-विभक्ति-प्रयोगः। (उपपद-विभक्ति प्रयोग। Usage in उपपद-विभक्ति.)
1. सूर्यम् नमः। _______________
2. सः गृहस्य प्रति अधावत्। _______________
3. उद्यमस्य विना न कार्यसिद्धिः। _______________
4. द्वीपस्य परितः जलम् अस्ति। _______________
5. अतुलः कस्य सह गच्छति? _______________
6. बालकः गृहस्य बहिः खेलति? _______________
7. वृक्षम् उपरि पिकः कूजति। _______________
उत्तरम्-
1. सूर्याय
2. गृहम्
3. उद्यमम् / उद्यमेन/उद्यमात्
4. द्वीपम्
5. केन
6. गृहात्
7. वृक्षस्य।

प्रश्न (च).
लकार-प्रयोगः। (लकार-प्रयोग। Usage in Tenses/Moods.)
1. अद्य मम संस्कृत-परीक्षा अभवत्। _______________
2. श्वः मम गणित-परीक्षा भवति। _______________
3. ह्यः अहम् पुस्तक-मेलकम् गच्छामि। _______________
4. गत-सप्ताहे मम परीक्षा अस्ति। _______________
5. अग्रिमे शनिवासरे क्रीडा-प्रतियोगिता अभवत्। _______________
उत्तरम्-
1. भवति
2. भविष्याति
3. अगच्छम्
4. आसीत्
5. भविष्यति।

(छ) धातुरूप प्रयोग। (Usage in Conjugation.)
1. वयम् अत्र एव तिष्ठिष्यामः। _______________
2. सः दुग्धं न पिबिष्यति। _______________
3. छात्राः कदा गच्छिष्यन्ति? _______________
4. किम् युवाम् चलचित्रम् न पश्यिष्यथः? _______________
5. आवाम् निर्धनेभ्यः वस्त्राणि यच्छिष्यावः। _______________
उत्तरम्-
1. स्थास्यामः
2. पास्यति
3. गमिष्यन्ति
4. द्रक्ष्यथः
5. दास्यावः।

(ज) उचित-शब्दरूप प्रयोगः-
1. पक्षिणः शाखे उपविष्टाः। _______________
2. पुत्र माते स्निह्यति। _______________
3. गुरुवे नमः। _______________
4. वयम् अध्यापिकात् संस्कृतं पठामः। _______________
5. विपुलः पितस्य चरणौ अस्पृशत्। _______________
उत्तरम्-
1. शाखायाम्
2. मातरि
3. गुरवे
4. अध्यापिकायाः
5. पितुः

2. कोष्ठकात् उचितं विशेषण-पद-रूपं चित्वा वाक्यानि पूरयत।
(कोष्ठक से विशेषण-पद का उचित रूप चुनकर वाक्य पूरे कीजिए। Pick out the correct form of the adjective from the bracket and complete the sentences.)
1. किम् इदम् फलम् _______________? (पक्व, पक्वम्, पक्व:)
2. मम अध्यापिका अतीव _______________। (योग्यः, योग्यम्, योग्या)
3. बालकाः _______________ अभवन्। (चकितः, चकितौ, चकिताः)
4. एषा वाटिका अति _______________। (विशालः, विशाला, विशालम्)
5. द्वौ एव बालको _______________ स्तः। (योग्यः, योग्यौ, योग्याः)
उत्तरम्-
1. पक्वम्
2. योग्या
3. चकिताः
4. विशाला
5. योग्यौ।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 14 अनारिकायाः जिज्ञासा Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 14 अनारिकायाः जिज्ञासा

Class 7 Sanskrit Chapter 14 अनारिकायाः जिज्ञासा Textbook Questions and Answers

प्रश्न: 1.
उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए- Pronounce these.)

उत्तराणि:
छात्र ध्यानपूर्वक शुद्ध उच्चारण करें।

प्रश्न: 2.
अधोलिखितानां प्रश्नानां उत्तराणि लिखत- (निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए- Write answers of questions as given below.)

(क) कस्याः महती जिज्ञासा वर्तते?
उत्तराणि:
(क) अनारिकायाः महती जिज्ञासा वर्तते।

(ख) मन्त्री किमर्थम् आगच्छति?
उत्तराणि:
नद्याः उपरि यः नवीनः सेतुः निर्मितः तस्य उद्घाटनार्थं मन्त्री आगच्छति।

(ग) सेतोः निर्माणं के अकुर्वन् ?
उत्तराणि:
सेतोः निर्माणं कर्मकराः अकुर्वन्।

(घ) सेतोः निर्माणाय कर्मकराः प्रस्तराणि कुतः आनयन्ति?
उत्तराणि:
सेतोः निर्माणाय कर्मकराः प्रस्तराणि पर्वतेभ्यः आनयन्ति।

(ङ) के सर्वकाराय धनं प्रयच्छन्ति?
उत्तराणि:
प्रजाः सर्वकाराय धनं प्रयच्छन्ति।

प्रश्न: 3.
रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (रेखांकित शब्दों के आधार पर प्रश्न निर्माण कीजिए Frame questions based on the underlined words.)

(क) अनारिकायाः प्रश्नैः सर्वेषां बुद्धिः चक्रवत् भ्रमति ।
उत्तराणि:
कस्याः प्रश्नैः सर्वेषां बुद्धिः चक्रवत् भ्रमति?

(ख) मन्त्री सेतोः उद्घाटनार्थम् आगच्छति ।
उत्तराणि:
मन्त्री किमर्थम् आगच्छति?

(ग) कर्मकराः सेतोः निर्माणम् कुर्वन्ति।
उत्तराणि:
के सेतोः निर्माणम् कुर्वन्ति?

(घ) पर्वतेभ्यः प्रस्तराणि आनीय सेतोः निर्माणं भवति ।
उत्तराणि:
केभ्यः प्रस्तराणि आनीय सेतोः निर्माणं भवति?

(ङ) जनाः सर्वकाराय देशस्य विकासार्थं धनं ददति।
उत्तराणि:
जनाः कस्मै देशस्य विकासार्थं धनं ददति?

प्रश्न: 4.
उदाहरणानुसारं रूपाणि लिखत। (उदाहरण के अनुसार रूपों को लिखिए। Write the words according to the examples.)

उत्तराणि:

प्रश्न: 5.
कोष्ठकेभ्यः समुचितपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- (कोष्ठकों से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थान भरिए- Fill in the blanks by choosing appropriate words from the brackets.)

(क) अहं प्रातः…….. सह भ्रमणाय गच्छामि। (पित्रा/पितुः)
उत्तराणि:
पित्रा

(ख) बाला आपणा…………. फलानि आनयति। (भ्रातुः/भ्रात्रे)
उत्तराणि:
भ्रात्रे

(ग) कर्मकरा: सेतोः निर्माणस्य………. भवन्ति। (कर्तारम्/कर्तारः)
उत्तराणि:
कर्तारः

(घ) तव……… कुत्र जीविकोपार्जनं कुरुतः ? (भ्रातरः/भ्रातरौ)
उत्तराणि:
पिता

(ङ) मम……….तु एतेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि अददात् । (पिता/पितरः)
उत्तराणि:
भ्रातरौ।

प्रश्न: 6.
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषातः पदानि च प्रयुज्य वाक्यानि रचयत- (चित्र को देखकर और मञ्जूषा में दिए गए शब्दों के प्रयोग से वाक्य बनाइए- See the picture and make sentences with the help of words from the box.)

उत्तराणि:
बालाः छत्रम् धारयन्ति।
बालाः वर्षायाम् छत्रम् धारयन्ति ।
बालाः वर्षायाम् बसयानम् आरोहन्ति ।
ते बसयानम् आरोहन्ति।

प्रश्नः 7.
अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत। (निम्नलिखित शब्दों के आधार पर वाक्य बनाइए। Make sentences based on the words given below.)

1. प्रश्नाः = ……………..
2. नवीनः = ……………..
3. प्रातः = ……………..
4. आगच्छति = ……………..
5. प्रसन्नः = ……………..
उत्तराणि:
1. बालकस्य मनसि बहवः प्रश्नाः सन्ति ।
2. अयं नवीनः सेतुः अस्ति।
3. सा प्रातः उद्यानम् गच्छति।
4. मम भगिनी विद्यालयात् आगच्छति।
5. छात्रः प्रसन्नः अस्ति।

Class 7 Sanskrit Chapter 14 अनारिकायाः जिज्ञासा Additional Important Questions and Answers

(1) पूर्णवाक्येन उत्तरत- (पूरे वाक्य में उत्तर दीजिए- Answer in complete sentence.)

(i) मन्त्री किमर्थम् आगच्छति?
उत्तराणि:
मन्त्री नवीनस्य सेतोः उद्घाटनार्थम् आगच्छति।

(ii) कर्मकराः पर्वतेभ्यः कानि आनयन्ति?
उत्तराणि:
कर्मकराः पर्वतेभ्यः प्रस्तराणि आनयन्ति।

(iii) सेतुः कुत्र निर्मितः?
उत्तराणि:
सेतुः नद्याः उपरि निर्मित:।

(iv) के सेतोः निर्माणं कुर्वन्ति?
उत्तराणि:
कर्मकराः सेतोः निर्माणं कुर्वन्ति।

(v) प्रजाः कस्मै धनं ददति?
उत्तराणि:
प्रजाः सर्वकाराय धनं ददति।

(2) अधोदत्तानि पदानि प्रयुज्य वाक्यानि रचयत- (नीचे दिए गए शब्दों का प्रयोग करके वाक्य रचना कीजिए- Make sentence by using given words.)

(i) सेतोः – ……………..
(ii) जिज्ञासा – ……………..
(iii) प्रश्नान् – ……………..
(iv) पर्वतेभ्यः – ……………..
(v) प्रसन्नम् – ……………..
उत्तराणि:
(i) अस्य सेतोः उद्घाटनम् अग्रिमे सप्ताहे भविष्यति।
(ii) अनारिकायाः जिज्ञासा शान्ता न भवति।
(iii) सा स्व-पितरम् अनेकान् प्रश्नान् पृच्छति।
(iv) पर्वतेभ्यः अनेकाः नद्यः निर्गच्छन्ति।
(v) पुरस्कार प्राप्य मम चित्तं प्रसन्नम् जातम्।

(3) अधोदत्तानां क्रियापदनां परिचयं यच्छत- (नीचे दिए गए क्रिया शब्दों का पद-परिचय दीजिए- Give grammatical details of verbs given below.)

उत्तराणि:

(1) रेखाङ्कितपदम् आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (रेखांकितपद के आधार पर प्रश्ननिर्माण कीजिए- Frame questions based on the word underlined. )

(i) कर्मकराः पर्वतेभ्यः प्रस्तराणि आनयन्ति। (केन, कस्य, कुतः)
उत्तराणि:
कर्मकराः कुतः प्रस्तराणि आनयन्ति?

(ii) मनोविनोदाय सा गृहात् बहिः अगच्छत्। (किमर्थम्, कथम्, कस्मात्)
उत्तराणि:
सा किमर्थम् गृहात् बहिः अगच्छत्?

(iii) सा पितरम् अपृच्छत्। (केन, कम्, कस्मै)
उत्तराणि:
सा कम् अपृच्छत्?

(iv) सुसज्जिता भूत्वा सा विद्यालयम् अगच्छत्। (कुतः, कुत्र, कथम्)
उत्तराणि:
सुसज्जिता भूत्वा सा कुत्र अगच्छत्?

(v) अनारिकायाः मनसि महती जिज्ञासा आसीत्। (कस्य, कस्याः , कस्याम्)
उत्तराणि:
कस्याः मनसि महती जिज्ञासा आसीत्?

(2) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा वाक्यपूर्तिं कुरुत- (दिए गए विकल्पों से उचित पद को चुनकर वाक्यपूर्ति कीजिए- Pick out the correct form from the options given and complete the sentences.)

(i) उपरि सेतुः निर्मितः। (नदीम्, नद्यः, नद्याः)
उत्तराणि:
नद्याः

(ii) ……… ! कर्मकराः निर्माणकार्यं कुर्वन्ति। (पुत्री, पुत्रे, पुत्रि)
उत्तराणि:
पुत्रि

(iii) गृहम् आगत्य सा ” अपृच्छत्। (पिताम्, पित्रम्, पितरम्)
उत्तराणि:
पितरम्

(iv) जनाः वस्तूनि आनयन्ति। (आपणेन, आपणे, आपणात्)
उत्तराणि:
आपणात्

(v) बालिका सह अगच्छत्। (भ्रातेन, भ्रातुः, भ्रात्रा)
उत्तराणि:
भ्रात्रा

(vi) बहिः कारयानम् स्थितम्। (गृहस्य, गृहे, गृहात्)
उत्तराणि:
गृहात्

(vii) प्रजाः धनम् यच्छन्ति। (सर्वकारं, सर्वाकाराय, सर्वकारे)
उत्तराणि:
सर्वकाराय

(viii) जनाः . पृच्छन्ति। (नेतरम्, नेतुः, नेतारम्)
उत्तराणि:
नेतारम्।

(3) शुद्ध रूपं रिक्तस्थाने लिखत। (शुद्ध रूप को रिक्तस्थान में लिखिए। Write down the correct form in the blank spaces.)

(i) नेतृ-प्रथमा बहुवचनम् (नेतरः, नेतारः, नेताः)
उत्तराणि:
नेतारः

(ii) भ्रातृ-द्वितीया एकवचनम् (भ्रातारम्, भ्रात्रं, भ्रातरम्)
उत्तराणि:
भ्रातरम्

(iii) दातृ-द्वितीया एकवचनम् (दातरम्, दातारम्, दात्रम्)
उत्तराणि:
दातारम्

(iv) पितृ-षष्ठी द्विवचनम् (पितृयोः, पित्रो, पित्रोः)
उत्तराणि:
पित्रोः

(v) कर्तृ-षष्ठी एकवचनम् (कर्तृस्य, कर्त्तायाः, कर्तुः)
उत्तराणि:
कर्तुः।

(4) अधोदत्तं प्रत्येकं पाठांशम् पठत प्रश्नान् च उत्तरत- (निम्नलिखित प्रत्येक पाठांश को पढ़िए और प्रश्नों के उत्तर दीजिए- Read each extract given below and answer the questions that follow.)

(क) प्रातः उत्थाय सा अन्वभवत् यत् तस्याः मनः प्रसन्नं नास्ति। मनोविनोदाय सा भ्रमितुं गृहात् बहिः अगच्छत्। भ्रमणकाले सा अपश्यत् यत् मार्गाः सुसज्जिताः सन्ति। सा चिन्तयति- किमर्थम् इयं सज्जा? सा अस्मरत् यत् अद्य तु मन्त्री आगमिष्यति। सः अत्र किमर्थम् आगमिष्यति इति विषये तस्याः जिज्ञासाः प्रारब्धाः।

I. एकपदेन उत्तरत- (एक शब्द में उत्तर दीजिए- Answer in one word.)

(i) कस्याः मनः प्रसन्नं नास्ति?
उत्तराणि:
अनारिकायाः/बालिकायाः

(ii) सा किमर्थं बहिः अगच्छत्?
उत्तराणि:
भ्रमितुं/भ्रमणाय

(iii) के सुसज्जिताः सन्ति?
उत्तराणि:
मार्गाः

(iv) अद्य कः आगमिष्यति?
उत्तराणि:
मन्त्री

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए- Answer in a complete sentence.)

(i) भ्रमणकाले सा किम् अपश्यत्?
उत्तराणि:
भ्रमणकाले सा अपश्यत् यत् मार्गाः सुसज्जिताः सन्ति।

(ii) सा किम् अस्मरत्?
उत्तराणि:
सा अस्मरत् यत् अद्य मन्त्री आगमिष्यति।

III. भाषिक कार्यम्

1. (i) ‘मनः प्रसन्नम्’- अत्र विशेषणपदम् किम्?
उत्तराणि:
प्रसन्नम्

(ii) ‘मनः’ इति पदम् पुल्लिगम् अथवा नपुंसकलिंगम्?
उत्तराणि:
नपुंसकलिंगम्

2. ‘गृहात् बहि:’-अत्र ‘बहिः’ योगे का विभक्तिः ? (पञ्चमी, षष्ठी)
उत्तराणि:
पञ्चमी

3. ‘सा अस्मरत् यत् अद्य तु मन्त्री आगमिष्यति’ इति वाक्ये- ‘आगमिष्यति’ क्रियापदस्य कर्ता कः? (सा, मन्त्री)
उत्तराणि:
मन्त्री

4. ‘सः अत्र किमर्थम् आगमिष्यति’ इति वाक्ये कति अव्ययानि प्रयुक्तानि? (एकम्, द्वे)
उत्तराणि:
द्वे (अत्र, किमर्थम्)

(ख) विरक्तभावेन पिता उदतरत्- “अनारिके ! प्रस्तराणि जनाः पर्वतेभ्यः आनयन्ति”। पितः ! तर्हि किम्, एतदर्थं मन्त्री धनं ददाति? तस्य पार्श्वे धनानि कुतः आगच्छन्ति?” एतान् प्रश्नान् श्रुत्वा पिताऽवदत्”अरे! प्रजाः सर्वकाराय धनं प्रयच्छन्ति।” विस्मिता अनारिका पुनः अपृच्छत्-“पितः! कर्मकराः पर्वतेभ्यः प्रस्तराणि आनयन्ति। ते एव सेतुं निर्मान्ति। प्रजाः सर्वकाराय धनं ददति। तथापि सेतो: उद्घाटनार्थं मन्त्री किमर्थम् आगच्छति?”

I. एकपदेन उत्तरत –

(i) कर्मकराः पर्वतेभ्यः कानि आनयन्ति?
उत्तराणि:
प्रस्तराणि

(ii) काः सर्वकाराय धनं यच्छन्ति?
उत्तराणि:
प्रजाः

(iii) के सेतुं निर्मान्ति?
उत्तराणि:
कर्मकराः

(iv) अनारिका कम् सर्वान् प्रश्नान् पृच्छति?
उत्तराणि:
पितरम्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत –

(i) सेतोः निर्माणकार्ये के-के योगदानं कुर्वन्ति?
उत्तराणि:
(i) कर्मकराः प्रस्तराणि आनयन्ति सेतुं च निर्मान्ति प्रजाः च सर्वकाराय धनं यच्छन्ति।

(ii) अनारिकायाः मनसि का जिज्ञासा?
उत्तराणि:
अनारिकायाः मनसि इयं जिज्ञासा अस्ति यत् सेतोः उद्घाटनार्थं मन्त्री किमर्थम् आगच्छति।

III. भाषिक कार्यम् –

1. (i) ‘अनारिके! प्रस्तराणि जनाः पर्वतेभ्यः आनयन्ति’ इति वाक्ये ‘आनयन्ति’ क्रियापदस्य कः कर्ता? (प्रस्तराणि, जनाः, पर्वतेभ्यः)
उत्तराणि:
जनाः

(ii) ‘आनयन्ति’ क्रियापदस्य किम् कर्म? (प्रस्तराणि, अनारिके, पर्वतेभ्यः)
उत्तराणि:
प्रस्तराणि

(iii) ‘अनारिके’ – अत्र किं विभक्तिवचनम्? (सप्तमी एकवचनम्, प्रथमा द्विवचनम्, सम्बोधनम् एकवचनम्)
उत्तराणि:
सम्बोधनम् एकवचनम्

2. ‘एतान् प्रश्नान्’ अत्र किं विशेष्यपदम्?
उत्तराणि:
प्रश्नान्

3. समानार्थकं पदं लिखत।
(क) जनक! – …………………..
(ख) यच्छन्ति – ………………….
उत्तराणि:
(क) पित:!
(ख) ददति

4. ‘सेतोः’ अत्र किं विभक्तिवचनम्?
(पञ्चमी एकवचनम्, षष्ठी एकवचनम्, प्रथमा द्विवचनम्)
उत्तराणि:
षष्ठी एकवचनम् ।

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Grammar Book सन्धि Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

Sanskrit Vyakaran Class 7 Solutions सन्धि

अधोदत्तानि पदानि अवलोकयत- (निम्नलिखित पदों को देखिए- Look at the words given below.)

सूर्योदयः – (सूर्य + उदयः – अ + उ = ओ)
विद्यार्थी – (विद्या + अर्थी – आ + अ = आ)
जगदीश्वरः – (जगत् + ईश्वरः – त् → द्; द् + ई = दी)
कश्चनः – (क: + चन – श्)
रामोऽपि – (रामः + अपि – अः → ओ; अ → ऽ)

ऊपर दिए गए प्रत्येक पद में पूर्वपद के अन्तिम वर्ण तथा उत्तर पद के प्रथम वर्ण के पास-पास आने से उनमें परिवर्तन आया है। इसी परिवर्तन (विकार) को सन्धि कहते हैं।

सन्धि तीन प्रकार की होती है-
1. स्वर-सन्धि – जब दो निकटवर्ती स्वर वर्णों के मेल से परिवर्तन होता है, वहाँ स्वर-सन्धि होती है; यथा- विद्या + आलयः = विद्यालयः।

2. व्यञ्जन-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्तिम वर्ण व्यञ्जन और उत्तर पद के प्रथम वर्ण स्वर अथवा व्यञ्जन का मेल होता है, तब परिवर्तन व्यञ्जन में होता है। यह व्यञ्जन-सन्धि कहलाती है; यथा- जगत् + ईश्वर = जगदीश्वर, रामम् + कथयतु = रामं कथयतु।

3. विसर्ग-सन्धि – जब पूर्व पद का अन्तिम वर्ण विसर्ग और उत्तर पद का प्रथम वर्ण स्वर अथवा व्यञ्जन होता है, तब परिवर्तन विसर्ग में होता है। यह विसर्ग-सन्धि कहलाती है; यथा- बालः + अस्ति = बालोऽस्ति।

ध्यान दें- यहाँ केवल ‘स्वर-सन्धि’ पर ध्यान केन्द्रित किया जाएगा।
स्वर-सन्धि पाँच प्रकार की होती है-
1. दीर्घ-सन्धि – ह्रस्व या दीर्घ ‘अ, इ, उ, ऋ’ के बाद ह्रस्व या दीर्घ समान स्वर आए, तो दोनों के स्थान पर दीर्घ स्वर ‘आ, ई, ऊ, ऋ’ होता है।

2. गुण-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ‘अ’ या ‘आ’ और उत्तर पद के आरम्भ में ‘इ’ या ‘ई’ आए, तो ‘ए’ होता है। यदि उत्तर पद के अन्त में ‘उ’ या ‘ऊ’ आए, तो ‘ओ’, ‘ऋ’ आए, तो ‘अर्’ और ‘लु’ आए, तो ‘अल्’ हो जाता है।

3. वृद्धि-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ‘अ’ या ‘आ’ आए और उत्तर पद के आरम्भ में ‘ए’ या ‘ऐ’ आए, तो ‘ऐ’ और ‘ओ’ या ‘औ’ आए, तो ‘औ’ हो जाता है।

4. यण-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ह्रस्व अथवा दीर्घ ‘इ, उ, ऋ या लु’ हों उसके बाद उत्तर पद के आरम्भ में कोई भी असमान (भिन्न) स्वर आए, तो उन्हें क्रमशः ‘य, व्, र् और ल्’ हो जाते हैं।

5. अयादि-सन्धि – जब पूर्व पद के अन्त में ए, ऐ, ओ या औ’ आए और उत्तर पद के आरम्भ में कोई भी ‘असमान’ (भिन्न) स्वर आए, तो उन्हें क्रमशः ‘अय, आय, अव् या आव्’ हो जाता है।

नोट- यदि छात्र पाठ्यपुस्तक में आए सन्धियुक्त पदों पर ध्यान दें तथा उसी संदर्भ में सन्धि नियम समझें, तो पाठगत शब्दों का अर्थ भी समझ आ जाएगा और नियम भी स्वतः ही याद रह जाएगा।

अभ्यासः

प्रश्न 1.
संधिविच्छेदं कुरुत- (संधिविच्छेद कीजिए- Disjoin the Sandhi.)
(i) शिवालय = ________ + ___________
(ii) विद्यानंदः = ________ + ___________
(iii) कवीन्द्रः = ________ + ___________
(iv) धर्मेशः = ________ + ___________
(v) सूर्योदयः = ________ + ___________
(vi) महोत्सवः = ________ + ___________
(vii) भूर्ध्वम् = ________ + ___________
(viii) यमुनोर्मिः = ________ + ___________
(ix) मातेव = ________ + ___________
(x) महर्षिः = ________ + ___________
(xi) सदैव = ________ + ___________
(xii) एकैकम् = ________ + ___________
(xiii) अत्यधिकम् = ________ + ___________
(xiv) प्रत्येकम् = ________ + ___________
(xv) अन्वेषणम् = ________ + ___________
(xvi) मात्रुपदेशः = ________ + ___________
उत्तरम्-
(i) शिव + आलयः
(ii) विद्या + आनंदः
(iii) कवि + इन्द्रः
(iv) धर्म + ईशः
(v) सूर्य + उदयः
(vi) महा + उत्सवः
(vii) भू + ऊर्ध्वम्
(viii) यमुना + ऊर्मिः
(ix) माता + इव
(x) महा + ऋषिः
(xi) सदा + एव
(xii) एक + एकम्
(xiii) अति + अधिकम्
(xiv) प्रति + एकम्
(xv) अनु + एषणम्
(xvi) मातृ + उपदेशः

प्रश्न 2.
सन्धिं कुरुत- (सन्धि कीजिए- Join the Sandhi.)
(i) अति + आचारः = ________ + ___________
(ii) प्रति + उपकारम् = ________ + ___________
(iii) अनु + एषणम् = ________ + ___________
(iv) पितृ + आज्ञा = ________ + ___________
(v) सदा + एव = ________ + ___________
(vi) भानु + उदयः = ________ + ___________
(vii) ने + अनम् = ________ + ___________
(viii) पौ + अकः = ________ + ___________
(ix) शिव + आलयः = ________ + ___________
(x) नर + इंद्रः = ________ + ___________
(xi) रजनी + ईशः = ________ + ___________
(xii) रेखा + अंकितः = ________ + ___________
(xiii) महा + ईशः = ________ + ___________
(xiv) माता + इव = ________ + ___________
(xv) नि + ऊनम् = ________ + ___________
उत्तरम्-
(i) अत्याचारः
(ii) प्रत्युपकारम्
(iii) अन्वेषणम्
(iv) पित्राज्ञा
(v) सदैव
(vi) भानूदयः
(vii) नयनम्
(viii) पावकः
(ix) शिवालयः
(x) नरेंद्रः
(xi) रजनीशः
(xii) रेखांकितः
(xiii) महेशः
(xiv) मातेव
(xv) न्यूनम्

प्रश्न 3.
उचित विकल्पम् चित्वा रिक्तस्थानेषु लिखत- (उचित विकल्प चुनकर रिक्त स्थानों में लिखिए- Choose appropriate answer and fill in the blanks.)
(क) (i) नदी + अत्र = ___________ (नदीत्र, नद्यत्र, नदित्र)
(ii) देवी + इच्छा = ___________ (देव्यीक्षा, देवीच्छा, देवेच्छा)
(iii) लघु + ऊर्मिः = ___________ (लघोर्मिः, लघुर्मिः, लघूर्मि:)
(iv) महा + उदयः = ___________ (महोदयः, महोदयः, महादयः)
(v) सु + आगतम् = ___________ (सुगतम्, स्वगतम्, स्वागतम्)
उत्तरम्-
(i) नद्यत्र
(ii) देवीच्छा
(iii) लघूमिः
(iv) महोदयः
(v) स्वागतम्

(ख) (i) नयनम् = ________ + ___________ (ना + अनम्, ने + अनम्, नय + नम्)
(ii) पावकः = ________ + ___________ (पो + अकः, पौ + कः, पौ + अक:)
(iii) नाविकः = ________ + ___________ (नौ + इकः, नो + इक, नौ + विक:)
(iv) अन्विच्छा = ________ + ___________ (अन्वि + इच्छा, अनु + विच्छा, अनु + इच्छा)
(v) गायिका = ________ + ___________ (गे + यिका, गै + इका, गे + इका)
उत्तरम्-
(i) ने + अनम्
(ii) पौ + अक:
(iii) नौ + इकः
(iv) अनु + इच्छा
(v) गै + इका

We have given detailed NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 13 अमृतं संस्कृतम् Questions and Answers come in handy for quickly completing your homework.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 13 अमृतं संस्कृतम्

Class 7 Sanskrit Chapter 13 अमृतं संस्कृतम् Textbook Questions and Answers

प्रश्न: 1.
उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए- Pronounce these.)

उपलब्धासु
सङ्गणकस्य
चिकित्साशास्त्रम्
वैशिष्ट्यम्
भूगोलशास्त्रम्
वाङ्मये
विद्यमानाः
अर्थशास्त्रम्
उत्तराणि:
छात्र ध्यानपूर्वक शुद्ध उच्चारण करें।

प्रश्न: 2.
प्रश्नानाम् एकपदेन उत्तराणि लिखत- (प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए- Answer the following questions in one word.)

(क) का भाषा प्राचीनतमा?
उत्तराणि:
संस्कृतभाषा

(ख) शून्यस्य प्रतिपादनं कः अकरोत् ?
उत्तराणि:
भास्कराचार्यः

(ग) कौटिल्येन रचितं शास्त्रं किम्?
उत्तराणि:
अर्थशास्त्रम्

(घ) कस्याः भाषायाः काव्यसौन्दर्यम् अनुपमम्?
उत्तराणि:
संस्कृतभाषायाः

(ङ) काः अभ्युदयाय प्रेरयिन्ति?
उत्तराणि:
सूक्तयः।

प्रश्न: 3.
प्रश्नानाम् उत्तराणि एकवाक्येन लिखत। (प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए। Answer the questions in one sentence.)

(क) सङ्गणकस्य कृते सर्वोत्तमा भाषा का?
उत्तराणि:
सङ्गणकस्य कृते संस्कृतमेव सर्वोत्तमा भाषा।

(ख) संस्कृतस्य वाङ्मयं कैः समृद्धमस्ति?
उत्तराणि:
संस्कृतस्य वाङ्मयं वेदैः, पुराणैः, नीतिशास्त्रैः चिकित्साशास्त्रादिभिः च समृद्धमस्ति ।

(ग) संस्कृतम् किं शिक्षयति?
उत्तराणि:
संस्कृतभाषा शिक्षयति यत् सर्वभूतेषु आत्मवत् व्यवहारः कर्त्तव्यः। अथवा संस्कृतभाषा आत्मवत् सर्वभूतेषु व्यवहारं कर्तुम् शिक्षयति।

(घ) अस्माभिः संस्कृतं किमर्थं पठनीयम्?
उत्तराणि:
अस्माभिः संस्कृतं मनुष्यस्य समाजस्य च परिष्कारार्थम् पठनीयम्।

प्रश्नः 4.
इकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दरूपम् अधिकृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत- (इकारान्त-स्त्रीलिंग-शब्दरूप के आधार पर रिक्त स्थान भरिए- Fill in the blanks according to ‘इकारान्त’ feminine gender words.)

उत्तराणि:

प्रश्नः 5.
रेखाङ्कितानि पदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- (रेखांकित पदों के आधार पर प्रश्ननिर्माण कीजिए Frame questions based on the underlined words.)

(क) संस्कृते ज्ञानविज्ञानयोः निधिः सुरक्षितोऽस्ति ।
उत्तराणि:
संस्कृते ज्ञानविज्ञानयोः का सुरक्षितोऽस्ति?

(ख) संस्कृतमेव सङ्गणकस्य कृते सर्वोत्तमा भाषा।
उत्तराणि:
संस्कृतमेव कस्य कृते सर्वोत्तमा भाषा?

(ग) शल्यक्रियायाः वर्णनं संस्कृतसाहित्ये अस्ति।
उत्तराणि:
शल्यक्रियायाः वर्णनं कस्मिन् अस्ति?

(घ) वरिष्ठान् प्रति अस्माभिः प्रियं व्यवहर्त्तव्यम्।
उत्तराणि:
कान् प्रति अस्माभिः प्रियं व्यवहर्त्तव्यम् ?

प्रश्नः 6.
उदाहरणानुसारं पदानां विभक्तिं वचनञ्च लिखत- (उदाहरण के अनुसार शब्दों के विभक्ति और वचन लिखिए- Write the inflexion and number of the words according to the example.)

उत्तराणि:

प्रश्न: 7.
यथायोग्यं संयोज्य लिखत- (यथा-उचित मिलाकर लिखिए- Match the following correctly.)

‘क’ – ‘ख’
कौटिल्येन – अभ्युदयाय प्रेरयन्ति।
चिकित्साशास्त्रे – ज्ञानविज्ञानपोषकम्।
शून्यस्य आविष्कर्ता – अर्थशास्त्रं रचितम्।
संस्कृतम् – चरकसुश्रुतयोः योगदानम्।
सूक्तयः – आर्यभटः।
उत्तराणि:
कौटिल्येन – अर्थशास्त्रं रचितम्।
चिकित्साशास्त्रे – चरकसुश्रुतयोः योगदानम्।
शून्यस्य आविष्कर्ता – आर्यभटः।
संस्कृतम् – ज्ञानविज्ञानपोषकम्।
सूक्तयः – अभ्युदयाय प्रेरयन्ति।

Class 7 Sanskrit Chapter 13 अमृतं संस्कृतम् Additional Important Questions and Answers

(1) पाठांशं पठत अधोदत्तान् च प्रश्नान् उत्तरत। (पाठांश को पढ़िए और निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए। Read the extract and answer the questions that follow.)

इयं भाषा अतीव वैज्ञानिकी। केचन कथयन्ति यत् संस्कृतमेव सङ्गणकस्य कृते सर्वोत्तमा भाषा। अस्याः वाङ्मयं वेदैः, पुराणैः, नीतिशास्त्रैः चिकित्साशास्त्रादिभिश्च समृद्धमस्ति। कालिदासादीनां विश्वकवीनां काव्यसौन्दर्यम् अनुपमम्। कौटिल्यरचितम् अर्थशास्त्रं जगति प्रसिद्धमस्ति । गणितशास्त्रे ह्यह्यह्यह्यशून्यस्य प्रतिपादनं सर्वप्रथमम् आर्यभटटः अकरोत् । चिकित्साशास्त्रे चरकसुश्रुतयोः योगदानं विश्वप्रसिद्धम्। संस्कृते यानि अन्यानि शास्त्राणि विद्यन्ते तेषु वास्तुशास्त्रं, रसायनशास्त्रं, खगोलविज्ञानं, ज्योतिषशास्त्रं, विमानशास्त्रम् इत्यादीनि उल्लेखनीयानि।

I. एकपदेन उत्तरत-(एक शब्द में उत्तर दीजिए- Answer in one word.)

(i) संस्कृतभाषा कीदृशी?
उत्तराणि:
वैज्ञानिकी

(ii) अर्थशास्त्रं कस्य रचना?
उत्तराणि:
कौटिल्यस्य

(iii) कालीदासादीनां काव्यसौन्दर्य कीदृशम्?
उत्तराणि:
अनुपमम्

(iv) चिकित्साशास्त्रे कयोः योगदानम् विश्वप्रसिद्धम्?
उत्तराणि:
चरकसुश्रुतयोः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत- (पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए- Answer in a complete sentence.)

(i) संस्कृतवाङ्मयम् कैः समृद्धम्?
उत्तराणि:
संस्कृतवाङ्मयम् वेदैः, पुराणैः, नीतिशास्त्रैः, चिकित्साशास्त्रादिभिः च समृद्धम्।

(ii) आर्यभटः किमर्थं प्रसिद्धः?
उत्तराणि:
आर्यभटः गणितशास्त्रे शून्यस्य प्रतिपादनम् सर्वप्रथमम् अकरोत्, एतदर्थं सः प्रसिद्धः?

III. भाषिककार्यम्
यथानिर्देशम् उत्तरत- (निर्देशानुसार उत्तर दीजिए- Answer as directed.)

1. ‘कौटिल्यरचितम् अर्थशास्त्रं जगति प्रसिद्धम् अस्ति’- इति वाक्ये – 

(i) ‘अस्ति’ क्रियापदस्य क: कर्ता? ……………. (कौटिल्यरचितम्, अर्थशास्त्रम्, प्रसिद्धम्)
उत्तराणि:
अर्थशास्त्रम्

(ii) पर्यायः कः? संसारे – …………….
उत्तराणि:
जगति

(iii) प्रसिद्धम् इति पदम् कस्य विशेषणम्?- …………….
उत्तराणि:
अर्थशास्त्रस्य/अर्थशास्त्रम् इति पदस्य

(iv) चरकसुश्रुतयोः- अत्र किं विभक्तिवचनम् (प्रथमा द्विवचनम्, षष्ठी द्विवचनम्, सप्तमी द्विवचनम्)
उत्तराणि:
षष्ठी द्विवचनम्

(2) परस्पर-मेलनं कृत्वा सूक्तीः पुनः लिखत- (परस्पर मेल करके सूक्तियाँ पुनः लिखिए Match the following quotes and rewrite them.)

(i) भारतस्य प्रतिष्ठे द्वे – जयते।
(ii) वसुधैव – कर्मसु कौशलम्।
(iii) योगः – अमृतमश्नुते।
(iv) सत्यमेव – संस्कृतं संस्कृतिः तथा।
(v) विद्यया – कुटुम्बकम्।
उत्तराणि:
(i) भारतस्य प्रतिष्ठे द्वे संस्कृतं संस्कृतिः तथा।
(ii) वसुधैव कुटुम्बकम्।
(iii) योगः कर्मसु कौशलम्।
(iv) सत्यमेव जयते।
(v) विद्ययाअमृतमश्नुते। (विद्यया + अमृतम् + अश्नुते)

(3) मञ्जूषातः उचितपदं चित्वा वाक्यानि पूरयत (मञ्जूषा से उचित पद चुनकर वाक्य पूरे कीजिए। Complete the sentences by picking out the appropriate word from the box.)

सूक्तयः, भाषाणाम्, प्राचीनतमा, संस्कृतम्, संस्कृतग्रन्थेषु |

(i) विश्वस्य उपलब्धासु भाषासु संस्कृतभाषा ।
(i) भाषा इयं अनेकासा . .जननी मता।
(iii) संस्कृते विद्यमानाः . अभ्युदयाय प्रेरयन्ति।
(iv) ……….. मानवजीवनाय विविधाः विषयाः समाविष्टाः।
(v) अस्माभिः ……… अवश्यमेव पठनीयम्।
उत्तराणि:
(i) प्राचीनतमा
(ii) भाषाणाम्
(iii) सूक्तयः
(iv) संस्कृतग्रन्थेषु
(v) संस्कृतम्।

(4) इकारान्त-स्त्रीलिंग-शब्दरूपाणि यथानिर्देशं पूरयत। (इकारान्त स्त्रीलिंग शब्दरूप यथानिर्देश पूरे कीजिए। Complete the declcusion of इकारान्त words in feminine gender as directed.)

उत्तराणि:

(1) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा वाक्यानि पूरयत- (दिए गए विकल्पों से उचित पद चुनकर वाक्य पूरे कीजिए- Complete the sentences by picking out the appropriate word from the given options.)

(क) (i) प्राचीनयोः …………… निधिः संस्कृतभाषायाम् सुरक्षितः। (चरकसुश्रुतयोः, ज्ञानविज्ञानयोः, महापुरुषोः)
उत्तराणि:
ज्ञानविज्ञानयोः

(ii) संस्कृतेन मनुष्यस्य समाजस्य च …………… भवेत्। (कौशलम्, संस्कृतिः, परिष्कारः)
उत्तराणि:
परिष्कारः

(iii) ….. चरकसुश्रुतयोः योगदानं विश्वप्रसिद्धम्। (गणितशास्त्रे, चिकित्साशास्त्रे, वास्तुशास्त्रे)
उत्तराणि:
चिकित्साशास्त्रे

(vi) भारतस्य प्रतिष्ठे द्वे …………… संस्कृतिश्च। (ज्योतिषशास्त्रम्, साहित्यम्, संस्कृतम्)
उत्तराणि:
संस्कृतम्

(v) ………………. आत्मवत् व्यवहारं कुर्यात्। (महापुरुषेषु, संस्कृतग्रन्थेषु, सर्वभूतेषु)
उत्तराणि:
सर्वभूतेषु।

(ख)
(i) ……………… अमृतमश्नुते? (विद्याः, विद्यायाः, विद्यया)
उत्तराणि:
विद्यया

(ii) किं संस्कृतभाषायां केवलं ……………… साहित्यं वर्तते? (धार्मिक, धार्मिकम्, धार्मिक:)
उत्तराणि:
धार्मिकम्

(iii) ……………… रचितं अर्थशास्त्रं जगति प्रसिद्धम्। (कौटिल्यस्य, कौटिल्येन, कौटिल्यम्)
उत्तराणि:
कौटिल्येन

(vi) संस्कृते सूक्तयः……………… प्रेरयन्ति। (अभ्युदयः, अभ्युदये, अभ्युदयाय)
उत्तराणि:
अभ्युदयाय

(v) संस्कृतवाङ्मये ……………… विद्यन्ते। (अनेक शास्त्राणि, अनेकाः शास्त्राः, अनेकानि शास्त्राणि)
उत्तराणि:
अनेकानि शास्त्राणि।